Ινδονησία O γύρος της Ινδονησίας σε έναν μήνα (Java - Raja Ampat - Sulawesi - Borneo)

[art]

9η μέρα στο Sulawesi

Την επόμενη μέρα εξιστορώ τις βραδινές μου θεωρίες στο Η. και αυτός σκάει στα γέλια. Παρόλα αυτά παρατηρώ ότι όταν ανακοινώνουμε στην Meyske πως σε λίγες ώρες πετάμε για Βόρνεο, οπότε θα θέλαμε να μας καλέσει ένα ταξί, γελάει ειρωνικά και δείχνει να μην πιστεύει ότι όντως θα φύγουμε από το νησί..! "Οκ αλλά αν τελικά δεν φύγετε μπορείτε να με καλέσετε, θα έχω άδειο δωμάτιο απόψε"
Ετοιμάζουμε γρήγορα τα πράγματα μας και όπου φύγει φύγει!

Εννοείται βέβαια αποχαιρετάμε πρώτα τους φίλους που κάναμε αυτές τις μέρες, με τους Αμερικανούς να μας λένε ότι μας περιμένουν στις παρθένες νήσους τους (μακάρι όντως να βρεθούμε κάποτε εκεί!) και τους Γερμανούς να μας υπόσχονται ότι θα μας στέλνουν νέα τους. Τέλος μας αποχαιρετούν εγκάρδια η αινιγματική Meyske και η γλυκιά μαμά της.

Η διαδρομή με το ταξί είναι μακρύτερη από ότι περιμέναμε. Μετά από οδήγηση μιας ώρας και κάτι μέσα από χωριά της Tana Toraja βγαίνουμε σε έναν μεγάλο κεντρικό δρόμο τύπου εθνική οδός, αλλά τόσο έρημο και άδειο.. είμαστε πραγματικά μόνο εμείς και τα βουνά. Ανεβαίνουμε σε ολοένα και μεγαλύτερο υψόμετρο και τα σύννεφα όλο και πυκνώνουν. Ο οδηγός μας εξηγεί με τα λιγοστά του αγγλικά πως οι πτήσεις από το μικρό αυτό ορεινό αεροδρόμιο σπάνια πραγματοποιούνται, τις μισές μέρες της εβδομάδας ακυρώνονται λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών της περιοχής. Σήμερα όμως τα προγνωστικά είναι καλά, ο καιρός αυτός παρά τα πολλά σύννεφα θεωρείται λέει καλός. Μακάρι όλα να πάνε καλά και να πετάξουμε όντως για τον επόμενο προορισμό μας.. διαφορετικά θα πρέπει να επιστρέψουμε στο Makassar με νυχτερινό 9ωρο λεωφορείο και από εκεί να κλείσουμε άλλη πτήση για Βόρνεο. Κι αυτό γιατί οι πτήσεις από εδώ δεν είναι καθημερινές.

Με χαρά βλέπουμε ότι οι πληροφορίες του οδηγού μας είναι σωστές, όντως η πτήση φαίνεται ότι θα πραγματοποιηθεί κανονικά. Το αεροδρόμιο είναι μάλλον το πιο μικρό που έχω επισκεφτεί, εννοείται πως είμαστε οι μόνοι bule (=λευκοί) και μάλιστα οι μόνοι που ταξιδεύουμε με βαλίτσα. Όλοι οι ντόπιοι περιέργως φαίνεται να μην έχουν καμία εμπειρία από αεροπορικό ταξίδι αφού ταξιδεύουν κουβαλώντας πολλές πλαστικές σακούλες και χάρτινα δέματα αντί για αποσκευές και δεν γνωρίζουν τους κλασικούς κανόνες check in με αποτέλεσμα η διαδικασία να κυλά απελπιστικά αργά. Όμως τελικά ακόμα κι εμείς παραλίγο να την πατήσουμε σαν πρωτάρηδες, καθώς όταν κλείναμε τα εισιτήρια είχαμε ξεχάσει να προσθέσουμε βαλίτσες, κι έτσι μας χρεώνουν τώρα τα κιλά τους ως πρόστιμο, αλλά η πληρωμή γίνεται δεκτή μόνο με μετρητά! Για κακή μας τύχη, έχουμε ξεμείνει από ινδονησιακά ρούπια, οπότε τρέχουμε στο μοναδικό atm του αεροδρομίου και ευχόμαστε να δεχτεί την κάρτα μας, καθώς είμαστε στη μέση του πουθενά - σε κάποια μηχανήματα της ινδονήσιας οι κάρτες μας απορρίπτονταν για άγνωστο λόγο. Πάλι καλά, το atm έκανε γρήγορα τη δουλειά του, οπότε όλα καλά, μπαίνουμε επιτέλους στην αίθουσα αναμονής.

Εκεί ο Η. αρχίζει και πάλι να αγχώνεται για την επικείμενη πτήση κι εγώ προσπαθώ να του αποσπάσω την προσοχή για να μην το σκέφτεται. Μέσα μου όμως αρχίζω κι εγώ να ανησυχώ, αφού η πτήση μας είναι στις 12 και είναι ήδη 12 παρά δέκα, αλλά το αεροπλάνο ακόμη άφαντο.
Παραδόξως, μέσα στα επόμενα 5 λεπτά κάνει την εμφάνισή του ένα χαριτωμένο, μικρό ελικοφόρο σε χρώμα λευκό και έντονο λαχανί. Προσγειώνεται ακριβώς μπροστά στην αίθουσα αναμονής και με συνοπτικές διαδικασίες μέσα σε λίγα μόνο λεπτά οι προηγούμενοι επιβάτες κατεβαίνουν, ενώ με το που πατάει και ο τελευταίος το πόδι του στο έδαφος, ακούγεται ανακοίνωση που μας καλεί να επιβιβαστούμε..! Τόσο γρήγορη επιβίβαση ούτε σε λεωφορείο δεν έχω ξανά ζήσει και η αλήθεια είναι πως και αυτό μου φάνηκε ύποπτο.
Μέσα στο αεροπλάνο φυσικά οι θέσεις θυμίζουν κακοσυντηρημένο κτελ , δύο καθίσματα δεξιά, δύο αριστερά και στη μέση ο στενός διάδρομος. Επιβιβαζόμαστε στις θέσεις μας και μέσα μου δίνω όρκο ότι δεν θα ξανασύρω τον καημένο τον Η. σε τέτοιες περιπέτειες. Μα καλά πόσο χαζή είμαι? Eνώ μου έχει πει ότι φοβάται τις πτήσεις τι το ‘θελα να κανονίσω με ελικοφόρο? Αντικρίζω το φοβισμένο του βλέμμα – λογικό, τα πάντα γύρω μας δείχνουν παμπάλαια και περασμένης τεχνολογίας- και αρχίζω να νιώθω κι εγώ ακόμα χειρότερα. Ευτυχώς η πτήση κυλά ήρεμα, χωρίς αναταράξεις και κουνήματα, αλλά δεν παύω να είμαι σε αναμμένα κάρβουνα.
Ο Η. αποδείχθηκε αναπάντεχα ψύχραιμος αυτή τη φορά (γιεειιιι) και μιάμιση ώρα μετά …………νησί Βόρνεο!

 

[art]

Κεφάλαιο 4 - Νησί Βόρνεο

Πρόκειται για το μεγαλύτερο νησί της Ασίας και το τρίτο μεγαλύτερο νησί στον κόσμο μετά την Γροιλανδία και την Γουινέα (εκεί βρίσκεται η Παπούα του 2ου κεφαλαίου μας). Περίπου το 72% του νησιού Βόρνεο ανήκει στην Ινδονησία, ενώ το υπόλοιπο 27% έχει περιέλθει στην Μαλαισία και λιγότερο από 1% του νησιού ανήκει στο ισλαμικό κρατίδιο Σουλτανάτο του Μπρουνέι με πληθυσμό ούτε μισό εκατομμύριο.

Το νησί καλύπτεται από ζούγκλα, ανεξερεύνητη σε αρκετά σημεία, ενώ σε άλλα δυστυχώς έχει υποστεί ανεπανόρθωτες καταστροφές από εμπρησμούς, αποψιλώσεις, παράνομη υλοτομία, παράνομες εξορύξεις, ρύπανση από ατελείωτες βιομηχανικές εκτάσεις, όλα στο βωμό του κέρδους. Παράλληλα, στα τροπικά του δάση ζουν ζώα μοναδικά και συχνά υπό εξαφάνιση, αλλά και ανθρώπινες φυλές αποκομμένες από τον δυτικό “πολιτισμό” οι οποίες πασχίζουν να διατηρήσουν το φυσικό τους περιβάλλον, το “σπίτι” τους καθώς και τον αρχέγονο τρόπο ζωής τους.

Στο Ινδονησιακό Βόρνεο, το επονομαζόμενο Kalimantan, έχουν αναπτυχθεί κάποιες από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές πόλεις της Ινδονησίας, οι οποίες περιβάλλονται από πυκνά τροπικά δάση, οπότε η μεταξύ τους σύνδεση είναι εφικτή κυρίως αεροπορικώς, αφού το οδικό δίκτυο στο νησί περιορίζεται σε ελάχιστους οδικούς άξονες λόγω της ζούγκλας που παρεμβάλλεται. Ένας άλλος αργός αλλά εντυπωσιακός τρόπος μετακίνησης είναι με ποταμόπλοια στο ατελείωτο δίκτυο ποταμών που διαχέονται σε όλο το τροπικό οικοσύστημα.

Επομένως για να εξερευνήσει κάποιος το απέραντο αυτό νησί, θα πρέπει να αφιερώσει ένα ταξίδι αποκλειστικά εκεί με αρκετές ημέρες για τις πολύωρες μετακινήσεις και τις δυσκολίες της ζούγκλας. Προφανώς εμείς σε αυτό το ταξίδι θέλουμε να “πάρουμε μια τζούρα” από Βόρνεο, μιας και έτυχε η πόλη από όπου θα αποχαιρετήσουμε την αγαπημένη Ινδονησία να βρίσκεται πάνω σε αυτό το νησί. Μέσα στις επόμενες 4 γεμάτες ημέρες ταξιδιού που μας απομένουν (+μισή μέρα αποχώρησης) θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια εισαγωγή στην ζούγκλα του Βόρνεο, χωρίς να απομακρυνθούμε από την ευρύτερη περιοχή της πόλης Balikpapan από όπου θα γίνει η επιστροφή μας πίσω στη Σιγκαπούρη (κι από εκεί στην Αθήνα).

Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο που μάθαμε για το Βόρνεο κατά την έρευνα οργάνωσης του ταξιδιού μας, είναι πως ετοιμάζεται να φιλοξενήσει την νέα πρωτεύουσα της χώρας..!

Σύμφωνα με έρευνες τελευταίων ετών, η πολυπληθής και χαοτική πρωτεύουσα Τζακάρτα έχει αρχίσει να βυθίζεται με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς, οι οποίοι την θέλουν να έχει καταστραφεί σε σημαντικό τμήμα της μέχρι το 2050. Επομένως γίνονται προσπάθειες αποσυμφόρησής της με τη σταδιακή μεταφορά πληθυσμού και εγκαταστάσεων σε νέα πρωτεύουσα, η οποία έχει σχεδιαστεί ειδικά για αυτό τον σκοπό.

Η επιλογή της τοποθεσίας της νέας αυτής πόλης – πρότυπο στο Βόρνεο δεν είναι τυχαία: το νησί αυτό βρίσκεται στο κέντρο της τεράστιας αρχιπελαγικής χώρας και διαθέτει αχανείς ακατοίκητες εκτάσεις, ιδανικές για τη δημιουργία μιας μεγάλης - απλωμένης πόλης από το μηδέν. Η νέα πρωτεύουσα ονομάζεται Ibu Kota Nusantara (IKN) και έχει έκταση 4 φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Τζακάρτα. Εγκαινιάστηκε ήδη επίσημα δύο μήνες πριν επισκεφτούμε το Βόρνεο -τον Αύγουστο του 2024- όμως στην πραγματικότητα παραμένει ακόμη ένα απέραντο εργοτάξιο. Οι εργασίες της ξεκίνησαν μόλις το 2022 και πραγματοποιούνται με εντατικούς ρυθμούς, αρχικά με 100.000 εργάτες από όλα τα μέρη της Ινδονησίας και στη συνέχεια με τους διπλάσιους να δουλεύουν νυχθημερόν για ένα πρόγραμμα που προβλέπει έως το 2045 να έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή όλων των απαραίτητων υποδομών για μια smart city που θα καλύπτει τις ανάγκες της αποκλειστικά με ανακυκλώσιμες πηγές ενέργειας, θα καλύπτεται με χώρους πρασίνου στο 65% της έκτασής της και το 80% των μετακινήσεών της θα γίνεται χωρίς τη χρήση αυτοκινήτου. Φουτουριστικά σχέδια πόλης με προηγμένες τεχνολογίες και έμφαση στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και στην ενσωμάτωση του αστικού ιστού με το φυσικό περιβάλλον, σου δίνουν την αίσθηση ότι σε λίγα χρόνια οι ινδονήσιοι θα ζουν σε μια πρωτεύουσα βγαλμένη από ταινία επιστημονικής φαντασίας.. τα σχέδια που είδα μου θύμισαν την ταινία Avatar. Άραγε θα υλοποιηθεί όντως το μεγαλεπήβολο αυτό όραμα ? Φυσικά υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, με διαμαρτυρίες των ντόπιων ότι στις εκτάσεις αυτές εκτός από την τεράστια καταστροφή φυσικού πλούτου, γίνεται και απομάκρυνση γηγενών πληθυσμών που διαμένουν στους τόπους αυτούς εδώ και δεκαετίες.

Η νέα πρωτεύουσα απέχει μόλις 2 ώρες από τη βάση μας, την πόλη Balikpapan, οπότε αρχικά είχε πέσει στο τραπέζι η ιδέα να την επισκεφθούμε, εν τέλει όμως το αφήσαμε ως εκκρεμότητα για το επόμενο μας ταξίδι στο Βόρνεο. Εξάλλου για την ώρα είναι ακόμη εργοτάξιο και δεν είμαστε καν σίγουροι αν επιτρέπεται η είσοδος σε τουρίστες.

Δορυφορικές φωτογραφίες της περιοχής
Αριστερά πριν ξεκινήσει το project το 2022. Δεξιά η ίδια περιοχή τον Ιούλιο του 2024.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1η μέρα στο νησί Borneo

Το αεροδρόμιο του Balikpapan βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη οπότε μέσα σε λίγα λεπτά καταφθάνουμε στο ξενοδοχείο μας στο κέντρο. Ο ταξιτζής είναι λίγο άσχετος και μας κάνει κύκλους ψάχνοντας την είσοδο του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, αλλά με τη βοήθεια του gps την εντοπίζουμε.
Πρόκειται για ένα τεράστιο κτήριο, με πολλούς ορόφους και δωμάτια, αρκετά απρόσωπο, με μίνιμαλ διακόσμηση αλλά με κιτς χρώματα. Παρόλα αυτά το γεγονός ότι έχουμε και πάλι την ιδιωτικότητα μας μου αρκεί. Γιατί δε λέω, χαριτωμένο το homestay της Meyske αλλά το να κοιμάμαι τόσες μέρες στρωματσάδα και να μοιράζομαι το μπάνιο με τους υπόλοιπους θαμώνες κάπως με κούρασε.. για να μην σχολιάσω το μπάνιο με παγωμένο νερό - να ναι καλά η μαμά της Meyske που με λυπήθηκε και μου έβραζε μια κανάτα με ζεστό νερό (αλλά τι να σου κάνει ένα δοχείο με τόση μαλλούρα?!)

Στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου στο βάθος υπάρχει ένα μαγαζάκι με πούρα, οπότε ο Η. κάνει το απαραίτητο shopping therapy, ενώ μετά τις αγορές βγαίνουμε για φαγητό σε κοντινό εστιατόριο με αραβική κουζίνα. Έτσι χαλαρά η πρώτη μέρα στο νησί Βόρνεο φτάνει στο τέλος της. Πέφτουμε νωρίς για ύπνο γιατί αύριο θα έχουμε ημέρα εξερεύνησης της πόλης Balikpapan.

 

[art]

2η μέρα στο νησί Borneo

Το επόμενο πρωί, μετά από άθλιο πρωινό στο ξενοδοχείο και πλήρη απογοήτευσή μου, ξεκινάμε για μια υπαίθρια αγορά παραδοσιακών προϊόντων μπας και βρούμε κανένα σουβενίρ - ε μη γυρίσουμε στην πατρίδα με άδεια χέρια! Τελικά το μάρκετ είναι πράγματι τοπικό, δεν βλέπουμε κανέναν άλλο τουρίστα και κανείς δεν μιλάει αγγλικά, ευκαιρία λοιπόν να κάνω και πάλι εξάσκηση στα ινδονησιακά μου. Με χαρά διαπιστώνω ότι όλο αυτό το ταξίδι με βοήθησε να θυμηθώ αρκετές καθημερινές φράσεις κι έτσι μπορώ να κουβεντιάσω με τους πλανόδιους και να κάνω τα απαραίτητα παζάρια. Ενθουσιάζομαι με τα υφάσματα και τα μπατίκ οπότε οι αγορές μου προσανατολίζονται κυρίως σε τέτοια είδη. Πάνω που ο Η. έχει αρχίσει να βαριέται, συναντάμε έναν πάγκο με τοπικά είδη ψαρέματος και αμέσως αναπτερώνεται το ηθικό του.

Μετά τις αγορές αποφασίζουμε να κάνουμε μια μεγαλούτσικη διαδρομή περίπου μιας ώρας με τα πόδια, ώστε να φτάσουμε στο λιμάνι σε ένα σημείο που διαβάσαμε ότι είναι ιδανικό για φωτογραφίες δρόμου λόγω του "πλωτού χωριού", δηλαδή μιας ολόκληρης γειτονιάς χτισμένης πάνω στο δέλτα του ποταμού με πασσάλους. Τα σπίτια είναι φτωχικά αλλά χαριτωμένα, ξύλινες κατασκευές που επιπλέουν πάνω σε βρώμικα νερά. Στα στενά δρομάκια υπάρχει έντονη δραστηριότητα από παιδιά που κάνουν βόλτες, χαζολογούν, κυνηγιούνται, ποζάρουν στον φακό μας. Εκεί συναντάμε κι έναν ποδηλάτη με αυτοσχέδιο μεταλλικό ποδήλατο φτιαγμένο εξολοκλήρου από κρίκους χοντρής αλυσίδας (!) μια ευφάνταστη κατασκευή που δεν περνάει απαρατήρητη - αμέσως θυμόμαστε πως τον είδαμε και πριν στην αγορά και με το που μας βλέπει μας χαιρετάει. Αρά μας θυμάται κι αυτός..!

Διασχίζουμε όλο το πλωτό χωριό, περνάμε έξω από το τζαμί, από μικρά τοπικά μαγαζάκια και φτάνουμε στο τέλος του παραποτάμιου δρόμου όπου βρίσκεται το σχολείο της περιοχής. Εκεί ο αριθμός παιδιών πολλαπλασιάζεται, παρόλο που φαίνεται να μην έχουν μάθημα σήμερα. Τα παιδιά παίζουν, ψαρεύουν, αγοράζουν ζαχαρωτά από μικροπωλητές, μάλιστα ένας μπόμπιρας κάνει φαντασμαγορική βουτιά στα πενταβρώμικα νερά του λιμανιού θέλοντας να κεντρίσει την προσοχή μας. Από ότι φαίνεται έχουμε γίνει κι εμείς αξιοθέατο - τι δουλειά έχουν δυο bule σε αυτή τη φτωχογειτονιά?

Στην απέναντι όχθη του ποταμού σε μικρή απόσταση, εκτείνεται ένα διυλιστήριο πετρελαίου με τεράστιες καμινάδες, ένα από τα πολλά της βιομηχανικής αυτής πόλης - και προφανώς ο λόγος για τα κατάμαυρα νερά.
Το Balikpapan είναι γνωστό ως η “πόλη του πετρελαίου” και εδώ βρίσκονται οι κεντρικές εγκαταστάσεις μεγάλων εταιρειών εγχώριων αλλά και διεθνών συμφερόντων. Αρχικά το Balikpapan δεν ήταν παρά ένα φτωχικό ψαροχώρι, ήδη όμως από τις αρχές του 1900 με τη δημιουργία του πρώτου διυλιστηρίου πετρελαίου, άρχισε να μετατρέπεται σε οικονομικό κέντρο και εμπορικό λιμάνι. Σήμερα οι αντιθέσεις είναι έντονες, από τη μια οι ουρανοξύστες εταιρειών, η χλιδή, τα ακριβά mall και από την άλλη οι φτωχικές γειτονιές με τις ξύλινες καλύβες.

Έτσι αποφασίζουμε παρόλο που δεν είναι του γούστου μας, ως επόμενο και τελευταίο σταθμό της βόλτας μας να επισκεφθούμε ένα από τα πολλά mall για να δούμε και το άλλο πρόσωπο της πόλης. Παίρνουμε λοιπόν ταξί από το λιμάνι την ώρα μάλιστα που αρχίζει να βρέχει και κατευθυνόμαστε στο BSB (Balikpapan Super Block). Πρόκειται για ένα τεράστιο φωταγωγημένο συγκρότημα πολυκαταστημάτων, εστιατορίων και χώρων ψυχαγωγίας που φτάνουν ως την παραλία στο νότιο τμήμα της πόλης. Κυριλέ στο εσωτερικό τους αλλά χωρίς κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, το μόνο που μας κεντρίζει την περιέργεια είναι ένα μεγάλο κτήριο σε σχήμα καραβιού πάνω στην παραλία. Όταν καταλαβαίνουμε ότι είναι εστιατόριο με θαλασσινά ενθουσιαζόμαστε, ευκαιρία να φάμε ψάρια, ίσως να έχει και αστακό ή κάποια άλλη γκουρμεδιά. Καθόμαστε στα τραπεζάκια έξω από το περίεργο κτήριο και ακριβώς δίπλα μας σκάει το κύμα του ωκεανού.

Η ατμόσφαιρα μας φαίνεται ειδυλλιακή αρχικά, αλλά σύντομα προσγειωνόμαστε: Ντάξει στην Ινδονησία είμαστε, πρώτον το φαγητό είναι μέτριο προς άνοστο – απορώ πώς το κατάφεραν σε πιάτα με θαλασσινά - και δεύτερον ανάμεσα στα χαριτωμένα παραθαλάσσια τραπεζάκια κάνουν βόλτες εκτός από τους λιγοστούς πελάτες και κάποια ανεπιθύμητα για εμάς ζωάκια.
Πρώτος το αντιλήφθηκε ο Η. όταν την ώρα που τσουγκρίζουμε τα ποτά μας, νιώθει κάτι στο πόδι του, κοιτάει ξαφνιασμένος κάτω και αντικρίζει έναν ποντικό να έχει ανέβει πάνω στο παπούτσι του..! Πετάγεται ταραγμένος και παρακολουθούμε και οι δυο το ποντίκι να τρέχει και να κρύβεται κάτω από ένα άλλο τραπέζι. Μετά από αυτό, περνάμε το υπόλοιπο της βραδιάς σε αναμμένα κάρβουνα καθώς έχουμε εστιάσει την προσοχή μας στα ποντίκια που γυροφέρνουν τον χώρο και τους θαμώνες.
Το ενδιαφέρον είναι ότι το εστιατόριο σερβίρει όντως κάποια ιδιαίτερα ψάρια ακόμα και αστακό που μπορείς να επιλέξεις και να παραγγείλεις, βλέποντάς τα ζωντανά μέσα σε γυάλες. Δεν δοκιμάσαμε κάτι τέτοιο, μου φάνηκε κρίμα να τα “ενοχλήσω” και παραγγείλαμε από τα τυποποιημένα πιάτα με γαρίδες κτλ, ίσως βέβαια γι’ αυτό δεν ήταν και τόσο νόστιμα.
Δεν πειράζει, ο νους μας εξάλλου τρέχει ήδη στην επόμενη μέρα. Έχουμε αγωνία για τον τελευταίο μας προορισμό, ένα από τα highlights του ταξιδιού που αφήσαμε για το τέλος.. Samboja Lodge – η πρώτη μας γνωριμία με έναν άλλο κόσμο, τον κόσμο των ουρακοτάγκων!

 

[art]

3η μέρα στο νησί Borneo

Η μεγάλη μέρα έφτασε, αφήνουμε με χαρά την απρόσωπη μεγαλούπολη και κατευθυνόμαστε προς τη ζούγκλα. Το ταξίδι είναι μόλις δύο ώρες, οπότε καλούμε ταξί μέσω εφαρμογής καθώς δεν υπάρχει άλλος τρόπος να φτάσουμε στο σημείο.
Το κατάλυμα Samboja Lodge είναι ουσιαστικά ένα καταφύγιο μέσα στη ζούγκλα, το οποίο ανήκει στην οργάνωση BOS (=Borneo Orangutan Survival) που απαρτίζεται από εθελοντές / εργαζόμενους και έχει ως αντικείμενο την προστασία του πληθυσμού των ουρακοτάγκων οι οποίοι κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Υπάρχουν δύο τρόποι να διανυκτερεύσεις εκεί: είτε ως εθελοντής είτε ως τουρίστας. Εμείς θα μείνουμε εκεί μόλις 2 βράδια οπότε θα είμαστε απλοί επισκέπτες. Θα περνάμε όλη μας την ημέρα στο καταφύγιο κάνοντας δραστηριότητες – εκδρομές στη ζούγκλα που προσφέρουν οι εθελοντές. Για να δούμε!

Ο ταξιτζής μας δείχνει κάπως σκεπτικός για τον προορισμό παρόλο που του έχουμε δώσει το ακριβές στίγμα gps που μας προώθησαν οι υπεύθυνοι της BOS. Μετά από δίωρο ταξίδι από το Balikpapan εισερχόμαστε στην έκταση που ανήκει στην οργάνωση προστασίας ουρακοτάγκων. Ακολουθούν λίγα ακόμα λεπτά οδήγησης στη ζούγκλα, ώσπου συναντάμε έναν φύλακα, ο οποίος ελέγχει τα διαβατήρια μας και αφού βρίσκει τα ονόματά μας στη λίστα επισκεπτών, μας εύχεται καλή συνέχεια. Συνεχίζουμε στο ίδιο δρομάκι, το περιβάλλον είναι απερίγραπτο, οι ήχοι των άγριων ζώων μας ενθουσιάζουν και έχουμε άπειρη περιέργεια για το τι θα ακολουθήσει. Δυστυχώς όμως ο οδηγός μας δεν φαίνεται να συμμετέχει στον ενθουσιασμό, αντιθέτως με το που καταλαβαίνει ότι στην περιοχή κυκλοφορούν ουρακοτάγκοι – από σχετικές πινακίδες της οργάνωσης αλλά και από τις φωνές των ζώων αυτών οι οποίες αντηχούν από μακριά – σταματάει τρομοκρατημένος την οδήγηση και μας λέει να κατέβουμε, ότι δήθεν φτάσαμε..! Είμαστε κυριολεκτικά στη μέση του πουθενά και προσπαθούμε να του εξηγήσουμε ότι δεν γίνεται να μας κατεβάσει μέσα στη ζούγκλα, επιμένουμε ότι ο δρόμος είναι ασφαλής για οδήγηση και ότι όντως οδηγεί σε καταφύγιο.. Δεν πείθεται και δείχνει να μας θεωρεί τρελούς οπότε προσπαθώ να καλέσω το κατάλυμα. Για καλή μου τύχη ο φοβισμένος ταξιτζής μου δίνει το κινητό του, πληκτρολογώ τον αριθμό και συνεννοείται εκείνος στα ινδονησιακά. Πάλι καλά, του εξηγούν την κατάσταση οι συντοπίτες του οπότε μας ζητάει συγνώμη και ξαναπιάνει το τιμόνι.. ουφ πάει κι αυτό! Μετά από κανένα τεταρτάκι αντικρίζουμε το εντυπωσιακό κτήριο όπου θα διανυκτερεύσουμε.. Παραλίγο να πάθω εγκεφαλικό, είναι ακόμα πιο ωραίο από τις φωτογραφίες!
Η κατασκευή αποτελείται κατά κύριο λόγο από ξύλο και μπαμπού, θυμίζει δεντρόσπιτο τεραστίων διαστάσεων, με alang alang (= ξερό χόρτο) στα διάφορα επίπεδα στέγης. Στην κορυφή σε μεγάλο ύψος ξεχωρίζει ένα πολυγωνικό παρατηρητήριο.

Αποβιβαζόμαστε σε έναν όμορφο κήπο με τροπικά φυτά όπου ξεκινά ο χώρος υποδοχής, η ξύλινη υπερυψωμένη είσοδος είναι ανοιχτή σε όλες της τις πλευρές. Εκεί μας υποδέχεται εγκάρδια το προσωπικό δίπλα σε ένα ογκώδες ομοίωμα ουρακοτάγκου, ενώ στο βάθος εκτείνεται ο ανοιχτός χώρος της τραπεζαρίας με μπουφέ, τραπεζάκια και εκπληκτική θέα στη ζούγκλα.
Στο κέντρο υπάρχει μια μεγάλη ξύλινη σκάλα που οδηγεί είτε προς τα κάτω σε άλλον τροπικό κήπο, είτε προς τα πάνω - προφανώς στο παρατηρητήριο.
Στο επίπεδο υποδοχής - τραπεζαρίας βρίσκονται ακόμη μια σειρά από δωμάτια, καμιά δεκαριά δίκλινα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται και το δικό μας: αρκετά ευρύχωρο, με δύο μονά κρεβάτια με κουνουπιέρα και με ξύλινο μπαλκόνι προς την πίσω πλευρά του κτηρίου, από όπου απολαμβάνουμε τη θέα και τους ήχους της φύσης.
Στο επίπεδο ακριβώς από κάτω μας βρίσκεται μια ακόμη σειρά δωματίων σε ίδιο στυλ αλλά χωρίς μπαλκόνι, η είσοδος σε αυτά γίνεται από τον πίσω κήπο.

Την ώρα που καταφθάνουμε στο κατάλυμα είναι ήδη σερβιρισμένο το μεσημεριανό στον κεντρικό μπουφέ, οπότε χωρίς δεύτερη σκέψη πλησιάζω τον χώρο της τραπεζαρίας και στρογγυλοκάθομαι μαζί με τον Η. σε ένα από τα τραπεζάκια με την ωραία θέα. Μας περιμένει στη συνέχεια μια αναπάντεχη έκπληξη: δεν πιστεύω στα μάτια μου όταν βλέπω ότι στο μενού περιλαμβάνεται ένα γνώριμο πιάτο: λαχανοντολμάδες...και μάλιστα πεντανόστιμοι! Δεν έχω ιδέα πώς βρέθηκε η συνταγή αυτή εδώ και πώς το πέτυχε η ινδονήσια μαγείρισσα τόσο καλό - την οποία γνώρισα την επόμενη μέρα και της έδωσα συγχαρητήρια. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα μυστήριο μέχρι σήμερα για μένα αλλά το δέχτηκα εκείνη την ώρα σαν θείο δώρο, σαν μάννα εξ ουρανού θα έλεγα.

Με γεμάτο στομάχι πια συνεχίζω την εξερεύνηση του χώρου: Ο κεντρικός άξονας του κτηρίου είναι το ξύλινο κλιμακοστάσιο, το οποίο μου δημιούργησε εξαρχής περιέργεια, θέλω να ανέβω όσο πιο ψηλά γίνεται! Με την πρώτη ευκαιρία, την ώρα που ο Η. επιστρέφει στο δωμάτιο για ξεκούραση, αρχίζω την ανάβαση: σταδιακά ανεβαίνω πρώτα σε ένα ξύλινο εντυπωσιακό πατάρι-καθιστικό με ανοιχτές θεάσεις προς το lobby και την τραπεζαρία και στη συνέχεια συνεχίζω με μια πιο μικρή μεταλλική απότομη σκάλα. Ανεβαίνω, ανεβαίνω όλο και πιο ψηλά, με πιάνει ακροφοβία βλέποντας το κενό και τη ζούγκλα από κάτω και ολόγυρα μου, όμως το καταπίνω γιατί το τοπίο είναι καθηλωτικό.

Με κομμένη την ανάσα φτάνω στο τελευταίο επίπεδο και νιώθω ότι έφτασα στον παράδεισο: βρίσκομαι σε μια ξύλινη εξέδρα με πανοραμική θέα από όπου βλέπω στον ορίζοντα απέραντη έκταση ζούγκλας. Μπορώ να χαζεύω για ώρες τα μαϊμουδάκια που σκαρφαλώνουν στα γειτονικά πανύψηλα δέντρα και πηδούν από το ένα στο άλλο, καθώς και τα πολύχρωμα τροπικά πουλιά που πετούν τριγύρω. Εδώ πάνω έχει μεν πρόσβαση όποιος θαμώνας θέλει να απολαύσει τη θέα – υπάρχουν και 3-4 τραπεζάκια για να πιείς τον καφέ σου - αλλά ουσιαστικά ο χώρος είναι το μπαλκόνι των δύο vip δωματίων του ξενώνα. Βλέπω τις κλειστές εισόδους των δύο αυτών δωματίων, το ένα κοιτάει τη δύση και το άλλο την ανατολή, σίγουρα έχουν εκπληκτική θέα. Αξίζει να μείνεις εδώ πάνω με την προϋπόθεση να έχεις λίγα πράγματα να μεταφέρεις - δε θέλω ούτε να φανταστώ να κουβαλάω την βαλίτσα μου από αυτήν την τρομακτική για εμένα σκάλα..! Ανυπομονώ να μεταφέρω την εμπειρία μου στον Η. ο οποίος σίγουρα θα περάσει πολλές ώρες εδώ με την φωτογραφική του μηχανή.

Μέχρι όμως να κατέβω στο ισόγειο – με αργούς ρυθμούς εννοείται από τον φόβο μου – έχει ήδη φτάσει η ώρα της προγραμματισμένης μας δραστηριότητας: στην τιμή της διήμερης διαμονής περιλαμβάνεται αναγνωριστικό tour για γνωριμία με τους βασικούς θαμώνες του καταλύματος, που είναι ποιοι άλλοι? Μα φυσικά οι ουρακοτάγκοι!

 

[art]

Με οδηγό έναν συμπαθητικό ντόπιο εθελοντή, ξεκινάμε με τα πόδια την μίνι εκδρομούλα μας. Ο οδηγός μιλάει άπταιστα αγγλικά, μας δίνει πολλές πληροφορίες σχετικά με την οργάνωση, μας εξηγεί πώς λειτουργούν, απαντάει πρόθυμα σε ερωτήσεις μας και έχει ευχάριστη διάθεση γενικά. Στο γκρουπάκι είμαστε εμείς κι άλλοι 5-6 ευρωπαίοι, για την ακρίβεια Βρετανοί και Ολλανδοί.

Ένα από τα βασικά αντικείμενα της οργάνωσης είναι η επανένταξη κακοποιημένων ουρακοτάγκων στο φυσικό τους περιβάλλον με ασφάλεια. Οι ουρακοτάγκοι αυτοί είτε έχουν βρεθεί σε διάφορα μέρη της Ινδονήσιας τραυματισμένοι, είτε έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης του ανθρώπου σε παράνομες αγοραπωλησίες και παράνομα τσίρκο. Σε αυτές τις περιπτώσεις αν αφεθούν απευθείας στην άγρια ζούγκλα δεν έχουν πολλές πιθανότητες να επιβιώσουν, επομένως τους στέλνουν εδώ σε αυτό το ελεγχόμενο περιβάλλον ως μεταβατικό στάδιο πρώτου αφεθούν ελεύθεροι. Οι μικροί σε ηλικία ουρακοτάγκοι πηγαίνουν στο "σχολείο" όπου μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους της ζούγκλας. Τρεις είναι γι’ αυτούς οι βασικοί θανάσιμοι κίνδυνοι εδώ στο νησί του Βόρνεο: τα φίδια, οι κροκόδειλοι και ο άνθρωπος. Στο σχολείο μαθαίνουν ακόμη όλα όσα θα τους δίδασκε υπό κανονικές συνθήκες η μαμά τους: πώς να βρίσκουν την τροφή τους, πώς να φτιάχνουν τη φωλιά τους - κάθε βράδυ διαφορετικό καταφύγιο από φύλλα και κλαδιά - και πώς να κρέμονται με ασφάλεια από δέντρο σε δέντρο: τα ζώα αυτά περνούν το 80% της ζωής τους στις κορυφές ψηλών δέντρων, όπου μπορούν να παραμείνουν ακόμα και 24 συνεχόμενες ώρες.
Ενδιαφέρον είναι πως οι ουρακοτάγκοι περνούν τα πρώτα 6-7 έτη της ζωής τους επάνω στην μητέρα τους στην κυριολεξία, η οποία τα κουβαλάει παντού αγκαλιά για να τα εκπαιδεύσει.

Σιγά σιγά μαθαίνουν να κινούνται στο δάσος χωρίς βοήθεια και "απογαλακτίζονται" - ανεξαρτητοποιούνται. Αντίστοιχα λοιπόν κι εδώ στο "σχολείο" κάθε ορφανός ουρακοτάγκος αναζητά μια καθοδήγηση, οπότε έχει έναν εθελοντή ως κηδεμόνα, δηλαδή ως υπεύθυνο για την εκπαίδευσή του. Δυστυχώς δεν επιτρέπεται σε άλλα άτομα πέραν των εθελοντών να πλησιάσουν τον χώρο του σχολείου.

Εμείς έχουμε πρόσβαση μόνο στην προστατευόμενη έκταση με τους ενήλικες ουρακοτάγκους (ηλικίας από 10 έως 40 ετών). Μέσα σε λιγότερο από δέκα λεπτά περπάτημα από το καταφύγιό μας φτάνουμε στο σημείο αυτό.
Εδώ έχουν κατασκευαστεί μικρά τεχνητά νησάκια, πάνω στα οποία διαμένουν οι ουρακοτάγκοι είτε σε ζεύγη είτε ολομόναχοι. Πάνω σε κάθε νησί υπάρχει πλούσια βλάστηση, ψηλά δέντρα και κατασκευές για την ψυχαγωγία τους, όπως εξέδρες για να αράζουν και στύλοι με σχοινιά για να κρέμονται και να παίζουν. Ανάμεσά τους ρέουν ήρεμα νερά - τεχνητά ποταμάκια, όπου μετακινούνται με ξύλινες βάρκες οι εθελοντές, οι οποίοι περνούν από νησί σε νησί δύο φορές τη μέρα για να αφήσουν προμήθειες των αγαπημένων τους φαγητών, δηλαδή καλαμπόκια, καρύδια και φρούτα.

Γιατί όμως τοποθετήθηκαν οι ενήλικες ουρακοτάγκοι σε νησάκια? Ο λόγος είναι πως δυστυχώς αυτοί οι έξι - εφτά που θα γνωρίσουμε σήμερα ζουν μόνιμα εδώ στον χώρο της οργάνωσης, λόγω ασθενειών ή τραυματισμών που καθιστούν επικίνδυνη την επιστροφή τους στη ζούγκλα. Το νερό λοιπόν χρησιμοποιείται εδώ σαν ένα φυσικό εμπόδιο που τους περιορίζει στον ελεγχόμενο χώρο της οργάνωσης, ώστε να παραμένουν υπό την προστασία των εθελοντών. Αυτό γιατί οι ουρακοτάγκοι δεν κολυμπούν καθώς φοβούνται τους κροκόδειλους, ο οποίοι όπως είπαμε είναι από τις βασικές τους απειλές. Όμως ο περιορισμός τους στα τεχνητά νησιά δεν γίνεται μόνο για τη δική τους προστασία αλλά και για την ασφάλεια των εθελοντών καθώς και τη δική μας: παρόλο που τα καλοπροαίρετα αυτά ζώα είναι χορτοφάγα, δεν παύουν να είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο λόγω του όγκου τους. Συχνά εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά καθώς επιδιώκουν την κυριαρχία της περιοχής τους - αυτό αποτελεί και τον βασικό λόγο διαμάχης μεταξύ τους. Όπως μαθαίνουμε, οι ουρακοτάγκοι που συγκατοικούν στο ίδιο νησάκι συχνά τσακώνονται. Πρόκειται για μοναχικά ζώα κατά κύριο λόγο, τα οποία όταν θέλουν να επικοινωνήσουν με την υπόλοιπη "κοινότητα" κάνουν καλέσματα – long calls - σαν αυτά που ακούμε από το μπαλκόνι μας. Με αυτούς τους ήχους οι αρσενικοί καλούν τα θηλυκά για αναπαραγωγή αλλά και κατοχυρώνουν την κυριαρχία τους.

Τα αρσενικά διαφέρουν πολύ από τα θηλυκά, αρχικά ως προς τον όγκο τους - τα αρσενικά ζυγίζουν συνήθως γύρω στα 100 κιλά ενώ τα θηλυκά φτάνουν μάξιμουμ τα 50 - αλλά και ως προς τη γενικότερη εμφάνισή τους: έχουν πιο πολλά μαλλιά, λαιμό που κρέμεται σαν “σάκος” και στο πρόσωπό τους αναπτύσσουν τα λεγόμενα “μάγουλα - μαξιλαράκια” (flanges). Τα δύο τελευταία χαρακτηριστικά, τους χρησιμεύουν για τα ηχητικά καλέσματα. Ενδιαφέρον είναι ότι δεν έχουν όλα τα αρσενικά αυτή τη μορφή: μόνο όσα είναι σε “ώριμο στάδιο” έχουν την ιδιαίτερη εμφάνιση και τον όγκο. Tα υπόλοιπα αρσενικά (unflanged) δεν διαφέρουν εμφανισιακά από τα θηλυκά - αυτοί οι μικρόσωμοι αρσενικοί ουρακοτάγκοι αναπαράγονται κανονικά, αλλά έχουν λιγότερο κυριαρχική συμπεριφορά. Οι επιστήμονες αδυνατούν να εξηγήσουν πλήρως τους παράγοντες που κάνουν έναν αρσενικό ουρακοτάγκο να μεταβεί στο “ώριμο στάδιο”.

Flanged αρσενικός ουρακοτάγκος Vs. Unflanged αρσενικός ουρακοτάγκος

Ο οδηγός μας αναφέρεται στον κάθε ουρακοτάγκο με το όνομά του, μας εξιστορεί περιστατικά από την καθημερινή συναναστροφή μαζί τους και μας εξηγεί ότι ο κάθε ένας έχει διαφορετική προσωπικότητα, συνήθειες και “χούγια”. Αυτό αποδεικνύεται από την εντελώς διαφορετική αντίδραση του κάθε ζώου κατά τη διάρκεια της διανομής φαγητού: η πρώτη ουρακοταγκίνα που συναντάμε πιάνει τα καλαμπόκια στον αέρα από τη χαρά της και τα καταβροχθίζει αμέσως, ενώ αντίθετα σε διπλανό νησάκι ο πιο εσωστρεφής αρσενικός δεν αγγίζει το φαγητό μέχρι να βεβαιωθεί ότι η βάρκα έχει φύγει. Όταν απομακρύνονται οι εθελοντές, τον παρακολουθούμε να σηκώνει με προσοχή τα καλαμπόκια από το έδαφος, να τα τοποθετεί στη σειρά το ένα δίπλα στο άλλο στο τραπεζάκι που του έχουν φτιάξει και να τα καθαρίζει με ευλάβεια για να τα απολαύσει σιγά σιγά. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, ρίχνει σε εμάς κλεφτές ματιές με καθαρά ενοχλημένο ύφος σαν να μας λέει: «μάγκες τι θα γίνει θα ξημερώσετε εδώ? Άλλη δουλειά δεν έχετε?»

Βρισκόμαστε στην απέναντι όχθη και είχαμε έως τώρα την αίσθηση ότι οι ουρακοτάγκοι δεν μας παίρνουν χαμπάρι, αλλά ο οδηγός μας εξηγεί ότι ειδικά ο συγκεκριμένος είναι πανέξυπνος και ιδιαίτερα παρατηρητικός: πρόσφατα είχε δει έναν εργαζόμενο να κόβει με ματσέτα τα ψηλά χόρτα και στη συνέχεια αντέγραφε την κίνησή του χρησιμοποιώντας ένα κλαδί ως εργαλείο κι έτσι έκοβε κι αυτός χόρτα. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι πως στο παρελθόν ο ίδιος, παρατηρώντας την κίνηση της ξύλινης βάρκας των εθελοντών, η οποία "έβρισκε" σε ένα ρηχό σημείο, κατάλαβε από πού μπορούσε να διαφύγει κι έτσι κατάφερε να “αποδράσει” από το νησί του! Μάλιστα πέρασε απαρατήρητος και έφτασε μέχρι το καταφύγιο, όπου έκανε την είσοδό του στον χώρο της κουζίνας από όπου προφανώς μυρίστηκε φαγητό.. Αυτό το σκηνικό επαναλήφθηκε όχι μία αλλά τρείς φορές (!) Φαίνεται πως ο καημενούλης έχει βαρεθεί τον περιορισμό στη νησί του και αποζητά την ελευθερία..

Όσο απίστευτο κι αν μας φαίνεται μοιραζόμαστε ίδιο DNA κατά 97% με τα μεγαλόσωμα αυτά ζώα, είναι δηλαδή κατά κάποιον τρόπο "ξαδέρφια" μας - ένας λόγος παραπάνω για να τα προστατεύσουμε!
Οι ντόπιοι Ινδονήσιοι είχαν προφανώς αντιληφθεί από πολύ παλιά την ομοιότητα των ζώων αυτών με το ανθρώπινο είδος και γι’ αυτό τους ονόμασαν Orang Hutan: στα ινδονησιακά, orang= άνθρωπος και hutan= δάσος – η συνένωση των λέξεων αυτών οδήγησε στον όρο orangutan. Για τους ντόπιους λοιπόν είναι οι "άνθρωποι του δάσους", οι άνθρωποι κρεμασμένοι πάνω στα κλαδιά των δέντρων.. μία όντως πολύ αντιπροσωπευτική εικόνα.

Θέλοντας να στηρίξουμε λοιπόν τα συμπαθητικά ξαδερφάκια μας και την προσπάθεια της οργάνωσης αγοράζουμε πολλά από τα διαθέσιμα σουβενίρ, τα οποία εν τέλει αποτέλεσαν τα πιο πετυχημένα δώρα πίσω στην πατρίδα. Ανάμεσα σε αυτά κι ένας μεγαλούτσικος, πολύ χνουδωτός ουραγκοτάγκος που μόλις τον είδε ο Η. επέμενε να τον αγοράσουμε για τις νεογέννητες ανιψούλες μου. Εγώ ήμουν σίγουρη ότι θα τρομάξουν οι μικρές, παρόλα αυτά τον αγοράσαμε και καταφέραμε να τον στοιβάξουμε με δυσκολία στις αποσκευές μας. Σας πληροφορώ λοιπόν ότι οι μικρές όχι μόνο δεν τον φοβήθηκαν, αλλά τον έχουν μέχρι σήμερα σαν τον "μεγάλο τους αδερφό".

Το βράδυ της ίδιας μέρας, μετά το νόστιμο φαγητό στον μπουφέ του ξενώνα, παίρνουμε τις μπίρες μας και αράζουμε στον πίσω κήπο. Είναι η μόνη μας επιλογή καθώς δεν επιτρέπεται να απομακρυνθούμε από το καταφύγιο χωρίς τη συνοδεία προσωπικού - για ευνόητους λόγους. Δεν μας χαλάει καθόλου να είμαστε αποκλεισμένοι εδώ, μακάρι να περνούσαμε κι άλλα βράδια σε αυτόν τον τροπικό παράδεισο. Είμαστε μόνοι μας εδώ κάτω εκτός από κάτι χαριτωμένα σκιουράκια που σκαρφαλώνουν παντού και κεντρίζουν την προσοχή μας, όταν καταφθάνει ο ινδονήσιος ξεναγός μας και μας πιάνει την κουβέντα. Είναι ευχάριστος τύπος με χιούμορ και γνώσεις για τα ζώα και για την περιοχή οπότε η συζήτηση κυλάει όμορφα. Ο νέος μας φίλος επιμένει να δηλώσουμε συμμετοχή στην αυριανή εκδρομή που έχει οργανώσει, μια πρωινή βαρκάδα στο Black River έξω από της εγκαταστάσεις της οργάνωσης. Και όταν λέμε πρωινή εννοούμε πολύ πρωινή, 6 η ώρα αναχωρούμε! Γρήγορα ύπνος λοιπόν, γιατί θέλω να προλάβω και πρωινό πριν..

 

[Yorgos]

Εξαιρετικά καλή αφήγηση, μπράβο!

 

[art]

Εξαιρετικά καλή αφήγηση, μπράβο!

θενκςςς να σαι καλα

 

[Klair]

Πολύ ωραίο το ταξίδι σας! Καταπληκτική αφήγηση!

 

[art]

Πολύ ωραίο το ταξίδι σας! Καταπληκτική αφήγηση!

Χαίρομαι που σου αρέσει !