Bosporos
Member
- Μηνύματα
- 131
- Likes
- 191
- Επόμενο Ταξίδι
- Ταυλανδη Καμποτζη
- Ταξίδι-Όνειρο
- Μπουένος Άιρες
" Μα καλά δεν βρήκες πουθενά αλλού να πας ανοιξιάτικα; Στο Σαράγεβο; Και πού πέφτει αυτό;" , με ρώτησαν φίλοι και γνωστοί όταν τους ενημέρωσα ότι θα γιορτάσω την μέρα της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας στο Σαράγεβο. Η αλήθεια είναι πως η Βοσνία δεν είναι και η πιο τουριστική χώρα του κόσμου. Ούτε ποτέ μάθαμε ιδιαίτερα πράγματα για την ιστορία της. Μια επαρχία της πρώην Γιουγκοσλαβίας είναι -ξέρουμε- που έζησε τον πόλεμο. Όσο για το Σαράγεβο είναι γνωστό για 3 πράγματα: τη δολοφονία του Αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας από έναν Σέρβο εθνικιστή το 1914 που πυροδότησε τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, τους χειμερινούς Ολυμπιακούς του 1984 και φυσικά τον πόλεμο του 1992-1995. Εμένα με προκαλεί το άγνωστο, και η πρόσκληση ενός Σέρβου φίλου κάτοικου Σαράγεβου για να τον επισκεφθούμε ήταν αρκετή για να μας κάνει να αρχίσουμε τα πλάνα του ταξιδιού.
Η πρώτη αντικειμενική δυσκολία για ένα ταξίδι στη Βοσνία είναι το πώς θα φτάσεις μέχρι εκεί. Ναι, στο χάρτη δεν φαίνεται πολύ μακριά. Όταν όμως ανοίγεις το Ίντερνετ και ψάχνεις βλέπεις ότι τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Απευθείας αεροπορική σύνδεση δεν υπάρχει. Οι αεροπορικές συνδέσεις είναι είτε μέσω Μονάχου είτε μέσω Αυστρίας, με εισιτήριο που στην καλύτερη περίπτωση είναι 400 ευρώ. Οπότε εξαρχής δεν έπαιζε αυτό το σενάριο. Ο φίλος μας μας πρότεινε να πάμε στο Βελιγράδι αεροπορικώς και να πάρουμε το τρένο ή το λεωφορείο ( όμως η πτήση έφτανε πρωί και αυτά φεύγανε βράδυ). Τελικά ύστερα από ψάξιμο βρήκαμε ένα τουριστικό γραφείο που κάνει τη διαδρομή Βελιγράδη-Σαράγεβο με μίνι μπας σε 4.30 ώρες και απευθυνθήκαμε σε αυτό. Πάμε λοιπόν!!
_____________________________________________________________
photo by wikipedia.org
Αυτό το αρχείο εικόνας διανέμεται με τους όρους της άδειας Creative Commons / Αναφορά - Παρόμοια Διανομή 3.0 Unported
Η πτήση της Aegean για Βελιγράδι έφτασε γρήγορα ( 1 ώρα και 40 λεπτά μόνο). Κατευθυνθήκαμε προς την έξοδο για να συναντήσουμε το μίνι μπας που υποτίθεται ότι θα μας περίμενε. Τελικά το ταξίδι για το Σαράγεβο με το λεωφορειάκι ήταν πολύ ευχάριστο. Αν αποφασίσετε να το κάνετε σας το συστήνω σαν μέσο. Η εταιρεία λέγεται Gea και διαθέτει μίνι μπας από το Βελιγράδι για όλες τις Σέρβικες πόλεις και πολλές πρωτεύουσες γειτονικών χωρών. Το εισιτήριο είναι οικονομικό και το ταξίδι γρήγορο.
Η διαδρομή μέχρι το Σαράγεβο μας αποκάλυψε μια υπέροχη φύση, πράσινο, δάση, ποτάμια, χιονισμένα βουνά, καθαρό αέρα. Μαζί με αυτό βέβαια είδαμε και πολλά σπίτια σε τραγική κατάσταση, ανθρώπους που έσκαβαν τα χωράφια με άροτρα και γενικά μια φτωχική κατάσταση η οποία στη Βοσνία έγινε ακόμα πιο έντονη. Αφού διασχίσαμε λοιπόν βουνοκορφές και κοιλάδες και δάση κάποια στιγμή φτάνουμε στο Σαράγεβο. Η πρώτη εικόνα της πόλης είναι πολύ περίεργη. Το Σαράγεβο είναι χτισμένο ανέμεσα σε βουνά, σε μια κοιλάδα. Μπαίνοντας κανείς μπαίνει από πάνω οπότε βλέπει την πόλη να απλώνεται μπροστά του. Βλέπει μικρά μικρά σπιτάκια χαριτωμένα με κεραμιδοσκεπές, μιναρέδες από πολλά τζαμιά και νιώθει οικεία. Τελικά τα Βαλκάνια πάντα μας κάνουν να νιώθουμε οικεία. Ωστόσο η πόλη είναι μουντή. Φταίει ο καιρός εκείνη τη μέρα που ήταν βροχερός με γκρίζα σύννεφα από πάνω μας; Φταίει η εικόνα των παραμελημένων κτιρίων; Σίγουρα υπάρχει ένας αέρας μελαγχολίας. Το μίνι μπας αφήνει σιγά σιγά τους ταξιδιώτες στα σπίτια τους ( εκεί σοκαριστήκαμε γιατί οι άνθρωποι φαίνονταν καλοστεκούμενοι και με οικονομική άνεση και τους άφησε σε κάτι σπίτια τα οποία έμοιαζαν με τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, παλιά, τριπημένα από σφαίρες, με ρωγμές). Ο οδηγός μας είχε ρωτήσει κι εμάς πού να πάμε και του είπαμε όπως μας είχε πει ο φίλος μας " Ανατολικό Σαράγεβο" και στο λεωφορειάκι απλώθηκε μια σιωπή. Τεικά το Ανατοικό Σαράγεβο είναι μια αμοιγώς σέρβικη γειτονιά που αποτελείται από Σέρβους που φύγανε κατά τη διάρκεια του πολέμου και όταν τέλειωσε ο πόλεμος έκτισαν τα σπίτια τους εκτός πόλης από φόβο αντιποίνων. Είναι δηλαδή περίεργο μέρος.
Ο φίλος μας μας περίμενε στο σταθμό των ΚΤΕΛ όπως είχαμε συμφωνήσει και μας πήγε στο σπίτι του. Το σπιτι του ήταν καινούριο , δεν είχε σχέση με όλα εκείνα τα ετοιμόροπα κτίρια που είδαμε στο κέντρο της πόλης, ωστόσο η γειτονιά του ήταν πολύ θλιβερή. Είχε μια φοβερή ησυχία. Ενω υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που ζουν εκεί, βασίλευε γενικά μια περίεργη ησυχία.
Να πω ότι η Βοσνία είναι μια ιδιαίτερη χώρα. Πριν τον πόλεμο όλοι ( Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Εβραίοι) ζούσαν μαζί, παντρεύονταν κλπ. Μετά τον πόλεμο δημιουργήθηκε μεγάλο μίσος Μουσουλμάνων-Κροατών προς Ορθόδοξους και άρχισαν να χωρίζονται. Όταν μιλάμε για Βόσνιους εννοούμε τους Μουσουλμάνους. Οι Σέρβοι της Βοσνίας δεν προσδιορίζονται ποτέ ως Βόσνιοι παρά μόνο ως Σέρβοι και οι Κροάτες τα ίδια.
Το βράδυ εκείνο κάναμε μια βόλτα στο κέντρο της πόλης που είναι πολύ γραφικό, μας θύμισε λίγο Προύσσα, λίγο Ξάνθη ( βακανική πόλη δηλαδή με έντονο μουσουλμανικό στοιχείο). Να πω ότι το Τούρκικο στοιχείο είναι πολύ έντονο στην πόλη: έχουν έρθει πολλές τούρκικες επιχειρήσεις, Τούρκοι φοιτητές, Τούρκικα μαγαζιά και η Τουρκία έχει δώσει πολλά λεφτά για την ανοικοδόμηση της πόλης και για αυτό βλέπει κανείς πολλές Τούρκικες σημαίες και πολύς κόσμος μιλάει Τούρκικα ( μετά τον πόλεμο πολλοί Μουσουλμάνοι αναζήτησαν καταφύγιο στην Τουρκία. Αλλά και πολλοί Τούρκοι έχουν καταγωγή από τη Βοσνία λόγω Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Η βραδυά ολοκληρώθηκε με ποτάκι στο club Basement, που θεωρείτε το πιο ιν και κυριλέ μαγαζί της πόλης. Ωραία μουσική, πολύ φτηνά ποτά και αν ψάχνετε για κάτι κυριλέ πιθανώς να είναι και το μόνο μαγαζί που υπάρχει στην πόλη.
Παραδόξως για Σαράγεβο, ξυπνάμε το πρωί και βλέπουμε έναν καταγάλανο ουρανό κι έναν λαμπερό ήλιο. Ο καιρός στα μέρη αυτά είναι εξαιρετικά μουντός οπότε δεν πρόκειται να αφήσουμε μια τέτοια λαμπερή μέρα να μας ξεφύγει. Θα πάμε εκδρομή στο Μόσταρ. Πριν την εκδρομή όμως επιβάλλεται να δοκιμάσουμε τις τοπικές και διάσημες πίτες του Σαράγεβου, τα λεγόμενα μπορέκ ή μπουρέκια. Νόστιμα ήταν αλλά δεν μας ενθουσίασαν. Έχουμε φάει και καλύτερα. Τα βρήκαμε λίγο άνοστα. Συγκρίνοντάς τα μάλιστα με τα αντίστοιχα μπουρεκάκια που τρώμε στην Τουρκία προτιμάμε τα Τούρκικα.
Αν τυχόν ο δρόμος σας βγάλει στη Βοσνία, μην τυχόν και δεν πάτε στο Μόσταρ. Καταρχήν η διαδρομή με το αυτοκίνητο είναι μαγική. Δάση, βουνά, φαράγγια, καταγάλανα ποτάμια, κουκλίστικα σπιτάκια, γραφικά χωριά συνθέτουν ένα βαλκανικό σκηνικό σαν βγαλμένο από ταινία του Κουστουρίτσα. Στη διαδρομή κάντε μια στάση σε ένα από τα εστιατόρια που θα βρείτε στο δρόμο. Πολλά έχουν καταπληκτική θέα και φοβερά εδέσματα. Να πω ότι η Βοσνία φημίζεται για τα ψητά της ( αρνιά, μοσχάρια, μπιφτέκια και τέτοια).
Ύστερα από περίπου 2 ώρες φτάσαμε στο Μόσταρ. Το Μόσταρ είναι κουκλίστικο. Είναι μικρό, είναι πανέμορφο και δεν είναι ακόμα τόοοοοσο τουριστικό όσο αντίστοιχες πόλεις της Κροατίας, οπότε μπορείτε να περπατήσετε με την ησυχία σας στα στενά σοκάκια, να βγάλετε τέλειες φωτογραφίες με θέα τη γέφυρα και το ποτάμι και να νιώσετε όπως θα ένιωθαν οι άνθρωποι που ζούσαν όλοι μαζί ( Εβραίοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι) επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γιατί αν κάτι ξεχωρίζει τα μέρη αυτά από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, είναι ότι εδώ συμβίωσαν ειρηνικά και αρμονικά επί αιώνες άνθρωποι όλων των θρησκειών και όλων των δογμάτων, και αυτό κάνει τα μέρη αυτά τόσο ενδιαφέροντα. Οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές πόλεις ( Μπριζ και άλλες) είναι κουκίστικες, ρομαντικές αλλά είναι και ομειογενείς, δεν κρύβουν την έκπληξη , ούτε δείχνουν τη συμβίωση με το διαφορετικό. Στο Μόσταρ, στο Σαράγεβο και γενικά στα Βαλκάνια οι πόλεις κρύβουν εκπλήξεις. Περπατάς και βλέπεις ένα τζαμί. Πιο δίπλα μια εκκλησία, πιο δίπλα μια συναγωγή, πιο δίπλα ένα μουσουλμανικό νεκροταφείο, πιο δίπλα μια καθολική εκκλησία. Ίσως για αυτό η ΟΥΝΕΣΚΟ έβαλε το Μόσταρ στη λίστα των μνημείων της παγκόσμιας κληρονομιάς.
Στο κέντρο της πόλης του Μόσταρ βρίσκεται το ποτάμι Νερέτβα και από πάνω η περιβόητη γέφυρα του Μόσταρ. Η πόλη έχει τη διάρθρωση της κλασικής Οθωμανικής πόλης. Γύρω από τη γέφυρα υπάρχει το παζάρι, και στις δύο όχθες του ποταμού και παραπέρα οι διάφοροι " μαχαλλάδες". Μετά τους Οθωμανούς που άφησαν ισχυρή την παρουσία τους, πέρασαν και οι Αυστροούγγροι κατακτητές που έχτισαν διάφορα κτίρια πιο ευρωπαϊκού ρυθμού και άλλαξαν λίγο την δομή της πόλης χτίζοντας και άλλες γέφυρες πέρα από τη βασική. Να πω ότι όπως κάθεται κανείς πάνω στη γέφυρα μπορεί να διακρίνει τους μιναρέδες αρκετών τζαμιών, κάποιους τρούλους εκκλησιών και μία συναγωγή. Επίσης διάσπαρτα υπάρχουν συντριβάνια και μουσουλμανικά σχολεία. Υπάρχουν επίσης κλασικά Οθωμανικά σπίτια ( σαν αυτά που βλέπουμε στη Βέροια και αλλού) και ίχνη από ένα παλιό κάστρο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου 1992-1995 το μεγαλύτερο τμήμα της παλιάς πόλης καταστράφηκε και η γέφυρα του Μόσταρ βομβαρδίστηκε ( από τους Κροάτες λένε) και κατέρρευσε. Ωστόσο το κέντρο έχει πλήρως ανοικοδομηθεί και δυσκολευτήκαμε πολύ να φανταστούμε την εικόνα της πόλης αμέσως μετά τον πόλεμο. Ωστόσο μια βόλτα στα πιο πάνω σοκάκια, μας θύμισε την ύπαρξη του πολέμου. Τα περισσότερα από τα παλιά σπίτια και ναοί ήταν γεμάτα με τρύπες από σφαίρες. Στενοχωρηθήκαμε όταν σκεφτήκαμε πόσο δύσκολα πρέπει να πέρασαν οι άνθρωποι εδώ. Ίσως είναι καλό που υπάρχουν και μερικά τέτοια κτίρια για να υπενθυμίζουν το κακό του πολέμου.
Μετά την βόλτα μας στην παλιά πόλη καθίσαμε σε ένα ταβερνάκια από τα πολλά στις όχθες του ποταμού για τις τοπικές σπεσιαλιτέ. Μπιφτέκια και διάφορα άλλα φοβερά κρεατικά!!!
4-5 ώρες στο Μόσταρ είναι αρκετές. Δεν νομίζω ότι αξίζει να μείνει κανείς εκεί το βράδυ γιατί δεν έχει κάτι να κάνει, αλλά οπωσδήποτε αξίζει η εκδρομή.
Το απογευματάκι πήραμε το δρόμο του γυρισμού για το Σαράγεβο και πήγαμε κατευθείαν σε μια συναυλία Ισπανικής μουσικής στο κέντρο της πόλης. Ο κόσμος χόρευε σε μελωδίες τύπου Μανού Τσάου, όλοι έμοιαζαν ξένιαστοι κι εμείς ήμασταν χαρούμενοι που επισκεφθήκαμε αυτή τη γωνιά του κόσμου.
Ξημέρωσε Σάββατο και ο φίλος μας μας είχε κανονίσει μια ξενάγηση της πόλης με τοπικό ξεναγό. Ακούγεται λίγο χαζό να μας φιλοξενί ντόπιος και να μας κανονίζει ξενάγηση με ξεναγό, αλλά επειδή στα Βαλκάνια τα πάντα είναι σχετικά νομίζω ότι ήθελε κι αυτός να ικανοποιήσει μια κρυφή του περιέργεια: να ακούσει την ιστορία από την πλευρά των " άλλων". Και εξηγούμαι. Η ξεναγός ανοίκει σε μεγάλο τουριστικό γραφείο του κέντρου της πόλης, οπότε αυτό αυτομάτως σημαίνει ότι είναι Μουσουλμάνα. Στο κέντρο της πόλης ζουν και εργάζονται κατά βαση οι Μουσουλμάνοι. Ο φίλος μας είναι Σέρβος και μένει εκτός πόλης. Θέλησε νομίζω μέσω ημών ( γιατί μόνο έτσι το εξηγώ) να κάνει κι αυτός μια ξενάγηση στην ιστορία της πόλης του και να ακούσει κάποια πράγματα που ίσως η δική του πλευρά να μην τα λέει.
Δυστυχώς η μέρα ήταν βροχερή, πράγμα που έδινε στην πόλη μια λυπηρή χροιά. Η ξεναγός μας ήταν φοβερή. Με μητέρα Σέρβα και πατέρα Βόσνιο Μουσουλμάνο, μια από τις πάμπολλες περιπτώσεις παιδιών μικτών γάμων, ήταν γελαστή, πρόσχαρη και απαντούσε με χαρά σε όλες μας τις ερωτήσεις. Το γκρουπάκι ήμασταν εμείς και 2 Αγγλίδες ( καραάσχετες, αμφιβάλλω αν είχαν ιδέα πού βρίσκονται...τέλος πάντων). Κάναμε βόλτα στην παλιά πόλη, είδαμε που σκοτώθηκε ο Αρχιδούκας της Αυστρίας όπου ξεκίνησε και ο Α΄Παγκόσμιος πόλεμος, μάθαμε τι ζημιές υπέστη η πόλη κατά τη διάρκεια των ανελέητων βομβαρισμών από τους Σέρβους το 1992-1995 και ποια δημόσια κτίρια καταστράφηκαν ( βασικά καταστράφηκαν όλα τα δημόσια κτίρια, η βιβλιοθήκη, τα τζαμιά, οι γέφυρες, ακόμα και την Ορθόδοξη Εκκλησία χτύπησαν οι Σέρβοι). Μετά σειρά είχε το παραδοσιακό παζάρι, που θυμίζει Κομοτηνή, Ξάνθη και γενικά βαλκάνια, με μαγαζάκια που πουλάνε μπακιρένια σκεύη. Μας έκανε εντύπως κάτι στυλό που πουλούσαν και ήταν φτιαγμένα από σφαίρες του πολέμου. Κάναμε βόλτα στα σημαντικότερα τζαμιά, εκκλησίες, και τη συναγωγή. Τα πάντα είχαν κατεδαφιστεί στη διάρκεια του πολέμου, τα περισσότερα έχουν ανοικοδομηθεί ( με λεφτά της Τουρκίας) και άλλα είναι ακόμα σε φάση κτισίματος. Η ξεναγός μας είπε ότι η πόλη δεν ήταν έτοιμη για τον πόλεμο, γιατί ήταν η πιο πολυπολιτισμική πόλη της Πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το Βελιγράδι, το Ζάγκρεμπ, η Λιουμπλιάνα ήταν πιο ομοιογενείς πόλεις. Στο Σεράγεβο όμως; Εκεί ζούσαν λίγο από όλα: και Σέρβοι , και Κροάτες, και Εβραίοι, και Μουσουλμάνοι. Για αυτό και κανείς δεν πίστευε ότι θα γινόταν κάτι γιατί σου λέει δεν μπορεί οι Σέρβοι να αρχίσουν να σκοτώνουν τους δικούς τους. Επίσης υπήρχε μεγάλο ποσοστό μικτών γάμων.
Το σύμβολο της πόλης είναι μια ξύλινη Οθωμανική κατασκευή σαν συντριβάνι. Γύρω γύρω υπάρχουν απίστευτα περιστέρια. Μάθαμε ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου οι άνθρωποι τα έτρωγαν κι αυτά εξαφανιστήκαμε. Όταν όμως σταμάτησε ο πόλεμος επέστρεψαν κατά χιλιάδες και τώρα οι άνθρωποι τα ταίζουν σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για το ότι τους έσωσαν στον πόλεμο. Μπροστά από την καθολική εκκλησία υπάρχουν κάτι μεταλικά στρογγυλά κολλημένα πάνω στο έδαφος. Είναι τα ίχνη από κάτι ρουκέτες που έπεσαν και σκότωσαν εκατοντάδες ανθρώπους και τα έχουν αφήσει για να μην ξεχνάει κανείς....
Ομολογώ ότι συγκινηθήκαμε πολύ από την ξεναγηση και τα όσα ακούσαμε. Είναι αλλιώς να φαντάζεσαι πώς είναι πόλεμος, αλλιώς να στο διηγείται κάποιος που τον έζησε κι αλλιώς να βλέπεις γύρω σου τρισδιάστατα τα σημάδια του. Το κλειδί νομίζω είναι όταν κανέις ταυτίζεται με το πρόσωπο που έχει απέναντί του. Η κοπέλα που τα έζησε όλα αυτά που μας περιέγραφε ( την πείνα, τα καταφύγεια κλπ.) ήταν μια κοπέλα σαν κι εμάς. Ένας άνθρωπος στην ηλικία μου, με γονείς μορφωμένους, από καλή οικογένεια. Δεν ήταν κανένας κακομοίρης που δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Και εκεί λειτουργεί η έννοια της ενσυναίσθησης, γατι μοιράια σκέφτεσαι " αφού συνέβησαν σε αυτήν που είναι σαν κι εμένα, μήπως κάποια μέρα τα ζήσω κι εγώ;"....
Το τουρ τέλειωσε, εμείς ενθουσιασμένοι την κεράσαμε το παραδοσιακό έδεσμα cevapci που είναι σαν κεμπάπ κεφτεδάκια με πίττα, πεντανόστιμο και αποφασίσαμε να κάνουμε μαζί της και το δεύτερο τουρ, ακόμα πιο δυνατό, στο Τούνελ της Πολιορκίας.
Είναι ιδιωτικό μουσείο, μικρό αλλά απόλυτα ειλικρινές. Εγώ προσωπικά δεν έχει τύχει να πάω σε άλλο μουσείο που να έβαλα τα κλάμματα. Και όχι μόνο εγώ, όσοι ήταν εκεί πέρα. Για όσους αποφασίσουν να πάνε να πω ότι είναι δύσκολο να το βρείτε, οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης δεν (θέλουν) και ούτε θυμούνται πού βρίσκεται και δεν έχει ταμπέλες για εκεί. Πρέπει να πάει κανείς με ξαναγό. Και για να ακούσει την ιστορία και για να το βρει.
Το Τούνελ σκάφτηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας 1992-1995 με σκοπό να ενώσει την πολιορικημένη πόλη με τις ελεύθερες περιοχές πέραν του αεροδρομίου. Αποδείχτηκε πολύτιμο γιατί από εκεί έφερναν πολεμοφόδια, φαγητά, φάρμακα, μετέφεραν αρρώστους και τραυματίες. Το αρχικό τούνελ είχε μήκος γύρω στο 1 χλμ και το έσκαβαν κάποιοι από τη μια μεριά και κάποιοι από την άλλη. Σήμερα μόνο 20 μέτρα είναι προσπελάσιμα, αλλά ακόμα και το πέρασμα από αυτά τα 20 μέτρα σου δίνει να καταλάβεις πώς ήταν το συναίσθημα όλων εκείνων που το έφτιαξαν και το χρησιμοποιούσαν. Για την ξενάγηση καθήσαμε μέσα σε ένα από τα (κλειστοφοβικά) καταφύγια ( όποιος έχει θέμα με κλειστοφοβία να μην πάει) και ακούσαμε την ιστορία του πολέμου. Είδαμε ένα βίντεο για το πώς ήταν η πόλη μετά τον πόλεμο. Τα πάντα βομβαρδισμένα. Όλα αυτά τα κτίρια που τώρα τα βλέπαμε μεγάλα και βλοσυρά, αλλά πάντως στα πόδια τους, ήταν βομβαρδισμένα. Ελεύθεροι σκοπευτές παντού. Εκρήξεις και νεκρά σώματα. Το βίνετο ήταν συγκλονιστικό. Δεν αντέξαμε, βάλαμε τα κλάμματα. Είδαμε κι ένα βίντεο που γυρίστηκε για τη χρήση του τούνελ, τους ανθρώπους που μπαινόβγαιναν. Βγαίνοντας από το τούνελ είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε και τον ιδιοκτήτη του Μουσείου, τον άνθρωπο που έδωσε το σπίτι του για να ανοιχτεί το τούνελ, ο οποίος κάθεται σε μια γωνιά σκεφτικός και μιλάει με τους επισκέπτες. Το μουσείο περιλαμβάνει διάφορα πράγματα από τον πόλεμο, πχ, τα γεύματα που μοίραζε ο ΟΗΕ στους κατοίκους με μορφή πακέτου. Η ξεναγός που τότε ήταν 16 χρονών μας είπε ότι το νούμερο 3, που ήταν το πακέτο με το κοτόπουλο ήταν το πιο περιζήτητο. Γι'αυτό μπορούσες ακόμα και άνθρωπο να σκοτώσεις!!! Γενικά νομίζω μια από τις συγκλονιστικότερες εμπειρίες που έχουμε ζήσει, θεωρώ πως αν κανείς πάει στο Σαράγεβο και παραλείψει το Τούνελ χάνει πάρα πολλά.
Συγκηνισιακά φορτισμένοι και πολύ σκεφτικοί φύγαμε από το τούνελ. Ο φίλος μας δεν είχε έρθει. Μάλλον δεν άντεχε την ιδέα να ακούσει ξανά για τόσο άσχημα πράγματα που και ο ίδιος έζησε. Η μέρα έληξε με βόλτα στην παλιά πόλη και φαγητό σε ένα πολύ όμορφο εστιατόριο, μια παλιά μπυραρία. Γυρίσαμε σπίτι γεμάτοι ανάμικτα συναισθήματα
Και φτάσαμε στην τελευταία μας μέρα. Αποφασίσαμε να κάνουμε βόλτα στο κέντρο, ο καιρός έμοιαζε τέλειος και θέλαμε να βγάλουμε κάποιες φώτος με τα τζαμιά και τα άλλα μνημεία του κέντρου. Η πόλη μελαγχολική στεκόταν στους πρόποδες του βουνού. Αποφασίσαμε να σκαρφαλώσουμε μέχρι την κορυφή του βουνού για να τη δούμε από πάνω. Χρόνο είχαμε, διάθεση είχαμε, ξεκινήσαμε την ανάβαση. Καθώς ανεβαίναμε το βουνό τα σπίτια ήταν καλύτερα. Πιο καινούρια, πιο πολυτελή, με πανοραμική θέα της πόλης. Οι γειτονιές ήταν πολύ όμορφες με χαριτωμένα σοκάκια, δέντρα και όμορφους κήπους. Υπήρχαν και λίγα σπίτια αφημένα από τον πόλεμο, όμως δεν πολυσταθήκαμε εκεί. Αυτό που μας βύθιζε σε σκέψεις ήταν τα νεκροταφεία. Σε κάθε 2 δρομάκια υπήρχε κι ένα (μουσουλμανικό) νεκροταφείο που όλοι οι τάφοι έγραφαν ημερομηνία θανάτου 1992-1995 και δεν είναι εύκολο να τα αγνοείς ακόμα κι αν είσαι τουρίστας. Η πόλη από πάνω φαινόταν πολύ όμορφη. Γραφική Βαλκανική πόλη. Τι κρίμα που ο πόλεμος πέρασε από δω! Το μεσημέρι πήγαμε για φαγητό με τον φίλο μας σε ένα παραδοσιακό σέρβικο ταβερνάκι χωμένο σε κάτι αγρούς που είχε πολύ ωραίο φαγητό, και όλοι μίλαγαν ελληνικά. Τα γκαρσόνια ήταν παιδιά όταν έγινε ο πόλεμος και είχαν φιλοξενηθεί για μήνες σε οικογένειες στην Ελλάδα, και όλοι αγαπούν την Ελλάδα και έχουν να πουν τα καλύτερα για μας. Για το απόγευμα πήγαμε για καφέ σε ένα χιονοδρομικό κέντρο που είναι μισή ώρα από το Σαράγεβο, κοντά στην πόλη Πάλε. Εγώ το Πάλε το θυμομούν από τον πόλεμο, ήταν η έδρα των Σερβοβόσνιων. Το χιονοδρομικό κέντρο είχε χιόνι και ήταν πολύ κυριλέ. Κάτσαμε για τον καφγέ σε ένα κυριλέ ξενοδοχείο με θέα την πίστα του σκι. Οι τιμές γελίες.1.5 ευρώ ο καφές, κάτι τέτοιο. Στον γυρισμό περάσαμε από έναν περιφεριακό δρόμο της πόλης που βλέπαμε όλη την πόλη από ψηλά, δυστυχώς όμως επειδή ήταν στην κορυφή του βουνού είχε πολλά παλιά σπίτια σαν στοιχειωμένα, βομβαρδισμένα από τον πόλεμο και ερειπωμένα που έχασκαν και σου υπενθυμίζουν το πού βρίσκεσαι. Και κάπου εδώ τέλειωσε το ταξίδι μας. Στις 10 το βράδυ πήραμε το βραδυνό λεωφορείο από Σαράγεβο για Βελιγράδι γιατί η πτήση μας έφευγε την άλλη μέρα το πρωί. Η περιπέτεια που ζήσαμε όμως κόντεψε να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή μας. Προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε στον οδηγό ότι πάμε αεροδρόμιο και ότι αφού θα πέρναγε το λεωφορείο από εκεί να μας άφηνε από έξω. Αυτός μας είπε ΟΚ. Κάποια στιγμή, κατά της 4.30 τα ξημερώματα μας λέει ο οδηγός φτάσαμε. Και μας δείχνει κάπου στο βάθος το αεροδρόμιο. Η αλήθεια έιναι ότι φαινόταν κοντά, αλλά πέσαμε κορόιδα. Μάλιστα μας είπε ο τύπος ότι είναι 10 λεπτά με τα πόδια. Βρησκόμαστε λοιπόν στις 4.30 το πρωί στην αντίστοιχη Αττική Οδό του Βελιγραδίου με θερμοκρασία 1-2 βαθμούς να σέρνουμε τις βαλίτσες για το αεροδρόμιο. Να περπατάμε και να μη φτάνουμε. Και όχι μόνο αυτό. Μας κυρίευσε και φόβος. Τι θα γίνει αν μας ληστεύσουν; Αν μας πατήσει καμιά νταλίκα που έτρεχε σαν τρελλή κλπ. Πεζοδρόμιο δεν υπήρχε και δεξιά και αριστερά ήταν μόνο κάτι χωράφια. Ευτυχώς είχε πανσέληνο και βλέπαμε. Ακούγαμε και κάτι γαβγίσματα σκυλιών στο βάθος. Αλλά τα γαβγίσματα όλο και πλησίαζαν. Και ξαφνικά γυρνάμε το κεφάλι μας και βλέπουμε ένα κοπάδι με γιγάντια σκυλιά να τρέχουν καταπάνω μας και να κάνουν σαν τρελλά. Δεν ξέρω τι εξοικείωση έχετε με τα σκυλιά, εμένα με έπιασε πανικός. Ήταν σαν να βλέπω θρίλερ. Και τα βλέπαμε καθαρά γιατί είχε πανσέληνο. Πήραμε κάτι κομμάτια από προσούτο που είχαμε αγοράσει να τους τα πετάξουμε αν έρθουν πάνω μας. Εγώ νόμισα ότι εκεί θα αφήσουμε τα κοκαλάκια μας, θα μας φάνε τα σκυλιά έξω από το αεροδρόμιο του βελιγραδίου και δεν θα μας βρει κανείς. Στο μεταξύ περνάγανε και λίγα ταξί και αυτοκίνητα και κάναμε οτοστόπ αλλά κανείς δεν σταμάτησε ( σου λέει τι τρελλοί είναι αυτοί μέσα στη νύχτα
. Τελικά τα σκυλιά σταμάτησαν λίγο πιο πέρα γιατί περπατήσαμε κάτω από κάτι προβολείς, και σταμάτησαν. Αλλά εγώ είχα ταραχτεί πάρα πολύ και μου έμεινε μια πολύ πικρή γεύση. Ο άντρας μου κατόπιν θυμήθηκε ότι ο Σέρβος του είπε ότι κάτι άγρια σκυλιά είχαν επιτεθεί σε κάτι τουρίστες που περπατούσαν κοντά στο αεροδρόμιο πριν καιρό και τους είχαν ξεσκίσει. Αλλά το θυμήθηκε αργά. Τέλος πάντων....
Συνοπτικά για Σεράγεβο: Επειδή πρόκειται για δύσκολο ταξίδι ( λόγω μετάβασης) ο πιο λογικός τρόπος είναι η αεροπορική μετάβαση στο Βελιγράδι και μετά μίνι μπας για Σαράγεβο. Η πόλη όπως σας περιέγραψα δεν είναι τοπ τουριστικός προορισμός, και πολλές φορές μπορεί να αισθανθείτε άβολα με αυτά που θα δείτε και θα ακούσετε αλλά σίγουρα είναι μια εμπειρία. Θα ανακαλύψετε μια πόλη βαλκανική, θα δείτε πώς πρέπει να ήταν όλες οι πόλεις επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας ( πολυπολιτισμικές, παζάρια κλπ.). Είναι φτηνός προορισμός. Σίγουρα θα ενθουσιαστείτε αν σας αρέσει η ιστορία. Μην παραλείψετε το Μόσταρ: είναι κουκλίστικο, ρομαντικό και θα βγάλετε τέλειες φωτογραφίες. Τέλος, μην πάτε με το κεφάλι γεμάτο προκαταλήψεις ( γιατί στην ελλάδα τείνουμε να λέμε " οι καλοί Σέρβοι, οι κακοί Μουσουλμάνοι".) . Και οι δύο πλευρές υπέστησαν τρομερά πράγματα στον πόλεμο, τα ίχνη του είναι ακόμα φανερά αλλά οι άνθρωποι κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να δείχνουν καλά και να προχωρήσουν στο μέλλον. Αν έχετε ντόπιους φίλους αποφύγετε τις πολλές κουβέντες για τον πόλεμο, και προσπαθόν μην πάρετε θέση. Τέλος μπορείτε να το συνδυάσετε με εκδρομή στην Κροατία ( το Ντουμπρόβνικ είναι 4 ώρες από το Σαράγεβο). Φάτε τα παραδοσιακά τσεβάπτσι, και μπουρέκ και πιείτε τούρκικο καφέ στα σοκάκια του παζαριού!!
Η πρώτη αντικειμενική δυσκολία για ένα ταξίδι στη Βοσνία είναι το πώς θα φτάσεις μέχρι εκεί. Ναι, στο χάρτη δεν φαίνεται πολύ μακριά. Όταν όμως ανοίγεις το Ίντερνετ και ψάχνεις βλέπεις ότι τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Απευθείας αεροπορική σύνδεση δεν υπάρχει. Οι αεροπορικές συνδέσεις είναι είτε μέσω Μονάχου είτε μέσω Αυστρίας, με εισιτήριο που στην καλύτερη περίπτωση είναι 400 ευρώ. Οπότε εξαρχής δεν έπαιζε αυτό το σενάριο. Ο φίλος μας μας πρότεινε να πάμε στο Βελιγράδι αεροπορικώς και να πάρουμε το τρένο ή το λεωφορείο ( όμως η πτήση έφτανε πρωί και αυτά φεύγανε βράδυ). Τελικά ύστερα από ψάξιμο βρήκαμε ένα τουριστικό γραφείο που κάνει τη διαδρομή Βελιγράδη-Σαράγεβο με μίνι μπας σε 4.30 ώρες και απευθυνθήκαμε σε αυτό. Πάμε λοιπόν!!
_____________________________________________________________
photo by wikipedia.org
Αυτό το αρχείο εικόνας διανέμεται με τους όρους της άδειας Creative Commons / Αναφορά - Παρόμοια Διανομή 3.0 Unported
Η πτήση της Aegean για Βελιγράδι έφτασε γρήγορα ( 1 ώρα και 40 λεπτά μόνο). Κατευθυνθήκαμε προς την έξοδο για να συναντήσουμε το μίνι μπας που υποτίθεται ότι θα μας περίμενε. Τελικά το ταξίδι για το Σαράγεβο με το λεωφορειάκι ήταν πολύ ευχάριστο. Αν αποφασίσετε να το κάνετε σας το συστήνω σαν μέσο. Η εταιρεία λέγεται Gea και διαθέτει μίνι μπας από το Βελιγράδι για όλες τις Σέρβικες πόλεις και πολλές πρωτεύουσες γειτονικών χωρών. Το εισιτήριο είναι οικονομικό και το ταξίδι γρήγορο.
Η διαδρομή μέχρι το Σαράγεβο μας αποκάλυψε μια υπέροχη φύση, πράσινο, δάση, ποτάμια, χιονισμένα βουνά, καθαρό αέρα. Μαζί με αυτό βέβαια είδαμε και πολλά σπίτια σε τραγική κατάσταση, ανθρώπους που έσκαβαν τα χωράφια με άροτρα και γενικά μια φτωχική κατάσταση η οποία στη Βοσνία έγινε ακόμα πιο έντονη. Αφού διασχίσαμε λοιπόν βουνοκορφές και κοιλάδες και δάση κάποια στιγμή φτάνουμε στο Σαράγεβο. Η πρώτη εικόνα της πόλης είναι πολύ περίεργη. Το Σαράγεβο είναι χτισμένο ανέμεσα σε βουνά, σε μια κοιλάδα. Μπαίνοντας κανείς μπαίνει από πάνω οπότε βλέπει την πόλη να απλώνεται μπροστά του. Βλέπει μικρά μικρά σπιτάκια χαριτωμένα με κεραμιδοσκεπές, μιναρέδες από πολλά τζαμιά και νιώθει οικεία. Τελικά τα Βαλκάνια πάντα μας κάνουν να νιώθουμε οικεία. Ωστόσο η πόλη είναι μουντή. Φταίει ο καιρός εκείνη τη μέρα που ήταν βροχερός με γκρίζα σύννεφα από πάνω μας; Φταίει η εικόνα των παραμελημένων κτιρίων; Σίγουρα υπάρχει ένας αέρας μελαγχολίας. Το μίνι μπας αφήνει σιγά σιγά τους ταξιδιώτες στα σπίτια τους ( εκεί σοκαριστήκαμε γιατί οι άνθρωποι φαίνονταν καλοστεκούμενοι και με οικονομική άνεση και τους άφησε σε κάτι σπίτια τα οποία έμοιαζαν με τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, παλιά, τριπημένα από σφαίρες, με ρωγμές). Ο οδηγός μας είχε ρωτήσει κι εμάς πού να πάμε και του είπαμε όπως μας είχε πει ο φίλος μας " Ανατολικό Σαράγεβο" και στο λεωφορειάκι απλώθηκε μια σιωπή. Τεικά το Ανατοικό Σαράγεβο είναι μια αμοιγώς σέρβικη γειτονιά που αποτελείται από Σέρβους που φύγανε κατά τη διάρκεια του πολέμου και όταν τέλειωσε ο πόλεμος έκτισαν τα σπίτια τους εκτός πόλης από φόβο αντιποίνων. Είναι δηλαδή περίεργο μέρος.
Ο φίλος μας μας περίμενε στο σταθμό των ΚΤΕΛ όπως είχαμε συμφωνήσει και μας πήγε στο σπίτι του. Το σπιτι του ήταν καινούριο , δεν είχε σχέση με όλα εκείνα τα ετοιμόροπα κτίρια που είδαμε στο κέντρο της πόλης, ωστόσο η γειτονιά του ήταν πολύ θλιβερή. Είχε μια φοβερή ησυχία. Ενω υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που ζουν εκεί, βασίλευε γενικά μια περίεργη ησυχία.
Να πω ότι η Βοσνία είναι μια ιδιαίτερη χώρα. Πριν τον πόλεμο όλοι ( Μουσουλμάνοι, Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Εβραίοι) ζούσαν μαζί, παντρεύονταν κλπ. Μετά τον πόλεμο δημιουργήθηκε μεγάλο μίσος Μουσουλμάνων-Κροατών προς Ορθόδοξους και άρχισαν να χωρίζονται. Όταν μιλάμε για Βόσνιους εννοούμε τους Μουσουλμάνους. Οι Σέρβοι της Βοσνίας δεν προσδιορίζονται ποτέ ως Βόσνιοι παρά μόνο ως Σέρβοι και οι Κροάτες τα ίδια.
Το βράδυ εκείνο κάναμε μια βόλτα στο κέντρο της πόλης που είναι πολύ γραφικό, μας θύμισε λίγο Προύσσα, λίγο Ξάνθη ( βακανική πόλη δηλαδή με έντονο μουσουλμανικό στοιχείο). Να πω ότι το Τούρκικο στοιχείο είναι πολύ έντονο στην πόλη: έχουν έρθει πολλές τούρκικες επιχειρήσεις, Τούρκοι φοιτητές, Τούρκικα μαγαζιά και η Τουρκία έχει δώσει πολλά λεφτά για την ανοικοδόμηση της πόλης και για αυτό βλέπει κανείς πολλές Τούρκικες σημαίες και πολύς κόσμος μιλάει Τούρκικα ( μετά τον πόλεμο πολλοί Μουσουλμάνοι αναζήτησαν καταφύγιο στην Τουρκία. Αλλά και πολλοί Τούρκοι έχουν καταγωγή από τη Βοσνία λόγω Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Η βραδυά ολοκληρώθηκε με ποτάκι στο club Basement, που θεωρείτε το πιο ιν και κυριλέ μαγαζί της πόλης. Ωραία μουσική, πολύ φτηνά ποτά και αν ψάχνετε για κάτι κυριλέ πιθανώς να είναι και το μόνο μαγαζί που υπάρχει στην πόλη.
Παραδόξως για Σαράγεβο, ξυπνάμε το πρωί και βλέπουμε έναν καταγάλανο ουρανό κι έναν λαμπερό ήλιο. Ο καιρός στα μέρη αυτά είναι εξαιρετικά μουντός οπότε δεν πρόκειται να αφήσουμε μια τέτοια λαμπερή μέρα να μας ξεφύγει. Θα πάμε εκδρομή στο Μόσταρ. Πριν την εκδρομή όμως επιβάλλεται να δοκιμάσουμε τις τοπικές και διάσημες πίτες του Σαράγεβου, τα λεγόμενα μπορέκ ή μπουρέκια. Νόστιμα ήταν αλλά δεν μας ενθουσίασαν. Έχουμε φάει και καλύτερα. Τα βρήκαμε λίγο άνοστα. Συγκρίνοντάς τα μάλιστα με τα αντίστοιχα μπουρεκάκια που τρώμε στην Τουρκία προτιμάμε τα Τούρκικα.
Αν τυχόν ο δρόμος σας βγάλει στη Βοσνία, μην τυχόν και δεν πάτε στο Μόσταρ. Καταρχήν η διαδρομή με το αυτοκίνητο είναι μαγική. Δάση, βουνά, φαράγγια, καταγάλανα ποτάμια, κουκλίστικα σπιτάκια, γραφικά χωριά συνθέτουν ένα βαλκανικό σκηνικό σαν βγαλμένο από ταινία του Κουστουρίτσα. Στη διαδρομή κάντε μια στάση σε ένα από τα εστιατόρια που θα βρείτε στο δρόμο. Πολλά έχουν καταπληκτική θέα και φοβερά εδέσματα. Να πω ότι η Βοσνία φημίζεται για τα ψητά της ( αρνιά, μοσχάρια, μπιφτέκια και τέτοια).
Ύστερα από περίπου 2 ώρες φτάσαμε στο Μόσταρ. Το Μόσταρ είναι κουκλίστικο. Είναι μικρό, είναι πανέμορφο και δεν είναι ακόμα τόοοοοσο τουριστικό όσο αντίστοιχες πόλεις της Κροατίας, οπότε μπορείτε να περπατήσετε με την ησυχία σας στα στενά σοκάκια, να βγάλετε τέλειες φωτογραφίες με θέα τη γέφυρα και το ποτάμι και να νιώσετε όπως θα ένιωθαν οι άνθρωποι που ζούσαν όλοι μαζί ( Εβραίοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι) επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γιατί αν κάτι ξεχωρίζει τα μέρη αυτά από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά, είναι ότι εδώ συμβίωσαν ειρηνικά και αρμονικά επί αιώνες άνθρωποι όλων των θρησκειών και όλων των δογμάτων, και αυτό κάνει τα μέρη αυτά τόσο ενδιαφέροντα. Οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές πόλεις ( Μπριζ και άλλες) είναι κουκίστικες, ρομαντικές αλλά είναι και ομειογενείς, δεν κρύβουν την έκπληξη , ούτε δείχνουν τη συμβίωση με το διαφορετικό. Στο Μόσταρ, στο Σαράγεβο και γενικά στα Βαλκάνια οι πόλεις κρύβουν εκπλήξεις. Περπατάς και βλέπεις ένα τζαμί. Πιο δίπλα μια εκκλησία, πιο δίπλα μια συναγωγή, πιο δίπλα ένα μουσουλμανικό νεκροταφείο, πιο δίπλα μια καθολική εκκλησία. Ίσως για αυτό η ΟΥΝΕΣΚΟ έβαλε το Μόσταρ στη λίστα των μνημείων της παγκόσμιας κληρονομιάς.
Στο κέντρο της πόλης του Μόσταρ βρίσκεται το ποτάμι Νερέτβα και από πάνω η περιβόητη γέφυρα του Μόσταρ. Η πόλη έχει τη διάρθρωση της κλασικής Οθωμανικής πόλης. Γύρω από τη γέφυρα υπάρχει το παζάρι, και στις δύο όχθες του ποταμού και παραπέρα οι διάφοροι " μαχαλλάδες". Μετά τους Οθωμανούς που άφησαν ισχυρή την παρουσία τους, πέρασαν και οι Αυστροούγγροι κατακτητές που έχτισαν διάφορα κτίρια πιο ευρωπαϊκού ρυθμού και άλλαξαν λίγο την δομή της πόλης χτίζοντας και άλλες γέφυρες πέρα από τη βασική. Να πω ότι όπως κάθεται κανείς πάνω στη γέφυρα μπορεί να διακρίνει τους μιναρέδες αρκετών τζαμιών, κάποιους τρούλους εκκλησιών και μία συναγωγή. Επίσης διάσπαρτα υπάρχουν συντριβάνια και μουσουλμανικά σχολεία. Υπάρχουν επίσης κλασικά Οθωμανικά σπίτια ( σαν αυτά που βλέπουμε στη Βέροια και αλλού) και ίχνη από ένα παλιό κάστρο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου 1992-1995 το μεγαλύτερο τμήμα της παλιάς πόλης καταστράφηκε και η γέφυρα του Μόσταρ βομβαρδίστηκε ( από τους Κροάτες λένε) και κατέρρευσε. Ωστόσο το κέντρο έχει πλήρως ανοικοδομηθεί και δυσκολευτήκαμε πολύ να φανταστούμε την εικόνα της πόλης αμέσως μετά τον πόλεμο. Ωστόσο μια βόλτα στα πιο πάνω σοκάκια, μας θύμισε την ύπαρξη του πολέμου. Τα περισσότερα από τα παλιά σπίτια και ναοί ήταν γεμάτα με τρύπες από σφαίρες. Στενοχωρηθήκαμε όταν σκεφτήκαμε πόσο δύσκολα πρέπει να πέρασαν οι άνθρωποι εδώ. Ίσως είναι καλό που υπάρχουν και μερικά τέτοια κτίρια για να υπενθυμίζουν το κακό του πολέμου.
Μετά την βόλτα μας στην παλιά πόλη καθίσαμε σε ένα ταβερνάκια από τα πολλά στις όχθες του ποταμού για τις τοπικές σπεσιαλιτέ. Μπιφτέκια και διάφορα άλλα φοβερά κρεατικά!!!
4-5 ώρες στο Μόσταρ είναι αρκετές. Δεν νομίζω ότι αξίζει να μείνει κανείς εκεί το βράδυ γιατί δεν έχει κάτι να κάνει, αλλά οπωσδήποτε αξίζει η εκδρομή.
Το απογευματάκι πήραμε το δρόμο του γυρισμού για το Σαράγεβο και πήγαμε κατευθείαν σε μια συναυλία Ισπανικής μουσικής στο κέντρο της πόλης. Ο κόσμος χόρευε σε μελωδίες τύπου Μανού Τσάου, όλοι έμοιαζαν ξένιαστοι κι εμείς ήμασταν χαρούμενοι που επισκεφθήκαμε αυτή τη γωνιά του κόσμου.
Ξημέρωσε Σάββατο και ο φίλος μας μας είχε κανονίσει μια ξενάγηση της πόλης με τοπικό ξεναγό. Ακούγεται λίγο χαζό να μας φιλοξενί ντόπιος και να μας κανονίζει ξενάγηση με ξεναγό, αλλά επειδή στα Βαλκάνια τα πάντα είναι σχετικά νομίζω ότι ήθελε κι αυτός να ικανοποιήσει μια κρυφή του περιέργεια: να ακούσει την ιστορία από την πλευρά των " άλλων". Και εξηγούμαι. Η ξεναγός ανοίκει σε μεγάλο τουριστικό γραφείο του κέντρου της πόλης, οπότε αυτό αυτομάτως σημαίνει ότι είναι Μουσουλμάνα. Στο κέντρο της πόλης ζουν και εργάζονται κατά βαση οι Μουσουλμάνοι. Ο φίλος μας είναι Σέρβος και μένει εκτός πόλης. Θέλησε νομίζω μέσω ημών ( γιατί μόνο έτσι το εξηγώ) να κάνει κι αυτός μια ξενάγηση στην ιστορία της πόλης του και να ακούσει κάποια πράγματα που ίσως η δική του πλευρά να μην τα λέει.
Δυστυχώς η μέρα ήταν βροχερή, πράγμα που έδινε στην πόλη μια λυπηρή χροιά. Η ξεναγός μας ήταν φοβερή. Με μητέρα Σέρβα και πατέρα Βόσνιο Μουσουλμάνο, μια από τις πάμπολλες περιπτώσεις παιδιών μικτών γάμων, ήταν γελαστή, πρόσχαρη και απαντούσε με χαρά σε όλες μας τις ερωτήσεις. Το γκρουπάκι ήμασταν εμείς και 2 Αγγλίδες ( καραάσχετες, αμφιβάλλω αν είχαν ιδέα πού βρίσκονται...τέλος πάντων). Κάναμε βόλτα στην παλιά πόλη, είδαμε που σκοτώθηκε ο Αρχιδούκας της Αυστρίας όπου ξεκίνησε και ο Α΄Παγκόσμιος πόλεμος, μάθαμε τι ζημιές υπέστη η πόλη κατά τη διάρκεια των ανελέητων βομβαρισμών από τους Σέρβους το 1992-1995 και ποια δημόσια κτίρια καταστράφηκαν ( βασικά καταστράφηκαν όλα τα δημόσια κτίρια, η βιβλιοθήκη, τα τζαμιά, οι γέφυρες, ακόμα και την Ορθόδοξη Εκκλησία χτύπησαν οι Σέρβοι). Μετά σειρά είχε το παραδοσιακό παζάρι, που θυμίζει Κομοτηνή, Ξάνθη και γενικά βαλκάνια, με μαγαζάκια που πουλάνε μπακιρένια σκεύη. Μας έκανε εντύπως κάτι στυλό που πουλούσαν και ήταν φτιαγμένα από σφαίρες του πολέμου. Κάναμε βόλτα στα σημαντικότερα τζαμιά, εκκλησίες, και τη συναγωγή. Τα πάντα είχαν κατεδαφιστεί στη διάρκεια του πολέμου, τα περισσότερα έχουν ανοικοδομηθεί ( με λεφτά της Τουρκίας) και άλλα είναι ακόμα σε φάση κτισίματος. Η ξεναγός μας είπε ότι η πόλη δεν ήταν έτοιμη για τον πόλεμο, γιατί ήταν η πιο πολυπολιτισμική πόλη της Πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το Βελιγράδι, το Ζάγκρεμπ, η Λιουμπλιάνα ήταν πιο ομοιογενείς πόλεις. Στο Σεράγεβο όμως; Εκεί ζούσαν λίγο από όλα: και Σέρβοι , και Κροάτες, και Εβραίοι, και Μουσουλμάνοι. Για αυτό και κανείς δεν πίστευε ότι θα γινόταν κάτι γιατί σου λέει δεν μπορεί οι Σέρβοι να αρχίσουν να σκοτώνουν τους δικούς τους. Επίσης υπήρχε μεγάλο ποσοστό μικτών γάμων.
Το σύμβολο της πόλης είναι μια ξύλινη Οθωμανική κατασκευή σαν συντριβάνι. Γύρω γύρω υπάρχουν απίστευτα περιστέρια. Μάθαμε ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου οι άνθρωποι τα έτρωγαν κι αυτά εξαφανιστήκαμε. Όταν όμως σταμάτησε ο πόλεμος επέστρεψαν κατά χιλιάδες και τώρα οι άνθρωποι τα ταίζουν σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για το ότι τους έσωσαν στον πόλεμο. Μπροστά από την καθολική εκκλησία υπάρχουν κάτι μεταλικά στρογγυλά κολλημένα πάνω στο έδαφος. Είναι τα ίχνη από κάτι ρουκέτες που έπεσαν και σκότωσαν εκατοντάδες ανθρώπους και τα έχουν αφήσει για να μην ξεχνάει κανείς....
Ομολογώ ότι συγκινηθήκαμε πολύ από την ξεναγηση και τα όσα ακούσαμε. Είναι αλλιώς να φαντάζεσαι πώς είναι πόλεμος, αλλιώς να στο διηγείται κάποιος που τον έζησε κι αλλιώς να βλέπεις γύρω σου τρισδιάστατα τα σημάδια του. Το κλειδί νομίζω είναι όταν κανέις ταυτίζεται με το πρόσωπο που έχει απέναντί του. Η κοπέλα που τα έζησε όλα αυτά που μας περιέγραφε ( την πείνα, τα καταφύγεια κλπ.) ήταν μια κοπέλα σαν κι εμάς. Ένας άνθρωπος στην ηλικία μου, με γονείς μορφωμένους, από καλή οικογένεια. Δεν ήταν κανένας κακομοίρης που δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Και εκεί λειτουργεί η έννοια της ενσυναίσθησης, γατι μοιράια σκέφτεσαι " αφού συνέβησαν σε αυτήν που είναι σαν κι εμένα, μήπως κάποια μέρα τα ζήσω κι εγώ;"....
Το τουρ τέλειωσε, εμείς ενθουσιασμένοι την κεράσαμε το παραδοσιακό έδεσμα cevapci που είναι σαν κεμπάπ κεφτεδάκια με πίττα, πεντανόστιμο και αποφασίσαμε να κάνουμε μαζί της και το δεύτερο τουρ, ακόμα πιο δυνατό, στο Τούνελ της Πολιορκίας.
Είναι ιδιωτικό μουσείο, μικρό αλλά απόλυτα ειλικρινές. Εγώ προσωπικά δεν έχει τύχει να πάω σε άλλο μουσείο που να έβαλα τα κλάμματα. Και όχι μόνο εγώ, όσοι ήταν εκεί πέρα. Για όσους αποφασίσουν να πάνε να πω ότι είναι δύσκολο να το βρείτε, οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης δεν (θέλουν) και ούτε θυμούνται πού βρίσκεται και δεν έχει ταμπέλες για εκεί. Πρέπει να πάει κανείς με ξαναγό. Και για να ακούσει την ιστορία και για να το βρει.
Το Τούνελ σκάφτηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας 1992-1995 με σκοπό να ενώσει την πολιορικημένη πόλη με τις ελεύθερες περιοχές πέραν του αεροδρομίου. Αποδείχτηκε πολύτιμο γιατί από εκεί έφερναν πολεμοφόδια, φαγητά, φάρμακα, μετέφεραν αρρώστους και τραυματίες. Το αρχικό τούνελ είχε μήκος γύρω στο 1 χλμ και το έσκαβαν κάποιοι από τη μια μεριά και κάποιοι από την άλλη. Σήμερα μόνο 20 μέτρα είναι προσπελάσιμα, αλλά ακόμα και το πέρασμα από αυτά τα 20 μέτρα σου δίνει να καταλάβεις πώς ήταν το συναίσθημα όλων εκείνων που το έφτιαξαν και το χρησιμοποιούσαν. Για την ξενάγηση καθήσαμε μέσα σε ένα από τα (κλειστοφοβικά) καταφύγια ( όποιος έχει θέμα με κλειστοφοβία να μην πάει) και ακούσαμε την ιστορία του πολέμου. Είδαμε ένα βίντεο για το πώς ήταν η πόλη μετά τον πόλεμο. Τα πάντα βομβαρδισμένα. Όλα αυτά τα κτίρια που τώρα τα βλέπαμε μεγάλα και βλοσυρά, αλλά πάντως στα πόδια τους, ήταν βομβαρδισμένα. Ελεύθεροι σκοπευτές παντού. Εκρήξεις και νεκρά σώματα. Το βίνετο ήταν συγκλονιστικό. Δεν αντέξαμε, βάλαμε τα κλάμματα. Είδαμε κι ένα βίντεο που γυρίστηκε για τη χρήση του τούνελ, τους ανθρώπους που μπαινόβγαιναν. Βγαίνοντας από το τούνελ είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε και τον ιδιοκτήτη του Μουσείου, τον άνθρωπο που έδωσε το σπίτι του για να ανοιχτεί το τούνελ, ο οποίος κάθεται σε μια γωνιά σκεφτικός και μιλάει με τους επισκέπτες. Το μουσείο περιλαμβάνει διάφορα πράγματα από τον πόλεμο, πχ, τα γεύματα που μοίραζε ο ΟΗΕ στους κατοίκους με μορφή πακέτου. Η ξεναγός που τότε ήταν 16 χρονών μας είπε ότι το νούμερο 3, που ήταν το πακέτο με το κοτόπουλο ήταν το πιο περιζήτητο. Γι'αυτό μπορούσες ακόμα και άνθρωπο να σκοτώσεις!!! Γενικά νομίζω μια από τις συγκλονιστικότερες εμπειρίες που έχουμε ζήσει, θεωρώ πως αν κανείς πάει στο Σαράγεβο και παραλείψει το Τούνελ χάνει πάρα πολλά.
Συγκηνισιακά φορτισμένοι και πολύ σκεφτικοί φύγαμε από το τούνελ. Ο φίλος μας δεν είχε έρθει. Μάλλον δεν άντεχε την ιδέα να ακούσει ξανά για τόσο άσχημα πράγματα που και ο ίδιος έζησε. Η μέρα έληξε με βόλτα στην παλιά πόλη και φαγητό σε ένα πολύ όμορφο εστιατόριο, μια παλιά μπυραρία. Γυρίσαμε σπίτι γεμάτοι ανάμικτα συναισθήματα
Και φτάσαμε στην τελευταία μας μέρα. Αποφασίσαμε να κάνουμε βόλτα στο κέντρο, ο καιρός έμοιαζε τέλειος και θέλαμε να βγάλουμε κάποιες φώτος με τα τζαμιά και τα άλλα μνημεία του κέντρου. Η πόλη μελαγχολική στεκόταν στους πρόποδες του βουνού. Αποφασίσαμε να σκαρφαλώσουμε μέχρι την κορυφή του βουνού για να τη δούμε από πάνω. Χρόνο είχαμε, διάθεση είχαμε, ξεκινήσαμε την ανάβαση. Καθώς ανεβαίναμε το βουνό τα σπίτια ήταν καλύτερα. Πιο καινούρια, πιο πολυτελή, με πανοραμική θέα της πόλης. Οι γειτονιές ήταν πολύ όμορφες με χαριτωμένα σοκάκια, δέντρα και όμορφους κήπους. Υπήρχαν και λίγα σπίτια αφημένα από τον πόλεμο, όμως δεν πολυσταθήκαμε εκεί. Αυτό που μας βύθιζε σε σκέψεις ήταν τα νεκροταφεία. Σε κάθε 2 δρομάκια υπήρχε κι ένα (μουσουλμανικό) νεκροταφείο που όλοι οι τάφοι έγραφαν ημερομηνία θανάτου 1992-1995 και δεν είναι εύκολο να τα αγνοείς ακόμα κι αν είσαι τουρίστας. Η πόλη από πάνω φαινόταν πολύ όμορφη. Γραφική Βαλκανική πόλη. Τι κρίμα που ο πόλεμος πέρασε από δω! Το μεσημέρι πήγαμε για φαγητό με τον φίλο μας σε ένα παραδοσιακό σέρβικο ταβερνάκι χωμένο σε κάτι αγρούς που είχε πολύ ωραίο φαγητό, και όλοι μίλαγαν ελληνικά. Τα γκαρσόνια ήταν παιδιά όταν έγινε ο πόλεμος και είχαν φιλοξενηθεί για μήνες σε οικογένειες στην Ελλάδα, και όλοι αγαπούν την Ελλάδα και έχουν να πουν τα καλύτερα για μας. Για το απόγευμα πήγαμε για καφέ σε ένα χιονοδρομικό κέντρο που είναι μισή ώρα από το Σαράγεβο, κοντά στην πόλη Πάλε. Εγώ το Πάλε το θυμομούν από τον πόλεμο, ήταν η έδρα των Σερβοβόσνιων. Το χιονοδρομικό κέντρο είχε χιόνι και ήταν πολύ κυριλέ. Κάτσαμε για τον καφγέ σε ένα κυριλέ ξενοδοχείο με θέα την πίστα του σκι. Οι τιμές γελίες.1.5 ευρώ ο καφές, κάτι τέτοιο. Στον γυρισμό περάσαμε από έναν περιφεριακό δρόμο της πόλης που βλέπαμε όλη την πόλη από ψηλά, δυστυχώς όμως επειδή ήταν στην κορυφή του βουνού είχε πολλά παλιά σπίτια σαν στοιχειωμένα, βομβαρδισμένα από τον πόλεμο και ερειπωμένα που έχασκαν και σου υπενθυμίζουν το πού βρίσκεσαι. Και κάπου εδώ τέλειωσε το ταξίδι μας. Στις 10 το βράδυ πήραμε το βραδυνό λεωφορείο από Σαράγεβο για Βελιγράδι γιατί η πτήση μας έφευγε την άλλη μέρα το πρωί. Η περιπέτεια που ζήσαμε όμως κόντεψε να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή μας. Προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε στον οδηγό ότι πάμε αεροδρόμιο και ότι αφού θα πέρναγε το λεωφορείο από εκεί να μας άφηνε από έξω. Αυτός μας είπε ΟΚ. Κάποια στιγμή, κατά της 4.30 τα ξημερώματα μας λέει ο οδηγός φτάσαμε. Και μας δείχνει κάπου στο βάθος το αεροδρόμιο. Η αλήθεια έιναι ότι φαινόταν κοντά, αλλά πέσαμε κορόιδα. Μάλιστα μας είπε ο τύπος ότι είναι 10 λεπτά με τα πόδια. Βρησκόμαστε λοιπόν στις 4.30 το πρωί στην αντίστοιχη Αττική Οδό του Βελιγραδίου με θερμοκρασία 1-2 βαθμούς να σέρνουμε τις βαλίτσες για το αεροδρόμιο. Να περπατάμε και να μη φτάνουμε. Και όχι μόνο αυτό. Μας κυρίευσε και φόβος. Τι θα γίνει αν μας ληστεύσουν; Αν μας πατήσει καμιά νταλίκα που έτρεχε σαν τρελλή κλπ. Πεζοδρόμιο δεν υπήρχε και δεξιά και αριστερά ήταν μόνο κάτι χωράφια. Ευτυχώς είχε πανσέληνο και βλέπαμε. Ακούγαμε και κάτι γαβγίσματα σκυλιών στο βάθος. Αλλά τα γαβγίσματα όλο και πλησίαζαν. Και ξαφνικά γυρνάμε το κεφάλι μας και βλέπουμε ένα κοπάδι με γιγάντια σκυλιά να τρέχουν καταπάνω μας και να κάνουν σαν τρελλά. Δεν ξέρω τι εξοικείωση έχετε με τα σκυλιά, εμένα με έπιασε πανικός. Ήταν σαν να βλέπω θρίλερ. Και τα βλέπαμε καθαρά γιατί είχε πανσέληνο. Πήραμε κάτι κομμάτια από προσούτο που είχαμε αγοράσει να τους τα πετάξουμε αν έρθουν πάνω μας. Εγώ νόμισα ότι εκεί θα αφήσουμε τα κοκαλάκια μας, θα μας φάνε τα σκυλιά έξω από το αεροδρόμιο του βελιγραδίου και δεν θα μας βρει κανείς. Στο μεταξύ περνάγανε και λίγα ταξί και αυτοκίνητα και κάναμε οτοστόπ αλλά κανείς δεν σταμάτησε ( σου λέει τι τρελλοί είναι αυτοί μέσα στη νύχτα
. Τελικά τα σκυλιά σταμάτησαν λίγο πιο πέρα γιατί περπατήσαμε κάτω από κάτι προβολείς, και σταμάτησαν. Αλλά εγώ είχα ταραχτεί πάρα πολύ και μου έμεινε μια πολύ πικρή γεύση. Ο άντρας μου κατόπιν θυμήθηκε ότι ο Σέρβος του είπε ότι κάτι άγρια σκυλιά είχαν επιτεθεί σε κάτι τουρίστες που περπατούσαν κοντά στο αεροδρόμιο πριν καιρό και τους είχαν ξεσκίσει. Αλλά το θυμήθηκε αργά. Τέλος πάντων....Συνοπτικά για Σεράγεβο: Επειδή πρόκειται για δύσκολο ταξίδι ( λόγω μετάβασης) ο πιο λογικός τρόπος είναι η αεροπορική μετάβαση στο Βελιγράδι και μετά μίνι μπας για Σαράγεβο. Η πόλη όπως σας περιέγραψα δεν είναι τοπ τουριστικός προορισμός, και πολλές φορές μπορεί να αισθανθείτε άβολα με αυτά που θα δείτε και θα ακούσετε αλλά σίγουρα είναι μια εμπειρία. Θα ανακαλύψετε μια πόλη βαλκανική, θα δείτε πώς πρέπει να ήταν όλες οι πόλεις επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας ( πολυπολιτισμικές, παζάρια κλπ.). Είναι φτηνός προορισμός. Σίγουρα θα ενθουσιαστείτε αν σας αρέσει η ιστορία. Μην παραλείψετε το Μόσταρ: είναι κουκλίστικο, ρομαντικό και θα βγάλετε τέλειες φωτογραφίες. Τέλος, μην πάτε με το κεφάλι γεμάτο προκαταλήψεις ( γιατί στην ελλάδα τείνουμε να λέμε " οι καλοί Σέρβοι, οι κακοί Μουσουλμάνοι".) . Και οι δύο πλευρές υπέστησαν τρομερά πράγματα στον πόλεμο, τα ίχνη του είναι ακόμα φανερά αλλά οι άνθρωποι κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να δείχνουν καλά και να προχωρήσουν στο μέλλον. Αν έχετε ντόπιους φίλους αποφύγετε τις πολλές κουβέντες για τον πόλεμο, και προσπαθόν μην πάρετε θέση. Τέλος μπορείτε να το συνδυάσετε με εκδρομή στην Κροατία ( το Ντουμπρόβνικ είναι 4 ώρες από το Σαράγεβο). Φάτε τα παραδοσιακά τσεβάπτσι, και μπουρέκ και πιείτε τούρκικο καφέ στα σοκάκια του παζαριού!!
