Η Τέχνη του Μπονσάι

[Pandora]

Ανάμεσα στις τέχνες και τον απέραντο πλούτο του ανατολικού μυστικισμού συναντάμε μία η οποία, ακόμα και σήμερα, εξακολουθεί να είναι πολύ λίγο γνωστή στην Ευρώπη και σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα. Πρόκειται για την Τέχνη του Μπονσάι, δηλαδή για τη δημιουργία και την καλλιέργεια δέντρων νάνων.

Αλλά πώς ορίζεται ακριβέστερα ένα Μπονσάι; Γιατί, κακά τα ψέματα, το να έχει κανείς ένα δέντρο μέσα σε μία γλάστρα, έστω ρηχή, δεν κάνει αναγκαστικά ένα Μπονσάι. Ένα Μπονσάι είναι μία καλλιτεχνική απομίμηση ενός φυσικού δέντρου σε μικρογραφία. Μονάχα μπορεί να υπάρχει σ' ένα δοχείο. Είναι, στην ουσία, ένα έργο τέχνης φτιαγμένο από το ανθρώπινο χέρι, μέσα από λεπτό χειρισμό και ειδικές φροντίδες, για το οποίο χρησιμοποιούνται ως υλικό τα φυσικά φυτά. Πάνω απ' όλα είναι μία απατηλή εικόνα ενός πραγματικού δέντρου.

Το Μπονσάι είναι μια μορφή τέχνης. Όπως κάθε εικαστική τέχνη, περιέχει όλα τα ουσιαστικά αισθητικά στοιχεία: σύνθεση, ισορροπία, προοπτική, βάθος, υφή, χρώμα κ.λ.π. Η αναλογία μ' ένα τοπίο ζωγραφικής είναι κατάλληλη, με τη διαφορά ότι το έργο τέχνης του Μπονσάι ποτέ δεν είναι τελειωμένο. Είναι ζωντανό, έχει μια έντονη δυναμική που απαιτεί από τον καλλιτέχνη μία συνεχόμενη προσπάθεια και υπευθυνότητα. Χρειάζεται να διατηρείται συνέχεια, για να μη χάσει την ομορφιά και τη γοητεία του, και εφόσον τα δέντρα μπορεί να ζήσουν πολλούς αιώνες, το ζωντανό και δυναμικό αυτό έργο τέχνης κληρονομείται από γενιά σε γενιά.


File:Bonsai IMG 6400.jpg - Wikimedia Commons

 

[Pandora]

Η λέξη bonsai είναι γιαπωνέζικη και σημαίνει "δέντρο νάνος σε ρηχό δίσκο". Είναι μία παραλλαγή της αντίστοιχης αρχαίας κινέζικης λέξης "Pen-Zin" που σημαίνει κάτι ανάλογο, δηλαδή "μικρό δέντρο νάνος". Έτσι, συνήθως πιστεύεται ότι η τέχνη του Μπονσάι ξεκίνησε στην Ιαπωνία, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Ξεκίνησε στην Κίνα και υπάρχουν αναφορές ότι ήδη από το έτος 2000 π.Χ. οι Κινέζοι καλλιεργούσαν φυτά σε δοχεία ως τμήμα της κανονικής κηπουρικής τέχνης τους.

Οι Κινέζοι έχουν μια μακρόχρονη κηπουρική παράδοση. Ήταν ένας από τους πρώτους γνωστούς πολιτισμούς, μαζί με τον αιγυπτιακό και τον περσικό, που ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό αυτή την τέχνη του εξωραϊσμού της Φύσης και την ικανότητα να δημιουργούν πανέμορφους κήπους. Μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την ιστορία των πρώτων κινέζικων κήπων μέχρι τη δυναστεία Τσανγκ (6ος-7ος αιώνας π.Χ.).

[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]Τα στοιχεία που έγινε δυνατό να συλλεχθούν γι' αυτό το μακρινό παρελθόν, και ιδιαίτερα για την τέχνη του Μπονσάι, είναι αυτά που μας κληροδότησαν οι αρχαίες παραδόσεις. Ήδη τα κινέζικα ζωγραφισμένα ρολά που χρονολογούνται στο 600 μ.Χ. παριστάνουν μικρογραφίες δέντρων σε όμορφα μικρά κεραμικά δοχεία. Πιθανόν ήταν Κινέζοι βουδιστές μοναχοί που τον 10ο ή 11ο αιώνα μετέφεραν στην Ιαπωνία το Μπονσάι ως θρησκευτικό αντικείμενο. Ο κινέζικος Βουδισμός, και ειδικά ο Βουδισμός Ζεν έδινε πολλή σημασία στην τέχνη του Μπονσάι, ως ένα ακόμα μέσο πνευματικής διαμόρφωσης των μοναχών. Πιθανόν λόγω της τεράστιας υπομονής και επιμονής που χρειάζονται για την άσκησή της.

 

[Pandora]

Αργότερα, η τέχνη του Μπονσάι, γεμάτη μυστικισμό και φιλοσοφία, εξαπλώθηκε στις αυλές και στα μοναστήρια, ειδικά στα βουδιστικά, ώσπου μεταφέρθηκε από βουδιστές μοναχούς στα νησιά της Ιαπωνίας, στα οποία θα φτάσει στο απόγειό της και θα διατηρηθεί ως τις ημέρες μας. Σήμερα η Ιαπωνία είναι η κατ' εξοχήν χώρα του Μπονσάι, αν και στην Κίνα τελευταία, παρ' όλη την πολιτιστική καταστροφή του '60, ξαναγεννιέται το ενδιαφέρον γι' αυτή την παλαιά παραδοσιακή τέχνη.


File:BonsaiTridentMaple.jpg - Wikimedia Commons

 

[Pandora]

Από τη μακρινότερη αρχαιότητα, μέχρι και σήμερα ακόμη στην Ιαπωνία, τα Μπονσάι μαζεύονταν από τους απότομους γκρεμούς και τις ανεμοδαρμένες βουνοκορφές. Οι δύσκολες, αυστηρές κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες ανάγκασαν πολλά από αυτά τα δέντρα να μεγαλώσουν ελάχιστα, παρουσιάζοντας συγχρόνως περίεργα, παραμορφωμένα και ταλαιπωρημένα σχήματα. Βεβαίως η συλλογή τέτοιων περιπτώσεων έχει πολλές δυσκολίες και ελάχιστες πιθανότητες επιβίωσης, όταν το δέντρο μεταφυτευτεί στις "πολιτισμένες" συνθήκες των μολυσμένων πόλεών μας. Γι' αυτό προτιμούνται άλλες μέθοδοι για τη δημιουργία ενός Μπονσάι.

Η καλλιέργεια και η φροντίδα του Μπονσάι είναι μία πολύ χαλαρωτική απασχόληση, που βάζει την ψυχή σε επαφή με τη φύση. Ο διάλογος και ο διαλογισμός με το Μπονσάι επιτρέπει τη δημιουργία ενός πνευματικού δεσμού ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το έργο του, που έτσι βοηθάει τη φύση να αναπτυχθεί, και η φύση θα τον βοηθήσει χαρίζοντάς του την ομορφιά και τη δύναμη του Μπονσάι. Και μόνο να παρατηρήσει κανείς μερικά καλοφτιαγμένα Μπονσάι, αρκεί για να αισθανθεί αμέσως μεγάλη εσωτερική γαλήνη και ηρεμία.

 

[Pandora]

Από παλιά παρουσιάστηκε η ανάγκη να ταξινομηθούν τα Μπονσάι σε μερικά βασικά στιλ ή ομάδες, με σκοπό να μπορούν να περιγραφούν πιο κατάλληλα ως προς τη σχέση με το φυσικό πρότυπό τους. Αυτές οι αρχικές ομάδες είναι σήμερα γνωστές ως τα κύρια κλασσικά στιλ. Υπάρχουν γύρω στα 30 αναγνωρισμένα στιλ, ενδεικτικά :

Το στιλ "καταρράκτης", με την παραλλαγή του "ημικαταρράκτη", είναι πολύ παλιό κινέζικο στιλ και το εμπνεύστηκαν από τα δέντρα που μεγαλώνουν σε γκρεμούς και στα κοιλώματα των βράχων. Πρέπει να έχει ένα κοντό κωνικό κεφάλι, αλλά μ' έναν κορμό αρκετά χοντρό, καμπυλωμένο όσο το δυνατόν πιο κοντά στο χείλος της γλάστρας, με τα κλαδιά του να πέφτουν κάτω από το επίπεδο του χώματος. Αν όμως παραμένει οριζόντια, παράλληλα με το έδαφος, ονομάζεται "ημικαταρράκτης". Η ευαισθησία και η μαγεία που περικλείει αυτό το στιλ το κάνουν ένα από τα δυσκολότερα αλλά και συγχρόνως από τα πιο όμορφα.

Το στιλ "δαρμένο από τον άνεμο" προσπαθεί να αναπαράγει το οπτικό αποτέλεσμα ενός δέντρου που συνέχεια δέρνεται από τους δυνατούς ανέμους. Η καμπύλωσή του εκφράζει την επιμονή του να επιβιώσει πέρα από κάθε δυσκολία. Ο κορμός και τα κλαδιά του έχουν την κλίση τους προς μία μόνο κατεύθυνση, αυτή του ανέμου. Ένα τέτοιο Μπονσάι είναι ένα σύμβολο δύναμης και επιμονής μπρος στις αναποδιές της ζωής.

Το "λογοτεχνικό" είναι επίσης από τα παλαιότερα και δυσκολότερα στιλ. Δημιουργήθηκε από μερικούς λόγιους "μανδαρίνους" της κινέζικης αυλής, όταν αηδιασμένοι από την παρακμή της εποχής (4ος-5ος αι. μ.Χ.), έφυγαν μοναχοί στα βουνά για να αποκαταστήσουν την επαφή τους με τη φύση, την αγνότητα και το θείο και να περάσουν εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Η προτίμησή τους ήταν τα μοναχικά δέντρα, μεγαλωμένα σε απόκρημνα μέρη, με ασυνήθιστα χαρακτηριστικά λόγω των υπερβολικά σκληρών κλιματολογικών συνθηκών. Το κύριο σημείο σ' ένα τέτοιο Μπονσάι είναι οι λεπτές συστροφές του κορμού ο οποίος έχει ελάχιστο φύλλωμα, ίσα-ίσα για να φαίνεται ότι είναι ζωντανό.

Το στιλ του σχισμένου κορμού δεν ακολουθεί κανέναν προδιαγραμμένο κανόνα σχεδιασμού. Ο σχισμένος κορμός δίνει την εντύπωση μεγάλης ηλικίας, αλλά απαιτεί πολλή προσοχή από τον καλλιτέχνη για να αποφύγει να σαπίσει το νεκρό ξύλο

Τέλος, υπάρχουν τα διάφορα στιλ σε ομάδα, σαν τοπία, σαν μικρό άλσος ή δασάκι, από μερικά δεντράκια που δίνουν την εντύπωση ενός μακρινού δάσους ή τοπίου. Τα δέντρα πάντα υπάρχουν σε μονό αριθμό, γιατί οι ζυγοί στην Κίνα και στην Ιαπωνία θεωρούνται αριθμοί της κακοτυχίας, και συγκεκριμένα το 4 είναι ο αριθμός σύμβολο του θανάτου. Αυτά είναι πολύ δύσκολα στιλ για τους αρχάριους, λόγω της περιπλοκότητας στη χρήση της προοπτικής και της οπτικής για να πετύχουμε το σωστό αισθητικό αποτέλεσμα.


File:Japanese Black Pine, 1936-2007.jpg - Wikimedia Commons

 

[Pandora]

Από την τέχνη του Μπονσάι μπορεί κανείς να πάρει αρκετά διδάγματα και πολλές ευχάριστες στιγμές. Χαλάρωση, ηρεμία, δυναμική αισθητική, ομορφιά, ακόμα και μαθήματα παιδαγωγικής ψυχολογίας, γιατί κάθε δέντρο εκφράζει ένα διαφορετικό χαρακτήρα, τον οποίο ο καλλιτέχνης μπορεί να μάθει να διορθώνει, να βελτιώνει, να εκπαιδεύει. Γιατί κατά την αρχαία ανατολική φιλοσοφία έχουν και τα δέντρα μία ψυχή.

Αλλά από όλες αυτές τις αρετές και τις διδασκαλίες που μπορεί να μας προσφέρει ένα Μπονσάι, ίσως μία είναι αυτή που ξεχωρίζει. Η τέχνη του Μπονσάι μας δίνει την υπομονή, μία αρετή που σήμερα χρειάζεται ιδιαιτέρως σ' αυτή την κοινωνία της βιασύνης, του "όλα fast". Η υπομονή είναι μια αρετή που μας κάνει να γινόμαστε καλύτεροι και ανώτεροι κάθε μέρα, γιατί δεν περιμένουμε τα γρήγορα αλλά εφήμερα αποτελέσματα που επιδιώκει ο σύγχρονος κόσμος. Η προσπάθειά μας είναι συνεχόμενη, χωρίς να υποκύπτουμε σε απογοητεύσεις, χωρίς να κάνουμε ποτέ ούτε βήμα πίσω στα ήδη κατακτημένα. Οι Κινέζοι βουδιστές έλεγαν ότι η υπομονή είναι το κλειδί για τη Νιρβάνα, το κλειδί για την Ευδαιμονία. Και ίσως εξαιτίας αυτής της σημερινής έλλειψης υπομονής και επιμονής να υπάρχουν τόσοι άνθρωποι δυστυχισμένοι στον πλανήτη μας.

Η Τέχνη του Μπονσάι μπορεί λοιπόν, όπως έκανε και πριν από αιώνες στην Ανατολή, να βοηθήσει το σύγχρονο άνθρωπο να εναρμονιστεί καλύτερα με τη φύση και να γίνει πιο ευτυχισμένος, αναπτύσσοντας πολλές αρετές.

περισσότερες πληροφορίες : ESOTERICA.gr - Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ BONSAI - -= Ανατολική Φιλοσοφία =-

 

[Pandora]

Χωρίς λόγια !...