Αιθιοπία TIGRAI - Τo Βυζάντιο της Μαύρης Ηπείρου

[varioAthens]

Ένας προορισμός που ούτε καν γνώριζα...



PASSPORT
του: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑ
φωτογραφίες: Αθηνά Καζολέα

Αναρριχήσεις σε βράχια με κρυμμένους θησαυρούς, πανηγύρια σε χωριά χαμένα, καθηλωτικές τελετές μιας άγνωστης Ορθοδοξίας. Στο Tigrai, στα βόρεια της Aιθιοπίας, αισθάνεσαι ότι σκαρφαλώνεις κοντά στον Θεό...
Το βορειoτερο απo τα ομoσπονδα κρaτη της Αιθιοπίας αποτελείται ουσιαστικά από μια σειρά υψιπέδων, όλα σε ύψος άνω των 2.000 μέτρων, κατά μήκος των συνόρων της Ερυθραίας. Οι αναμνήσεις του πρόσφατου πολέμου Αιθιοπίας - Ερυθραίας αλλά και του τραγικού λιμού του 1985-'86 κράτησαν μακριά από την περιοχή τον οργανωμένο τουρισμό και την ανάπτυξη.
Το ΤιγκραΪ (Tigrai) που στο παρελθόν υπήρξε ιστορική κοιτίδα, με αξιόλογα μνημεία σπαρμένα σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία του πλανήτη, σήμερα σαγηνεύει με σκηνές βγαλμένες θαρρείς από τη Βίβλο. Ανδρες και γυναίκες που φορούν τις ίδιες ενδυμασίες εδώ και χιλιετίες, μαγειρεύουν τα ίδια φαγητά και μοιράζουν την καθημερινότητά τους ανάμεσα στην εκκλησία, τις αγροτικές εργασίες και το σπίτι.
Ο βράχινος, άνυδρος κόσμος του Τιγκράι αποτέλεσε για αιώνες το καταφύγιο της Αιθιοπικής Χριστιανοσύνης, ιδιαίτερα σε καιρούς διωγμών. Η ιδιότητά του αυτή και η πληθώρα των λαξευμένων στα βράχια εκκλησιών, με την εκπληκτική εικονογράφηση, θα δικαιολογούσαν το χαρακτηρισμό της περιοχής ως Καππαδοκία της Αφρικής. Η συνήθης παρομοίωση με την Αριζόνα, λόγω της ομοιότητας του τοπίου, παραβλέπει πως τα βράχια του Τιγκράι κρύβουν τα κατάλοιπα μιας υπερχιλιετούς ιστορίας. Η περιοχή υπήρξε η καρδιά της αρχαίας αυτοκρατορίας της Αξούμ, που διατηρούσε σχέσεις με τους Ισραηλίτες, τον Ελληνισμό και τη Ρώμη. Μόνο η Αιθιοπία, από τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, έχει ιστορία αντίστοιχης αρχαιότητας. Για να αποκρυπτογραφήσει κανείς την αιθιοπική ταυτότητα, αλλά και την τέχνη και τα έθιμα της Αιθιοπικής Ορθοδοξίας, πρέπει να ανατρέξει σε δύο σημεία αναφοράς. Το πρώτο είναι ο μύθος της Βασίλισσας του Σαββά. Το δεύτερο, το χρονικό της γένεσης της Αιθιοπικής εκκλησίας, της μόνης αυτόχθονης στη Μαύρη Αφρική.

Η χώρα αποτέλεσε το σημείο όπου ο Αρχαίος Κόσμος αγκάλιασε τη Μαύρη Ηπειρο. Ο μύθος της Μακέντα (Βασίλισσας του Σαββά) απηχεί ακριβώς αυτό το πάντρεμα. Το κράτος της απλωνόταν στις δύο όχθες της Ερυθράς (Υεμένη, Ερυθραία και Τιγκράι). Η βασίλισσα θέλησε να επισκεφθεί τον σύγχρονό της Σολομώντα, καθώς η φήμη της σοφίας του είχε φθάσει μέχρι τα μέρη της. Η Μακέντα επέστρεψε από το Ισραήλ έγκυος και Ιουδαία. Ο γιος της Μενελίκ επισκέφθηκε τον πατέρα του και κατόρθωσε να πάρει μαζί του την Κιβωτό της Διαθήκης, τις πλάκες δηλαδή με τις Δέκα Εντολές.
Η Κιβωτός, πιστεύουν ακράδαντα οι Αιθίοπες, φυλάσσεται ακόμη σε ιδιαίτερο παρεκκλήσι στην Αξούμ (Axum), κωμόπολη σήμερα του δυτικού Τιγκράι. Ο μύθος αντανακλά μια ιστορική αλήθεια: οι φυλές των Αιθιοπικών υψιπέδων ασπάσθηκαν, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, τον Ιουδαϊσμό που αποτέλεσε, μέχρι την άφιξη του Χριστιανισμού, κύρια θρησκεία της χώρας. Οι τελευταίοι Εβραίοι της Αιθιοπίας έφυγαν για το Ισραήλ την περίοδο του λιμού. Το εβραϊκό παρελθόν όμως επιβιώνει στην αρχιτεκτονική και τα έθιμα της Αιθιοπικής Ορθοδοξίας. Κάθε εκκλησία χωρίζεται σε τρία μέρη, κατά το πρότυπο του Ναού του Σολομώντα. Στο ιερότερο, τα Αγια των Αγίων, όπου εισέρχονται μόνο οι ιερείς, βρίσκεται αντίγραφο της Κιβωτού, που αντιστοιχεί στη δική μας Αγία Τράπεζα. Οι Αιθίοπες Ορθόδοξοι δεν τρώνε χοιρινό, τηρούν την αργία του Σαββάτου και την περιτομή. Το Χριστιανισμό έφερε στην Αξώμη ο Φρουμέντιος, μονοφυσίτης Ελληνας μοναχός από τη Συρία. Η νέα πίστη αναγορεύθηκε επίσημη θρησκεία το 340 μ.Χ., κάνοντας την Αιθιοπία το δεύτερο χριστιανικό κράτος της ιστορίας μετά την Αρμενία. Οι Αιθίοπες είναι Mονοφυσίτες (δεν αποδέχονται τις αποφάσεις των Δ', Ε', και ΣΤ' Οικουμενικών Συνόδων). Ο Φρουμέντιος ήταν απεσταλμένος του Πατριάρχη Αλεξανδρείας, και για χιλιετίες (ώς το 1959) η Αιθιοπική Εκκλησία υπαγόταν στην Κοπτική. Ελληνες μονοφυσίτες, όπως οι περίφημοι Εννέα Αγιοι, εγκατέλειψαν τις διώξεις στο Βυζάντιο και κατέφυγαν στα υψίπεδα του Τιγκράι, όπου ίδρυσαν μοναστήρια και συνετέλεσαν στην εξάπλωση του Χριστιανισμού. Οι απόρθητες βραχοκκλησιές θυμίζουν ότι η Ορθοδοξία έδωσε αγώνες επιβίωσης. Στην αρχή αντεπιτέθηκε η παλιά πίστη: η Ιουδήθ, βασίλισσα των Φαλάσα, στράφηκε κατά των Χριστιανών και ισοπέδωσε την Αξούμ. Οι Χριστιανοί πήραν τα βουνά. Αργότερα, μια διαρκής απειλή έμελλε να ταλανίσει την αυτοκρατορία για αιώνες. Τα παράλια της Ερυθραίας και η Σομαλία υπέκυψαν στο ξίφος του Ισλάμ. Οι Μουσουλμάνοι εξαπέλυαν συχνά «τζιχάντ» κατά των Χριστιανών. Ταμπουρωμένη στα οροπέδια, τριγυρισμένη από μια Ισλαμική θάλασσα, η Αυτοκρατορία πέρασε σχεδόν μια χιλιετία σε απόλυτη απομόνωση. Σε αυτήν οφείλονται τα περίεργα έθιμα και η υπερβολική αυστηρότητα της Αιθιοπικής Ορθοδοξίας. Και το εμβρόντητο ύφος του ιερέα πολλών χωριών, όταν με ρωτούσε σε ποια θρησκεία ανήκω. «Ιησού Χριστέ! Υπάρχουν λευκοί Ορθόδοξοι!»

 

[varioAthens]

Στο αεροδρόμιο της περιφερειακής πρωτεύουσας Μekalle (θα την βρειτε και ως Μekele) μας περίμενε ο ξεναγός μας Μπερεκέτ Γκεμπρετσαντίκ και το 4 x 4 όχημά μας, απαραίτητο για κάθε μετακίνηση στα κατσάβραχα του Τιγκράι. Διασχίσαμε ένα τοπίο σε εναλλασσόμενους τόνους της ώχρας. Τα σπίτια είναι από πέτρα, όχι από λάσπη όπως στην υπόλοιπη Αιθιοπία. Εχουν κυβική μορφή και είναι βαμμένα σε έντονα, εύθυμα χρώματα. «Στο Τιγκράι αφθονεί η πέτρα», μας εξήγησε ο Μπερεκέτ. «Αυτό που μας λείπει είναι το νερό». Καταλήξαμε στη κωμόποληΒούκρο, ιδανική βάση για εξορμήσεις στις βραχοκκλησιές.
Αριθμούν εκατοντάδες. Τις περισσότερες δεν τις έχει δει ποτέ μάτι φαράντζι, δηλαδή ξένου. Είναι ζώντα προσκυνήματα, και οι ιερείς τους φυλάνε ζηλότυπα τα μυστικά τους από τους «αλλόδοξους». Αυτάρεσκα κρυμμένες στα βράχια που τις γέννησαν, δεν έχουν καταστεί αξιοθέατα. Μόνο οι δεκαπέντε αξιολογότερες δέχονται τακτικά επισκέψεις ταξιδιωτών. Απαντώνται σε τρεις συστάδες γύρω από το Βούκρο: στην περιοχή Teka Tesfai, στα βράχια του Atsbi και της Gheralta. Σε αυτές οι επισκέπτες που συνοδεύονται από ντόπιο ξεναγό είναι ευπρόσδεκτοι, με τον όρο να επιδείξουν σεβασμό στην ιερότητα του χώρου και να δωρίσουν ένα μικρό ποσό στο ναό και τον ιερέα. Η ωραιότερη εκκλησία του Teka Tesfai είναι η Medhane Alem (Σωτήρας του Κόσμου), σκαρφαλωμένη σε απότομα βράχια έξω από το χωριό Adi Kasho και κρυμμένη μέσα σε πυκνό δάσος από κωνοφόρα και δάφνες. Είναι από τις ελάχιστες που ξεχωρίζουν από τη μάζα του βράχου: τέσσερις ογκώδεις λαξευμένοι κίονες και αγιογραφίες προδίδουν την είσοδο του ναού. Στο εσωτερικό, η οροφή είναι διακοσμημένη με ανάγλυφους σταυρούς και ζωφόρους, ενώ κίονες χωρίζουν τα τρία κλίτη - χαρακτηριστικά στοιχεία της αξουμιτικής αρχιτεκτονικής που απαντώνται σε πολλές βραχοκκλησιές. Η Medhane Alem αποτελεί δημοφιλές προσκύνημα. Συναντήσαμε δύο γυναίκες που είχαν κατασκηνώσει κοντά στο ναό, για να πίνουν αγιασμό και να προσεύχονται επί επτά ημέρες. Διαδικασία καθαρμού. Η μία, με τις ρυτίδες και τα ψαρά της μαλλιά, έμοιαζε τουλάχιστον εξήντα πέντε ετών, ήταν όμως μόλις σαράντα πέντε.
Οι αρτιότερα αγιογραφημένες εκκλησίες βρίσκονται στην περιοχή της Gheralta, την ομορφότερη του Τιγκράι. Εδώ βρίσκονται οι τεράστιοι βράχινοι όγκοι, που άλλοι μοιάζουν με τα Μετέωρα και άλλοι με γιγάντιους πέτρινους κάκτους. Στις κορυφές τους φωλιάζουν πραγματικοί θησαυροί, αλλά η ανάβαση μέχρι εκεί θέλει αρκετό κουράγιο. Τον τολμηρό αποζημιώνουν όχι μόνο οι εξαίρετες τοιχογραφίες μιας μοναδικής τέχνης, αλλά και μια θέα στα οροπέδια που κόβει την ανάσα.
Η Aμπρέχα Γ' Ατσμπέχα (Abreha We Atsbeha) είναι εύκολα προσβάσιμη, καθώς βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο. Ευμεγέθης τρίκλιτη βασιλική των πρώτων χριστιανικών αιώνων, οι αξιόλογες τοιχογραφίες του 17ου αι. ιστορούν τα έργα και τις ημέρες της Αιθιοπικής εκκλησίας. Στην κορυφή ενός τεράστιου βράχου έξω από το χωριό Debre Tsion είναι εσκαμμένη η Abuna Abraham, η μεγάλη εκκλησία τις οποίας οι ναΐφ τοιχογραφίες έχουν πρωτότυπη θεματολογία και γλυκά, γήινα χρώματα. Ο θησαυρός της είναι μια τελετουργική βεντάλια του 15ου αι. που εικονίζει την Παναγία Βρεφοκρατούσα και τους αγίους, και φυλάσσεται στο χωριό, στο σπίτι του ιερέα.

Καμιά εκκλησία όμως δεν συγκρίνεται στην εικονογράφηση, τη μοναδική θέση και τον απόλυτο τρόμο της προσπέλασής της με την Abuna Yemata Guh, που φωλιάζει σε μια εσοχή ενός τεράστιου κατακόρυφου βράχινου πυλώνα. Εχοντας διαβάσει περιγραφές της, αποφάσισα να αποτολμήσω την ανάβαση παρά την υψοφοβία μου. Το όλο εγχείρημα διαρκεί περίπου μία ώρα. Αν και το μεγαλύτερο μέρος της αναρρίχησης είναι απλό, ο αναβάτης πρέπει, χρησιμοποιώντας γυμνά χέρια και πόδια και τις εγκοπές του πωρόλιθου, να σκαρφαλώσει μια κατακόρυφη επιφάνεια ύψους περίπου τριών μέτρων. Ακολουθεί μια υποτυπώδης ξύλινη γέφυρα και ένα στενότατο πέρασμα στο χείλος ενός γκρεμού 400 μέτρων. Δεν υπάρχει σκοινί ασφαλείας και αν κάποιος παραπατήσει, δεν υπάρχει σωτηρία. Προσπάθησα να επιβληθώ στην υψοφοβία και, ξεχνώντας πού βρισκόμουν, αναρριχήθηκα χωρίς να κοιτάζω γύρω μου. Οταν ο ιερέας, που μας ακολουθούσε, άνοιξε την πόρτα, έπεσα στο έδαφος, με κομμένη την ανάσα, και -όπως μου διηγήθηκαν- κατάχλωμος. «Βρίσκεστε κοντύτερα στον Θεό» με διαβεβαίωσε. Πέρασε ώρα μέχρι να σηκώσω τα μάτια μου από το πάτωμα. Εβγαλα ένα επιφώνημα που προκάλεσε στον ιερέα ένα χαμόγελο υπερηφάνειας και αποσβολώθηκα.
Οροφή και τοίχοι είναι καλυμμένοι με τις ωραιότερες τοιχογραφίες της Αιθιοπίας, σε μία πανδαισία γήινων τόνων. Μόνη θηλυκή και αναγνωρίσιμη παρουσία η Βρεφοκρατούσα, ανάμεσα σε ένα πάνθεον γηγενών αγίων. Η Εκκλησία είναι αφιερωμένη σε έναν από τους Εννέα Αγίους, και αυτός και οι σύντροφοί του έχουν την τιμητική τους. Τα σαρίκια τους, που θυμίζουν οθωμανικά τουρμπάνια, είναι παρόμοια με εκείνα που φορούν οι σημερινοί Αιθίοπες ιερείς. Τα χρώματα, οι μορφές, η ερημιά του τόπου, το δροσερό καταφύγιο της σιωπής μέσα στον ήλιο των υψιπέδων μεταφέρουν τον επισκέπτη σε σφαίρες ουράνιες. «Από μηχανής θεός» ο ιερέας, διέγνωσε τον τρόμο μου και προπορεύθηκε στην κατάβαση. Πιάνοντας τις πατούσες μου τις οδηγούσε στις εγκοπές του βράχου για να μην κοιτάζω κάτω και ζαλιστώ, ενώ έψελνε εύθυμα για να με ενθαρρύνει. «Ποτέ ξανά» ορκίσθηκα, όταν πάτησα στο έδαφος, αλλά έμελλε να επιστρέψω -με το ορειβατικό σκοινί της Αθηνάς αυτή τη φορά- συντομότερα απ' ό,τι θα φανταζόμουν.

 

[varioAthens]

memo
Για να κινηθείτε στην περιοχή, χρειάζεστε ξεναγό κι ένα γερό τετρακίνητο όχημα!
MΕΤΑΒΑΣΗ
Η πρωτεύουσα του Τιγκράι Μekalle (Μεκαλέ) συνδέεται αεροπορικώς με την Αντίς Αμπέμπα (Ethiopian Airlines, τηλ.: 210-32.46.706) με μια πτήση την ημέρα, που διαρκεί μια ώρα, και με την Αξούμ πάλι μέσω της Ethiopian Airlines, με μια πτήση την εβδομάδα, διάρκειας είκοσι λεπτών. Για να μεταβείτε στην πρωτεύουσα, Αντίς Αμπέμπα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την Egypt Air μέσω Καΐρου (περίπου 550 μετ' επιστροφής), ενώ επιβάλλεται να κλείσετε θέση στις εσωτερικές πτήσεις από το γραφείο της Ethiopian Airlines στην Αθήνα (Νίκης 33 και Νικοδήμου 3). Εάν ταξιδέψετε τον Ιανουάριο, κλείστε δύο μήνες νωρίτερα τα εσωτερικά εισιτήρια γιατί οι τιμές αλλάζουν.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Μόνη αξιοπρεπής επιλογή στο Wukro (Βούκρο) είναι ο ξενώνας Luwam, που διαθέτει ευρύχωρα και καθαρά μονόκλινα προς 6,5 το βράδυ. Στη Μεκαλέ, το ξενοδοχείο Axum είναι η καλύτερη λύση. Τα δίκλινα δωμάτιά του κοστίζουν 18.
ΦΑΓΗΤΟ
Η αιθιοπική κουζίνα δίνει έμφαση στα κρεατικά, με πικάντικες σάλτσες, και στα όσπρια. Κάθε πιάτο συνοδεύεται με ιντζέρα, μια παχιά ξινή κρέπα. Οι Αιθίοπες δεν χρησιμοποιούν μαχαιροπίρουνα.Να αποφύγετε τα λαχανικά, εκτός εάν είναι μαγειρεμένα και τον ωμό κιμά, που αποτελεί τοπική σπεσιαλιτέ. Δοκιμάστε tibbs (τηγανιά), kitfo (πικάντικο κιμά, ζητήστε να τον μαγειρέψουν),shiro (πουρές φακής ή φασολιών) και περιοριστείτε στο νοστιμότατο νηστίσιμο φαγητό τις Τετάρτες και Παρασκευές, καθώς το κρέας δεν είναι φρέσκο.
Στο Βούκρο, επισκεφθείτε την παραδοσιακή ταβέρνα Kalu. Στη Μεκαλέ, το Geza Gerlasse Cultural Restaurant. Μην παραλείψετε να πιείτε tej (κρασί από μέλι) όπου το βρείτε - σε πολλές εκκλησίεςτο προσφέρουν οι ιερείς.
ΠΟΤΕ ΝΑ ΠΑΤΕ
Η καλύτερη εποχή είναι μεταξύ Νοεμβρίου και Φεβρουαρίου,όταν το κλίμα είναι ξηρό και η θερμοκρασία ευχάριστη. Προσπαθήστε να συμπέσετε με κάποια από τις ημέρες που γιορτάζει μία από τις βραχοκκλησιές για να παρακολουθήσετε το πανηγύρι της περιοχής. Η Παναγία τιμάται στις 29 κάθε μήνα, ημέρα που πανηγυρίζει η Mariam Bereqit κοντά στην Abuna Yemata. Στις 3 κάθε μήνα γιορτάζει και ο Σωτήρας όπως και η Medhane Alem.
ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ
Επικοινωνήστε με τον Bereket Gebre-Tsadik, επίσημο ταξιδιωτικό οδηγό-ξεναγό της Επιτροπής Τουρισμού Τιγκράι στο Βούκρο (+251.914724396, [email protected]), και επιμείνετε σθεναρά να ενοικιάσετε τζιπ 4 x 4 από το γραφείο Covenant Tourism της Αξούμ, όχι από γραφείο της Μεκαλέ, προς Birr 850 (78 ) την ημέρα.
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Το Τιγκράι βρίσκεται σε άνω των 2.000 υψόμετρο γι' αυτό και δεν υπάρχει κίνδυνος μαλάριας. Φυσικά πρέπει να πίνετε αποκλειστικά εμφιαλωμένο νερό. Μην ξεχάσετε να προμηθευθείτε εντομοαπωθητικές λοσιόν, χάπια για τη διάρροια και άφθονη αλκοολούχο λοσιόν για καθαρισμό των χεριών. Παρ' ότι δεν κάνει ιδιαίτερη ζέστη καθώς μέγιστη θερμοκρασία είναι οι 24 βαθμοί, να έχετε μαζί σας ομπρέλες,για το δυνατό ήλιο και να φοράτε ανοιχτόχρωμα ρούχα. Μην αποτολμήσετε την ανάβαση στην Abuna Yemata, τη Yohannes Maikudi ή την Debre Mariam Korkor εάν υποφέρετε από ίλιγγο. Για όσους δεν αγαπούν τα ύψη,ένα ορειβατικό σκοινί βοηθάει πολύ σε κάποιες αναβάσεις.