Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.237
- Likes
- 26.168
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Περιεχόμενα
- Κεφάλαιο 1
- ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
- Βυτίνα-Όρος Μαίναλο-Χιονοδρομικό Κέντρο-Αλωνίσταινα
- Νυμφασία-Λεβίδι
- Ελάτη-Στεμνίτσα
- Ελληνικό-Λούσιος ποταμός-Αρχαία Γόρτυνα
- Καρύταινα: Το Τολέδο της Ελλάδας!
- Όρος Σαϊτάς
- Βυζαντινός ναός Παναγίας Λεβιδίου και Αρχαιολογικός Χώρος Ορχομενού
- Ναός Αγίας Φωτεινής Μαντινείας
- Και μετά ήρθε ο "Λέανδρος"!
- Βλαχέρνα-Κάστρο Μπεζενίκου-Παναγία Καταφυγιώτισσα-Μονή Αγίας Ελεούσας-Όρος Καστανιά-Μονή Παναγίας της Βλαχέρνας.
- Σαν σήμερα η μάχη στο Λεβίδι, 14 Απριλίου 1821.
- Μαγούλιανα: Ο εξώστης της Αρκαδίας ή μήπως ολόκληρης της Πελοποννήσου;
- Βαλτεσινίκο: Ο τόπος με τα πολλά νερά!
- Μονή Αγίου Νικολάου Βαλτεσινίκου και Μυγδαλιά
- Αρχαιολογικός Χώρος Αρχαίας Μαντινείας
- Κοντοβάζαινα: Το κεφαλοχώρι με τα πολλά νερά και τα όμορφα πλατάνια
- Δήμητρα-Μουριά-Τεχνητή Λίμνη Λάδωνα-Λάδωνας ποταμός
- Λάστα: Το χωριό με μόνιμο αριθμό κατοίκων όσα τα δάχτυλα του ενός χεριού!
- Λαγκάδια: Το "κρεμαστό" χωριό με την πέτρινη ομορφιά!
- Λίμνη Τάκα
- Τεγέα: Αλέα-Αρχαιολογικό Μουσείο-Ναός Αλέας Αθηνάς-Αρχαιολογικό Πάρκο-Στάδιο
- Βούρβουρα: Το σιωπηλό χωριό με την παρθένα φύση
- Δάρα: Η Χώρα των Νάσων (Νησιών)
- Το Δάρα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
- Το Δάρα μετά την Απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό
- Δάρα: Έθιμα και παραδόσεις
- Δάρα: Η μετάβαση από Δήμο σε Κοινότητα και η μετανάστευση
- Το Δάρα και ο Πόλεμος του 1940
- Το Δάρα και ο Εμφύλιος Πόλεμος
- Το Δάρα μετά τον Εμφύλιο και στα χρόνια της Δικτατορίας
- Το Δάρα και ο ζωοδότης κάμπος του
- Το Δάρα και το νερό
- Το μικρό Δάρα της Αυστραλίας
- Το Δάρα και το Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού
- Το Δάρα ζει στους ρυθμούς του Αστέρα Ραχούλας
- Κανδήλα-Ιερά Μονή Παναγίας της Κανδήλας-Πηγή Σίντζι
- Λίμνη-Χωτούσα-Αρχαιολογικός Χώρος Καφυών
- Λιμποβίσι-Αρκουδόρεμα-Χρυσοβίτσι: Στα λημέρια του Κολοκοτρώνη
- Πιάνα: Η κατοικία του Θεού Πάνα
- Ζάτουνα: Το χωριό πέρα από το ποτάμι
- Ζυγοβίστι: Το χωριό όπου η ιστορία δεν ξαπόστασε ακόμα-Ο τόπος των Αθανάτων
- Κάψια-Σπήλαιο Κάψια-Πηγή του Πανός-Μηλιά-Ιερό Ιππίου Ποσειδώνος
- Μονή Αιμυαλών
- Βαλτεσινίκο-Μονή Αγίου Νικολάου-Μονή Φιλοσόφου-Ζάτουνα
Αρχαιολογικός Χώρος Αρχαίας Μαντινείας
Στο κέντρο της Πελοποννήσου, βόρεια της Τρίπολης, σε υψόμετρο 624 έως 640 μέτρων απλώνεται το μαντινικό πεδίο, η μεγαλύτερη πεδιάδα της ανατολικής Αρκαδίας. Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μαντινείας. Η επικράτεια που ήλεγχε η πόλη ήταν πολύ μεγαλύτερη και καταλάμβανε έκταση 295 τ. χλμ. περίπου. Ένα πυκνό και καλά οργανωμένο οδικό δίκτυο, εξασφάλιζε κατά την αρχαιότητα την επικοινωνία, τόσο ανάμεσα στην πόλη της Μαντινείας με τους άλλους οικισμούς και πυρήνες της Μαντινικής, όσο και την επικοινωνία με άλλες περιοχές της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου γενικότερα.
28 Μαΐου 2021 ήταν η μέρα που ξεκίνησα από το Δάρα, για να εκπληρώσω το απωθημένο που είχα σε εκκρεμότητα από τις 13 Ιανουαρίου 2021, όταν φτάνοντας έξω από την πόρτα του αρχαιολογικού χώρου μαζί με τον γιο μου, τον είχαμε βρει κλειστό λόγω ιού και καραντίνας. Ευτυχώς, σε εκείνη την εξόρμηση, ο ναός της Αγίας Φωτεινής που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, ήταν ανοιχτός και η επίσκεψη στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και στο εσωτερικό του, μας είχε αφήσει με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Μάλιστα στο κεφάλαιο “Ναός Αγίας Φωτεινής” έχω περιγράψει τον περιπετειώδη τρόπο με τον οποίο προσπάθησα να προσεγγίσω τον αρχαιολογικό χώρο. Ας θυμηθούμε λοιπόν τι είχα γράψει τότε:
"Διασχίσαμε τον δρόμο περπατώντας προς την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Δε με κατέκλυζαν φρούδες ελπίδες, ότι θα βρω τον αρχαιολογικό χώρο ανοιχτό, όμως είχα ελπίδες, ότι κάπως θα μπορούσαμε, σκαρφαλώνοντας στην περίφραξη, να βρεθούμε μέσα, όπως είχαμε κάνει πριν λίγες μέρες στον Αρχαίο Ορχομενό. Από μακριά είδαμε έναν μεγαλόσωμο σκύλο, να βολοδέρνει γύρω από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. -"Ωχ! είπαμε. Έχει γούστο, να μας πάρει στο κατόπι, και να τρέχουμε για να σωθούμε στο αυτοκίνητο". Μόλις μας πήρε χαμπάρι το ζωντανό, άρχισε να προχωράει προς το μέρος μας. Μας πλησίασε παιχνιδιάρικα και καθόλου απειλητικά. Τελικά ήταν πολύ ήρεμος ο γλυκούλης και άρχισε να μας ακολουθεί μέχρι την κλειστή πόρτα του αρχαιολογικού χώρου. Όταν φτάσαμε στη σιδερένια πόρτα, είδαμε το λουκέτο και ένα βρεγμένο και ζαρωμένο χαρτί, καλυμμένο με ζελατίνα, το οποίο ανακοίνωνε, ότι ο χώρος παραμένει κλειστός, λόγω των μέτρων για την πανδημία….. μπλα…... μπλα….. μπλα….. μας υποχρεώσατε με τις διευκρινίσεις. Κάτω στο έδαφος, είδαμε πεσμένα δύο κλειδιά, περασμένα σε λεπτό κρικάκι. Κοιταχτήκαμε με τον γιο μου και είπαμε με μια φωνή: - "Έχει γούστο να είναι τα σωστά κλειδιά"!! Δοκιμάσαμε μια το ένα και μια το άλλο, στο λουκέτο και στην κλειδαριά της σιδερένιας πόρτας......αλλά τζίφος! Πώς θα μπούμε τώρα μέσα? Η περίφραξη ήταν ψηλή, με σκληρό πλέγμα με μικρά τετραγωνάκια και δεν είχε καθόλου πατήματα για σκαρφάλωμα. Μόνο από την πόρτα υπήρχαν μικρές πιθανότητες, αλλά και πάλι ήταν δύσκολα τα πράγματα. Από την άλλη, περνούσαν αραιά και που, αυτοκίνητα στον δρόμο. Αν κάποιος μας κάρφωνε τηλεφωνώντας στην αστυνομία…...άντε καλά ξεμπερδέματα!
Εγώ αρνούμουν να παρατήσω τα όπλα. Προσπάθησα να σκαρφαλώσω στην πόρτα, βάζοντας το ένα μου πόδι, στο σημείο της κλειδαριάς, όπου υπήρχε ένα τετράγωνο, μεταλλικό κομμάτι και βόλευε να πατήσεις. Χρειαζόμουν όμως λίγη ώθηση, για να φτάσω μέχρι επάνω. -"Δώσε μου μια σπρωξιά στον πισινό και θα ανέβω" λέω στον γιο μου. -"Δεν είσαι με τα καλά σου" μου λέει. -"Άντε και μπήκες, πώς θα βγεις? Εγώ δεν πρόκειται να σε ακολουθήσω. Μας βλέπει κόσμος, περνάνε αυτοκίνητα, έχει καλύβια και βοσκούς τριγύρω". -"Καλέ πού τους είδες τους βοσκούς? Παντού ερημιά είναι! Κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί μαζί μας! Δώσε μια σπρωξιά σου λέω και θα μπω". Τίποτα αυτός!! -"Βρε βοήθα λίγο, να μην πω καμιά βαριά κουβέντα για τη μάνα σου, που σε μεγάλωσε με ευταξία και νομιμοφροσύνη"! Ανένδοτος αυτός! Όλη αυτήν την ώρα, ο σκύλος χοροπηδούσε τριγύρω μας, μες στην τρελή χαρά, που είχε βρει λίγη παρέα, διασκεδάζοντας με όλο αυτό το σκηνικό που συνέβαινε. -"Έλα, παράτα τις άσκοπες προσπάθειες", μου λέει κάποια στιγμή. -"Θα σε πάω εδώ πιο κάτω, να δεις το Τείχος της πόλης και θα έρθουμε άλλη μέρα, αφού σκεφτούμε κάποιο τρόπο για να μπούμε". -"Θα φέρω σκάλα την άλλη φορά" του λέω και άρχισα να τον ακολουθώ.
Τώρα όμως είχα κάνει τα κουμάντα μου και ήμουν ενήμερη ότι ο αρχαιολογικός χώρος άνοιξε και ήταν έτοιμος να υποδεχτεί επισκέπτες. Έφτασα μπροστά από το κιόσκι, καλημέρισα την κυρία η οποία μου είπε ότι η είσοδος είναι δωρεάν, και προχώρησα στο εσωτερικό. Ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο.
Η Μαντίνεια και η επικράτειά της, η Μαντινική, καταλάμβαναν κατά την αρχαιότητα το βόρειο τμήμα του οροπεδίου της Τρίπολης. Λόφοι προς Βορρά και μια στενή πεδιάδα προς Νότο χώριζαν τη Μαντινική από τις αρκαδικές επικράτειες του Ορχομενού και της Τεγέας αντίστοιχα. Το Αρτεμίσιο όρος χώριζε ανατολικά τη Μαντινική από την Αργολίδα. Ένα αμυντικό δίκτυο από παρατηρητήρια πάνω σε υψώματα εξασφάλιζε τον έλεγχο της πεδινής αυτής χώρας.
Μυθικός ιδρυτής της πόλης ήταν ο Μαντινέας, εγγονός του γενάρχη των Αρκάδων Πελασγού. Μαντινέη ἐρατεινή, δηλαδή ευτυχισμένη, την αποκαλεί ο Όμηρος. Ο λόφος Γκορτσούλι που υψώνεται στα αριστερά υπήρξε αρχικά η έδρα του μυκηναίου ηγεμόνα της περιοχής και αργότερα έγινε το κύριο θρησκευτικό κέντρο των τοπικών κοινοτήτων.
Ο λόφος Γκορτσούλι
Η ίδρυση της πόλης πραγματοποιήθηκε με τη συνένωση των γύρω κωμών (συνοικισμών) αμέσως μετά από τους Περσικούς Πολέμους (478 π.Χ.). Δεν αποκλείεται όμως να χρονολογείται νωρίτερα (περί το 550 π.Χ.). Η αντιπαράθεση με τη Σπάρτη κατέληξε στην καταστροφή της πρώτης πόλης από τον βασιλιά Αγησίπολη το 385 π.Χ. Το 370 π.Χ. με πρωτοβουλία του Θηβαίου Στρατηγού Επαμεινώνδα η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια θέση. Το 223 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γ' Δώσων κατέλαβε και λεηλάτησε την πόλη, η οποία προς τιμήν του, μετονομάστηκε σε Αντιγόνεια. Την παλαιότερη ονομασία της πόλης επανέφερε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός (2ος αιώνας μ.Χ.). Η Μαντίνεια εγκαταλείφθηκε κατά τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ. εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών και οι κάτοικοί της μετοίκησαν στη Μεσσηνία.
Γνωστή από τις περιγραφές του περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) η Μαντίνεια ανασκάφηκε από γαλλική αρχαιολογική αποστολή, υπό τον G. Fougères, στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το πρώτο τμήμα της αρχαίας πόλης που συνάντησα ήταν η Αγορά. Μνημειακά οικοδομήματα κοσμούν τον χώρο αυτό που αποτελούσε το πολιτικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της Μαντινείας. Η Αγορά αποτελεί έναν μεγάλο χώρο, ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 160x90 μ. Στην τελική του διαμόρφωση, κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός, περίκλειστος χώρος με μνημειακές επίσημες εισόδους. Βόρεια, ανατολικά και νότια η Αγορά οριζόταν από στοές, ενώ το δυτικό όριό της ήταν το Θέατρο.
Για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των πεζών, την Αγορά διέτρεχαν πεζοδρόμια από ασβεστολιθικές πλάκες, πλάτους περίπου 1,70 μ. Δύο εξ αυτών, παράλληλα μεταξύ τους, ξεκινούσαν από τις παρόδους του Θεάτρου και διέσχιζαν από δυτικά προς ανατολικά τον ελεύθερο χώρο της Αγοράς. Οι πλάκες των πεζοδρομίων είχαν κλίση και κατέληγαν σε στενό ρείθρο, χτιστό στη μια πλευρά, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δίκτυο απορροής των ομβρίων.
Θέατρο
Η ανέγερση του Θεάτρου χρονολογείται μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ., δεν αποκλείεται όμως, το μνημείο να ιδρύθηκε στον χώρο ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα μικρό σχετικά Θέατρο, του οποίου η χωρητικότητα υπολογίζεται σε 6.200 θεατές. Στις γαλλικές ανασκαφές του 19ου αιώνα, ήρθαν στο φως η σκηνική κατασκευή, η ορχήστρα και μερικά από τα χαμηλότερα εδώλια του κοίλου.
Υπολογίζεται ότι το κοίλο του Θεάτρου διέθετε στην τελική μορφή του 32 σειρές εδωλίων (καθισμάτων). Σήμερα σώζονται μόνο οι κατώτερες σειρές. Για την κατασκευή των καθισμάτων των θεατών χρησιμοποιήθηκε ντόπιος ασβεστόλιθος αλλά και λευκό μάρμαρο. Στη χωμάτινη ορχήστρα, ακτίνας 10,85 μ., που λάμβαναν χώρα τα δρώμενα, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα οι λίθινες ορθογώνιες βάσεις των δύο θρόνων που προορίζονταν για τους αξιωματούχους. Πίσω από την ορχήστρα σώζονται τα θεμέλια του συγκροτήματος σκηνής–προσκηνίου για τα σκηνικά και τους ηθοποιούς.
Ναός της Ήρας
Σε μικρή απόσταση από το Θέατρο βρίσκονται τα θεμέλια ενός οικοδομήματος, που οι Γάλλοι ανασκαφείς του 19ου αιώνα, απέδωσαν στον ναό της Ήρας. H ταύτιση βασίστηκε στη λακωνική μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ναός αυτός βρισκόταν πλησίον του Θεάτρου. Σήμερα το μνημείο σώζεται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτήν που είχε όταν αποκαλύφθηκε από τη γαλλική ομάδα και αυτό οφείλεται στη λιθαρπαγή που ακολούθησε της αποκάλυψης του μνημείου. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το Ηραίο στην Αγορά της Μαντινείας στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, η οποία παριστανόταν καθιστή σε θρόνο και περιβαλλόταν από την κόρη της Ήβη και την Αθηνά. Ως δημιουργό ο περιηγητής μνημονεύει τον διάσημο γλύπτη του 4ου αιώνα Πραξιτέλη.
Ιερό του Διός Σωτήρος
Νότια του Ηραίου διατηρούνται τα λιγοστά κατάλοιπα ενός άλλου κτιρίου, το οποίο αποδόθηκε από τους Γάλλους ανασκαφείς στο ιερό του Σωτήρος Διός. Πρόκειται για ένα απλό ορθογώνιο οικοδόμημα, διαστάσεων 12x7 μ. O ασυνήθιστος προσανατολισμός του κτιρίου σε σχέση με τα υπόλοιπα, υποδεικνύει ότι πρόκειται για έναν από τους πρωιμότερους τόπους λατρείας στην Αγορά. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρτυρία του Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει ότι στο ιερό του Δία οι Μαντινείς έστησαν μια λίθινη στήλη με το κείμενο της συνθήκης που σύναψαν με τους Αθηναίους, τους Αργείους και τους Ηλείους το 421 π.Χ., πολύ πριν δηλαδή από την επανίδρυση της πόλης.
Δύο ναόσχημα κτίρια
Ανατολικά του Θεάτρου ξεχωρίζουν τα θεμέλια από δύο ναόσχημα οικοδομήματα των ρωμαϊκών χρόνων. Σύμφωνα με τον Fougères, πρόκειται για δύο πρόστυλους ναούς που ανεγέρθηκαν κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους πάνω σε παλαιότερα μνημεία. Διπλοί ναοί τέτοιου τύπου φαίνεται ότι συνδέονταν με την αυτοκρατορική λατρεία. Την ιδιαίτερη σημασία τους εξάλλου υπογραμμίζει και η θέση τους στον κεντρικό χώρο της Αγοράς, προς τον οποίο ήταν στραμμένη η όψη τους.
Ηρώο του Ποδάρου
Βορειοανατολικά της σκηνής του Θεάτρου, αμέσως δίπλα στον μεγάλο λιθόστρωτο δρόμο που διέσχιζε την Αγορά από Ανατολή προς Δύση, βρίσκεται ένα ναϊσκόμορφο κτίριο. Το μνημείο ταυτίστηκε με το Ηρώο του Ποδάρου, αφού στις γαλλικές ανασκαφές περισυνελέγησαν ενσφράγιστες κεραμίδες με το όνομα ΠΟΔΑΡΙ και ΠΟΔΑΡΕΟΣ. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον Ποδάρη και τη λατρεία στο Ηρώο του μας προσφέρει ο Παυσανίας. Πρόκειται για έναν γενναίο Μαντινέα, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον του Επαμεινώνδα και των Θηβαίων το 362 π.Χ.
Ο πολεοδομικός ιστός και το Τείχος της πόλης
Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης συνίστατο σε ένα σύστημα κάθετων και οριζόντιων δρόμων που σχημάτιζαν ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες. Σε αυτόν τον σχεδιασμό εντάσσονται τα δύο κτίρια που αναδείχθηκαν και συνάντησα κατά μήκος της διαδρομής μου. Το πρώτο αφορά σε ένα κτιριακό συγκρότημα με διαφορετικές οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται πιθανόν από την ελληνιστική έως και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Η καλύτερα σωζόμενη φάση του ανήκει στους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε το κτίριο ταυτίστηκε με μια ιδιωτική έπαυλη με πολλούς χώρους, μεταξύ αυτών και Βαλανείο (Λουτρό). Σύμφωνα με τα κινητά ευρήματα (νομίσματα, λυχνάρια) το κτίσμα εγκαταλείφθηκε μεταξύ 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ.
Το δεύτερο οικοδόμημα που συνάντησα ανήκει πιθανόν σε μια Βασιλική. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 37x33 μ., όπου στον ανατολικό τοίχο σχηματίζεται μικρή αψίδα. Χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο και η λειτουργία του παραμένει προς το παρόν άγνωστη. Συνήθως οι Βασιλικές χρησιμοποιούνταν ως χώροι δημόσιων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών, αλλά και ως δικαστήρια.
Το Τείχος της πόλης κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Διέθετε οκτώ τουλάχιστον Πύλες και γύρω στους 120 Πύργους. Η βάση του που σώζεται σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της είναι λίθινη, ενώ ξεκινούσε δρόμος που ένωνε τη Μαντίνεια με τη γειτονική Τεγεάτιδα, περνώντας από το ιερό του προστάτη θεού της πόλης, του Ιππίου Ποσειδώνα, που τοποθετείται στο χωριό Μηλιά. Σε επόμενη εξόρμηση επιβάλλεται να εντάξω στο πρόγραμμα την εξερεύνηση του ιερού του Ιππίου Ποσειδώνα.
Ο νότιος και ο ανατολικός τομέας της Αγοράς
Εντυπωσιακή κατά την αρχαιότητα πρέπει να ήταν η κύρια είσοδος στην Αγορά από τον Νότο. Ένας λιθόστρωτος δρόμος με πεζοδρόμια που διέσχιζε το νότιο τμήμα της πόλης οδηγούσε στον κεντρικό δημόσιο χώρο της.
Ένα μεγάλο τμήμα του νότιου τομέα της Αγοράς καταλαμβάνει ένα ορθογώνιο οικοδόμημα 35x19 μ., το οποίο έχει ταυτιστεί με το Βουλευτήριο, που προοριζόταν για τις συνεδριάσεις των πολιτών. Το κτίριο αποτελείται από δύο στοές που έχουν ανεγερθεί εκατέρωθεν ενός επιμήκους κοινού τοίχου. Από αυτές, η βόρεια σχήματος Π, πιθανόν ιωνικού ρυθμού, προηγείται χρονολογικά και κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επιβλητική στοά άνοιγε προς τον κυρίως χώρο της Αγοράς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η βόρεια στοά συμπληρώθηκε με μια δεύτερη, ιωνικού ρυθμού και αυτή, η οποία άνοιγε προς τον Νότο. Το δυτικότερο τμήμα της διπλής στοάς μετατράπηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σε ναόσχημο κτίριο αφιερωμένο μάλλον στην αυτοκρατορική λατρεία.
Προχωρώντας προς τα ανατολικά, στη νοτιοανατολική γωνία της Αγοράς, είδα το συγκρότημα των δημόσιων Λουτρών. Χτίστηκε πιθανόν τον 2ο αιώνα μ.Χ. και ήταν σε λειτουργία μέχρι και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανέγερσή του θα μπορούσε να συσχετιστεί με την επίσκεψη του αυτοκράτορα Αδριανού στη Μαντίνεια το 124 μ.Χ. Στη διάρκεια των αιώνων στο κτίριο έγιναν επισκευές και προσθήκες. Το συγκρότημα διέθετε αίθουσα ψυχρού λουτρού, κλιμακωτά θερμαινόμενα δωμάτια με χλιαρό και ζεστό νερό και βοηθητικούς χώρους. Για τη θέρμανση των βασικών αιθουσών των λουτρών χρησιμοποιούνταν το λεγόμενο σύστημα υπόκαυσης. Σύμφωνα με αυτό, ο ζεστός αέρας που παραγόταν σε έναν κλίβανο, κυκλοφορούσε κάτω από το δάπεδο, που στηριζόταν σε μικρούς στύλους από τούβλα, και στη συνέχεια διοχετευόταν μέσω ενός είδους πήλινων αεραγωγών στο εσωτερικό των τοίχων. Όταν πια το συγκρότημα δεν χρησιμοποιούνταν ως λουτρό, δύο από τα δωμάτιά του χρησίμευσαν ως αποθηκευτικός χώρος και εργαστήριο αντίστοιχα.
Αεροφωτογραφία του συγκροτήματος των Λουτρών. Σημειώνονται οι βασικοί χώροι λειτουργίας.
1. Αυλή
2. Χώρος αποδυτηρίων
3. Αίθουσα ψυχρού λουτρού
4. Χώροι χλιαρού και θερμού λουτρού
5. Εργαστηριακός χώρος
6. Αποθηκευτικός χώρος
Βόρειος τομέας της Αγοράς
Τα οικοδομήματα και οι λοιπές κατασκευές που έχουν ανασκαφεί σε αυτό το τμήμα της Αγοράς χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους και συνδέονται με έναν πολυτελή εξωραϊσμό του χώρου κατά την περίοδο αυτή. Η Αγορά μετατρέπεται πλέον σε έναν περίκλειστο ορθογώνιο χώρο, που περιβάλλεται από στοές, απομονωμένο από τον υπόλοιπο αστικό χώρο. Στον βόρειο τομέα συγκεντρώνονται όλες οι εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, το τμήμα αυτό μετατρέπεται δηλαδή σε ένα εμπορικό κέντρο. Επιμέρους στοιχεία και τύποι κτιρίων υποδεικνύουν επιδράσεις από τη ρωμαϊκή μητροπολιτική αρχιτεκτονική. Μια ενεπίγραφη μακροσκελής στήλη, που βρέθηκε στην περιοχή της βόρειας στοάς και η οποία αποτελούσε τμήμα ενός τιμητικού μνημείου, μας διαφωτίζει γύρω από τις μεγάλες αυτές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Στην επιγραφή αυτή τιμάται, από τους κατοίκους της Αντιγόνειας (όπως δηλαδή μετονομάστηκε η Μαντίνεια από το 221 π.Χ. έως τις πρώτες δεκαετίες του 2ου αιώνα μ.Χ.), αλλά και από την παροικία των ρωμαίων επιχειρηματιών που διέμεναν στην πόλη, ένα ζεύγος Μαντινέων ευεργετών. Πρόκειται για τον Ευφρόσυνο και την Επιγόνη. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι οι δύο αυτοί Μαντινείς οικοδόμησαν ερειπωμένους ναούς, επεξέτειναν χώρους για δημόσιες εστιάσεις, ίδρυσαν θησαυροφυλάκια για τα ιερατεία διαφόρων λατρειών, δείχνοντας έτσι την ευλάβειά τους, αλλά στολίζοντας και τον τόπο. Ιδιαίτερα η Επιγόνη έχτισε καινούρια Αγορά και εργαστήρια, και μια Εξέδρα, η οποία από μόνη της μπορούσε να στολίσει την Αγορά, επεξέτεινε μεγάλη στοά για να προστατεύονται οι πολίτες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και κατασκεύασε καινούρια στοά με πολυτελείς μαρμάρινους κίονες. Η περίοδος δράσης του ζεύγους τοποθετείται την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-19 μ.Χ.). Ο Ευφρόσυνος πιθανόν καταγόταν από Ρωμαίους που έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα της Μαντινείας κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Στοά
Βόρεια του Ηρώου του Ποδάρου και παράλληλα προς τον λιθόστρωτο δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη του Μεθυδρίου σώζεται ο στυλοβάτης της πρόσοψης μιας δωρικής στοάς, σε συνολικό μήκος 31 μέτρων. Πιθανόν πρόκειται για τα κατάλοιπα από μια στοά που προϋπήρχε των εντυπωσιακών οικοδομημάτων που ανήγειραν ο Ευφρόσυνος και η Επιγόνη.
Εξέδρα της Επιγόνης και παλιά Αγορά
Στο μέσον περίπου της βόρειας πλευράς δεσπόζει ένα ημικυκλικό οικοδόμημα, το οποίο από τους Γάλλους ανασκαφείς ταυτίστηκε με την εντυπωσιακή Εξέδρα, με την οποία στόλισε η Επιγόνη την Αγορά της Μαντινείας. Εξέδρες διακοσμούσαν συχνά τις αρχαίες ελληνικές αγορές, προσφέρονταν δε για ανάπαυλα και φιλοσοφικές συζητήσεις. Σύμφωνα με την τιμητική επιγραφή η Εξέδρα μπορούσε να στολίσει από μόνη της την πόλη. "Δυναμένη καὶ μόνη πόλεως κόσμος εἶναι"
Με εξωτερικό πλινθόκτιστο τοίχο διαμέτρου 38 μέτρων η Εξέδρα ήταν διώροφη, χωριζόταν εσωτερικά σε περισσότερους χώρους και έφερε πιθανόν πλούσια διακόσμηση από αγάλματα. Η Εξέδρα της Επιγόνης καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά, πιθανόν την εποχή των σλαβικών επιδρομών.
Ο Μάκελλος της Επιγόνης
Ανατολικά της Εξέδρας αναπτύσσεται ο Μάκελλος της Επιγόνης. Πρόκειται για έναν ορθογώνιο χώρο που περιελάμβανε εργαστήρια και καταστήματα γύρω από μια κεντρική πλακόστρωτη αυλή. Μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στον πολυτελή αυτό χώρο πρέπει να συγκαταλέγονταν κρεοπωλεία και ιχθυοπωλεία, όπως υποδεικνύει η λατινική ρίζα του όρου: macellum (τύπος κτίσματος που χρησιμοποιούνταν ως κρεαταγορά ή ψαραγορά).
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες στη Μαντίνεια εγκαθιδρύθηκε η παλαιότερη μορφή δημοκρατίας στην αρχαία Αρκαδία. Το πολίτευμα αυτό ήταν σε ισχύ κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όπως προκύπτει από το σχόλιο του Θουκυδίδη, ότι ένας από τους λόγους που οι Μαντινείς συμμάχησαν με τους Αργείους το 420 π.Χ. ήταν ότι οι Αργείοι–όπως και οι ίδιοι–είχαν δημοκρατικό πολίτευμα: δημοκρατουμένην τε ὥσπερ καὶ αὐτοί.
Μια πιθανότητα για την εμφάνιση μιας διακυβέρνησης που στηρίζεται στον λαό ανάγεται το αργότερο στον 6ο αιώνα π.Χ., όταν εμφανίζονται οι πρώτες μορφές δημοκρατικού πολιτεύματος στον ελλαδικό χώρο. Ο Αριστοτέλης προβάλλει την παλαιότερη μαντινική δημοκρατία, ως ένα παράδειγμα αυτού που αποκαλεί παλαιότερη και καλύτερη μορφή δημοκρατίας, στην οποία ο δήμος (λαός) αποτελείται από χειρώνακτες (γεωργικός) και αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην καλλιέργεια της γης παρά στην πολιτική και στη διακυβέρνηση.
Το δημοκρατικό πολίτευμα της Μαντινείας είχε αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα, αφού η επιλογή των αξιωματούχων δε γινόταν απευθείας από τον λαό αλλά από εκπροσώπους του. Αρχαιολογικά η ύπαρξη ενός εκλογικού σώματος πιστοποιείται από την εύρεση πάνω από 200 δελτίων ταυτότητας των εκπροσώπων που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για πήλινα δελτάρια τα οποία φέρουν στη μια όψη το όνομα και το πατρώνυμο του κατόχου και στην άλλη όψη ένα από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Πρόκειται μάλλον για το σώμα της Βουλής.
Εξέχουσα θέση μεταξύ των ευρημάτων κάθε ανασκαφής αποτελούν τα νομίσματα, καθώς μας δίνουν ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα, την ιστορική συγκυρία και τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Το Νομισματοκοπείο της Μαντινείας φαίνεται ότι ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και η δραστηριότητά του καθορίστηκε από τις ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την πόλη. Η θεματολογία των συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν στα νομίσματα, στο πέρασμα των αιώνων, ποικίλει. Αρχικά αντλείται από την αρκαδική μυθολογία επιλέγοντας τις απεικονίσεις του μυθικού βασιλιά Λυκάονα και της κόρης του Καλλιστούς. Ως προς τη θρησκευτική παράδοση, οι επιλογές αφορούν στη συντριπτική πλειονότητά τους, στη μορφή της Αθηνάς και του Ιππίου Ποσειδώνα, ενώ σε μεμονωμένες κοπές απεικονίζονται ο Ερμής και οι Διόσκουροι. Στην περίπτωση του Ιππίου Ποσειδώνα, που ήταν ο προστάτης θεός της πόλης, χρησιμοποιήθηκαν εναλλακτικά σύμβολα, όπως το κεφάλι αλόγου, το δελφίνι και η τρίαινα. Η χλωρίδα της περιοχής εκπροσωπείται από το βελανίδι, που συναντάται συχνά στα πρώιμα νομίσματα της πόλης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στη μορφή πολεμιστή που χορεύει τον πυρρίχιο χορό, παράσταση που συναντάται σε περιορισμένο αριθμό αργυρών και χάλκινων νομισμάτων της περιόδου μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ.
Και κάπου εδώ ολοκληρώθηκε η γνωριμία μου με την αρχαία πόλη. Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το Δάρα. Φτάνοντας όμως στο χωριό Κάψια, μου ήρθε η ιδέα να κάνω μια μικρή παράκαμψη 1,5 χιλιομέτρου, και να ακολουθήσω τον δρόμο που οδηγεί στο Σπήλαιο, το οποίο βρίσκεται στην περιφέρεια της κλειστής γεωλογικής λεκάνης του Μαντινειακού οροπεδίου και συνδέεται με το περίπλοκο σύστημα από φυσικές καταβόθρες που χαρακτηρίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Δεν είχα πολλές ελπίδες ότι θα το βρω ανοιχτό, αλλά η απόσταση δεν ήταν αποτρεπτική και έτσι έστριψα. Το Σπήλαιο το έχω επισκεφθεί πριν μερικά χρόνια, αλλά δε θυμάμαι για ποιον λόγο δεν έχω ούτε μια φωτογραφία από το εσωτερικό του. Μήπως απαγορευόταν η φωτογράφηση? Ίσως… Έτσι σκέφτηκα να κάνω μια επανάληψη (αν το έβρισκα ανοιχτό), να πάρω και καμιά φωτογραφία, ώστε να μπορέσω να το παρουσιάσω στην παρούσα ιστορία. Φτάνοντας έξω από το κτίριο κατάλαβα, πριν κατέβω από το αυτοκίνητο, ότι το Σπήλαιο δε λειτουργούσε.
Δίπλα του όμως βρίσκονται οι καταβόθρες που ρουφάνε τα νερά του οροπεδίου της Μαντινείας και υπογείως τα οδηγούν στον Αργολικό κόλπο. Η σημασία τους είναι μεγάλη, καθώς αποτελούν τη μοναδική διέξοδο του νερού από το οροπέδιο, προστατεύοντας όλη τη γύρω περιοχή από πλημμύρες.
Οι καταβόθρες εμφανίζονται σε ασβεστολιθικά εδάφη, με έντονη διάβρωση από το νερό, το οποίο έπειτα από πολλά χρόνια διαπερνώντας τα πετρώματα, δημιουργεί κοιλότητες-σπήλαια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δημιουργίας της φύσης είναι το Σπήλαιο Κάψια. Το 1880 στις καταβόθρες Κάψια χτίστηκε ένα τοιχίο που τις περιβάλλει και ένας τυπικός έλεγχός τους το 1887 στάθηκε αφορμή για την ανακάλυψη του ομώνυμου σπηλαίου. Ο μηχανικός που διεξήγαγε τον έλεγχο εισήλθε από τη φυσική είσοδο, με αποτέλεσμα να αντικρίσει αυτό το ιδιαίτερο σπήλαιο της περιοχής.
Αξιοσημείωτη είναι η περιδίνηση που παρατηρείται, όταν σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, η λεκάνη της καταβόθρας γεμίζει και το νερό διοχετεύεται στις φυσικές τρύπες με τεράστια ορμή.
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Την επόμενη φορά που θα βρεθώ στο Δάρα θα ξαναπροσπαθήσω να επισκεφθώ το Σπήλαιο Κάψια γιατί αξίζει ένα αφιέρωμα σε αυτό το μοναδικό θέαμα φυσικής τέχνης. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι ειδικοί το έχουν κατατάξει στον κατάλογο των 10 πιο αξιόλογων σπηλαίων της ελληνικής επικράτειας.
Στο κέντρο της Πελοποννήσου, βόρεια της Τρίπολης, σε υψόμετρο 624 έως 640 μέτρων απλώνεται το μαντινικό πεδίο, η μεγαλύτερη πεδιάδα της ανατολικής Αρκαδίας. Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μαντινείας. Η επικράτεια που ήλεγχε η πόλη ήταν πολύ μεγαλύτερη και καταλάμβανε έκταση 295 τ. χλμ. περίπου. Ένα πυκνό και καλά οργανωμένο οδικό δίκτυο, εξασφάλιζε κατά την αρχαιότητα την επικοινωνία, τόσο ανάμεσα στην πόλη της Μαντινείας με τους άλλους οικισμούς και πυρήνες της Μαντινικής, όσο και την επικοινωνία με άλλες περιοχές της Αρκαδίας και της Πελοποννήσου γενικότερα.
28 Μαΐου 2021 ήταν η μέρα που ξεκίνησα από το Δάρα, για να εκπληρώσω το απωθημένο που είχα σε εκκρεμότητα από τις 13 Ιανουαρίου 2021, όταν φτάνοντας έξω από την πόρτα του αρχαιολογικού χώρου μαζί με τον γιο μου, τον είχαμε βρει κλειστό λόγω ιού και καραντίνας. Ευτυχώς, σε εκείνη την εξόρμηση, ο ναός της Αγίας Φωτεινής που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, ήταν ανοιχτός και η επίσκεψη στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και στο εσωτερικό του, μας είχε αφήσει με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Μάλιστα στο κεφάλαιο “Ναός Αγίας Φωτεινής” έχω περιγράψει τον περιπετειώδη τρόπο με τον οποίο προσπάθησα να προσεγγίσω τον αρχαιολογικό χώρο. Ας θυμηθούμε λοιπόν τι είχα γράψει τότε:
"Διασχίσαμε τον δρόμο περπατώντας προς την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Δε με κατέκλυζαν φρούδες ελπίδες, ότι θα βρω τον αρχαιολογικό χώρο ανοιχτό, όμως είχα ελπίδες, ότι κάπως θα μπορούσαμε, σκαρφαλώνοντας στην περίφραξη, να βρεθούμε μέσα, όπως είχαμε κάνει πριν λίγες μέρες στον Αρχαίο Ορχομενό. Από μακριά είδαμε έναν μεγαλόσωμο σκύλο, να βολοδέρνει γύρω από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. -"Ωχ! είπαμε. Έχει γούστο, να μας πάρει στο κατόπι, και να τρέχουμε για να σωθούμε στο αυτοκίνητο". Μόλις μας πήρε χαμπάρι το ζωντανό, άρχισε να προχωράει προς το μέρος μας. Μας πλησίασε παιχνιδιάρικα και καθόλου απειλητικά. Τελικά ήταν πολύ ήρεμος ο γλυκούλης και άρχισε να μας ακολουθεί μέχρι την κλειστή πόρτα του αρχαιολογικού χώρου. Όταν φτάσαμε στη σιδερένια πόρτα, είδαμε το λουκέτο και ένα βρεγμένο και ζαρωμένο χαρτί, καλυμμένο με ζελατίνα, το οποίο ανακοίνωνε, ότι ο χώρος παραμένει κλειστός, λόγω των μέτρων για την πανδημία….. μπλα…... μπλα….. μπλα….. μας υποχρεώσατε με τις διευκρινίσεις. Κάτω στο έδαφος, είδαμε πεσμένα δύο κλειδιά, περασμένα σε λεπτό κρικάκι. Κοιταχτήκαμε με τον γιο μου και είπαμε με μια φωνή: - "Έχει γούστο να είναι τα σωστά κλειδιά"!! Δοκιμάσαμε μια το ένα και μια το άλλο, στο λουκέτο και στην κλειδαριά της σιδερένιας πόρτας......αλλά τζίφος! Πώς θα μπούμε τώρα μέσα? Η περίφραξη ήταν ψηλή, με σκληρό πλέγμα με μικρά τετραγωνάκια και δεν είχε καθόλου πατήματα για σκαρφάλωμα. Μόνο από την πόρτα υπήρχαν μικρές πιθανότητες, αλλά και πάλι ήταν δύσκολα τα πράγματα. Από την άλλη, περνούσαν αραιά και που, αυτοκίνητα στον δρόμο. Αν κάποιος μας κάρφωνε τηλεφωνώντας στην αστυνομία…...άντε καλά ξεμπερδέματα!
Εγώ αρνούμουν να παρατήσω τα όπλα. Προσπάθησα να σκαρφαλώσω στην πόρτα, βάζοντας το ένα μου πόδι, στο σημείο της κλειδαριάς, όπου υπήρχε ένα τετράγωνο, μεταλλικό κομμάτι και βόλευε να πατήσεις. Χρειαζόμουν όμως λίγη ώθηση, για να φτάσω μέχρι επάνω. -"Δώσε μου μια σπρωξιά στον πισινό και θα ανέβω" λέω στον γιο μου. -"Δεν είσαι με τα καλά σου" μου λέει. -"Άντε και μπήκες, πώς θα βγεις? Εγώ δεν πρόκειται να σε ακολουθήσω. Μας βλέπει κόσμος, περνάνε αυτοκίνητα, έχει καλύβια και βοσκούς τριγύρω". -"Καλέ πού τους είδες τους βοσκούς? Παντού ερημιά είναι! Κανείς δεν πρόκειται να ασχοληθεί μαζί μας! Δώσε μια σπρωξιά σου λέω και θα μπω". Τίποτα αυτός!! -"Βρε βοήθα λίγο, να μην πω καμιά βαριά κουβέντα για τη μάνα σου, που σε μεγάλωσε με ευταξία και νομιμοφροσύνη"! Ανένδοτος αυτός! Όλη αυτήν την ώρα, ο σκύλος χοροπηδούσε τριγύρω μας, μες στην τρελή χαρά, που είχε βρει λίγη παρέα, διασκεδάζοντας με όλο αυτό το σκηνικό που συνέβαινε. -"Έλα, παράτα τις άσκοπες προσπάθειες", μου λέει κάποια στιγμή. -"Θα σε πάω εδώ πιο κάτω, να δεις το Τείχος της πόλης και θα έρθουμε άλλη μέρα, αφού σκεφτούμε κάποιο τρόπο για να μπούμε". -"Θα φέρω σκάλα την άλλη φορά" του λέω και άρχισα να τον ακολουθώ.
Τώρα όμως είχα κάνει τα κουμάντα μου και ήμουν ενήμερη ότι ο αρχαιολογικός χώρος άνοιξε και ήταν έτοιμος να υποδεχτεί επισκέπτες. Έφτασα μπροστά από το κιόσκι, καλημέρισα την κυρία η οποία μου είπε ότι η είσοδος είναι δωρεάν, και προχώρησα στο εσωτερικό. Ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο.
Η Μαντίνεια και η επικράτειά της, η Μαντινική, καταλάμβαναν κατά την αρχαιότητα το βόρειο τμήμα του οροπεδίου της Τρίπολης. Λόφοι προς Βορρά και μια στενή πεδιάδα προς Νότο χώριζαν τη Μαντινική από τις αρκαδικές επικράτειες του Ορχομενού και της Τεγέας αντίστοιχα. Το Αρτεμίσιο όρος χώριζε ανατολικά τη Μαντινική από την Αργολίδα. Ένα αμυντικό δίκτυο από παρατηρητήρια πάνω σε υψώματα εξασφάλιζε τον έλεγχο της πεδινής αυτής χώρας.
Μυθικός ιδρυτής της πόλης ήταν ο Μαντινέας, εγγονός του γενάρχη των Αρκάδων Πελασγού. Μαντινέη ἐρατεινή, δηλαδή ευτυχισμένη, την αποκαλεί ο Όμηρος. Ο λόφος Γκορτσούλι που υψώνεται στα αριστερά υπήρξε αρχικά η έδρα του μυκηναίου ηγεμόνα της περιοχής και αργότερα έγινε το κύριο θρησκευτικό κέντρο των τοπικών κοινοτήτων.
Ο λόφος Γκορτσούλι
Η ίδρυση της πόλης πραγματοποιήθηκε με τη συνένωση των γύρω κωμών (συνοικισμών) αμέσως μετά από τους Περσικούς Πολέμους (478 π.Χ.). Δεν αποκλείεται όμως να χρονολογείται νωρίτερα (περί το 550 π.Χ.). Η αντιπαράθεση με τη Σπάρτη κατέληξε στην καταστροφή της πρώτης πόλης από τον βασιλιά Αγησίπολη το 385 π.Χ. Το 370 π.Χ. με πρωτοβουλία του Θηβαίου Στρατηγού Επαμεινώνδα η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια θέση. Το 223 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γ' Δώσων κατέλαβε και λεηλάτησε την πόλη, η οποία προς τιμήν του, μετονομάστηκε σε Αντιγόνεια. Την παλαιότερη ονομασία της πόλης επανέφερε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός (2ος αιώνας μ.Χ.). Η Μαντίνεια εγκαταλείφθηκε κατά τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ. εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών και οι κάτοικοί της μετοίκησαν στη Μεσσηνία.
Γνωστή από τις περιγραφές του περιηγητή Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) η Μαντίνεια ανασκάφηκε από γαλλική αρχαιολογική αποστολή, υπό τον G. Fougères, στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το πρώτο τμήμα της αρχαίας πόλης που συνάντησα ήταν η Αγορά. Μνημειακά οικοδομήματα κοσμούν τον χώρο αυτό που αποτελούσε το πολιτικό, θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της Μαντινείας. Η Αγορά αποτελεί έναν μεγάλο χώρο, ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 160x90 μ. Στην τελική του διαμόρφωση, κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός, περίκλειστος χώρος με μνημειακές επίσημες εισόδους. Βόρεια, ανατολικά και νότια η Αγορά οριζόταν από στοές, ενώ το δυτικό όριό της ήταν το Θέατρο.
Για την απρόσκοπτη κυκλοφορία των πεζών, την Αγορά διέτρεχαν πεζοδρόμια από ασβεστολιθικές πλάκες, πλάτους περίπου 1,70 μ. Δύο εξ αυτών, παράλληλα μεταξύ τους, ξεκινούσαν από τις παρόδους του Θεάτρου και διέσχιζαν από δυτικά προς ανατολικά τον ελεύθερο χώρο της Αγοράς. Οι πλάκες των πεζοδρομίων είχαν κλίση και κατέληγαν σε στενό ρείθρο, χτιστό στη μια πλευρά, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δίκτυο απορροής των ομβρίων.
Θέατρο
Η ανέγερση του Θεάτρου χρονολογείται μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ., δεν αποκλείεται όμως, το μνημείο να ιδρύθηκε στον χώρο ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα μικρό σχετικά Θέατρο, του οποίου η χωρητικότητα υπολογίζεται σε 6.200 θεατές. Στις γαλλικές ανασκαφές του 19ου αιώνα, ήρθαν στο φως η σκηνική κατασκευή, η ορχήστρα και μερικά από τα χαμηλότερα εδώλια του κοίλου.
Υπολογίζεται ότι το κοίλο του Θεάτρου διέθετε στην τελική μορφή του 32 σειρές εδωλίων (καθισμάτων). Σήμερα σώζονται μόνο οι κατώτερες σειρές. Για την κατασκευή των καθισμάτων των θεατών χρησιμοποιήθηκε ντόπιος ασβεστόλιθος αλλά και λευκό μάρμαρο. Στη χωμάτινη ορχήστρα, ακτίνας 10,85 μ., που λάμβαναν χώρα τα δρώμενα, αποκαλύφθηκαν πρόσφατα οι λίθινες ορθογώνιες βάσεις των δύο θρόνων που προορίζονταν για τους αξιωματούχους. Πίσω από την ορχήστρα σώζονται τα θεμέλια του συγκροτήματος σκηνής–προσκηνίου για τα σκηνικά και τους ηθοποιούς.
Ναός της Ήρας
Σε μικρή απόσταση από το Θέατρο βρίσκονται τα θεμέλια ενός οικοδομήματος, που οι Γάλλοι ανασκαφείς του 19ου αιώνα, απέδωσαν στον ναό της Ήρας. H ταύτιση βασίστηκε στη λακωνική μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ναός αυτός βρισκόταν πλησίον του Θεάτρου. Σήμερα το μνημείο σώζεται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από αυτήν που είχε όταν αποκαλύφθηκε από τη γαλλική ομάδα και αυτό οφείλεται στη λιθαρπαγή που ακολούθησε της αποκάλυψης του μνημείου. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το Ηραίο στην Αγορά της Μαντινείας στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, η οποία παριστανόταν καθιστή σε θρόνο και περιβαλλόταν από την κόρη της Ήβη και την Αθηνά. Ως δημιουργό ο περιηγητής μνημονεύει τον διάσημο γλύπτη του 4ου αιώνα Πραξιτέλη.
Ιερό του Διός Σωτήρος
Νότια του Ηραίου διατηρούνται τα λιγοστά κατάλοιπα ενός άλλου κτιρίου, το οποίο αποδόθηκε από τους Γάλλους ανασκαφείς στο ιερό του Σωτήρος Διός. Πρόκειται για ένα απλό ορθογώνιο οικοδόμημα, διαστάσεων 12x7 μ. O ασυνήθιστος προσανατολισμός του κτιρίου σε σχέση με τα υπόλοιπα, υποδεικνύει ότι πρόκειται για έναν από τους πρωιμότερους τόπους λατρείας στην Αγορά. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρτυρία του Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει ότι στο ιερό του Δία οι Μαντινείς έστησαν μια λίθινη στήλη με το κείμενο της συνθήκης που σύναψαν με τους Αθηναίους, τους Αργείους και τους Ηλείους το 421 π.Χ., πολύ πριν δηλαδή από την επανίδρυση της πόλης.
Δύο ναόσχημα κτίρια
Ανατολικά του Θεάτρου ξεχωρίζουν τα θεμέλια από δύο ναόσχημα οικοδομήματα των ρωμαϊκών χρόνων. Σύμφωνα με τον Fougères, πρόκειται για δύο πρόστυλους ναούς που ανεγέρθηκαν κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους πάνω σε παλαιότερα μνημεία. Διπλοί ναοί τέτοιου τύπου φαίνεται ότι συνδέονταν με την αυτοκρατορική λατρεία. Την ιδιαίτερη σημασία τους εξάλλου υπογραμμίζει και η θέση τους στον κεντρικό χώρο της Αγοράς, προς τον οποίο ήταν στραμμένη η όψη τους.
Ηρώο του Ποδάρου
Βορειοανατολικά της σκηνής του Θεάτρου, αμέσως δίπλα στον μεγάλο λιθόστρωτο δρόμο που διέσχιζε την Αγορά από Ανατολή προς Δύση, βρίσκεται ένα ναϊσκόμορφο κτίριο. Το μνημείο ταυτίστηκε με το Ηρώο του Ποδάρου, αφού στις γαλλικές ανασκαφές περισυνελέγησαν ενσφράγιστες κεραμίδες με το όνομα ΠΟΔΑΡΙ και ΠΟΔΑΡΕΟΣ. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον Ποδάρη και τη λατρεία στο Ηρώο του μας προσφέρει ο Παυσανίας. Πρόκειται για έναν γενναίο Μαντινέα, ο οποίος έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον του Επαμεινώνδα και των Θηβαίων το 362 π.Χ.
Ο πολεοδομικός ιστός και το Τείχος της πόλης
Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης συνίστατο σε ένα σύστημα κάθετων και οριζόντιων δρόμων που σχημάτιζαν ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες. Σε αυτόν τον σχεδιασμό εντάσσονται τα δύο κτίρια που αναδείχθηκαν και συνάντησα κατά μήκος της διαδρομής μου. Το πρώτο αφορά σε ένα κτιριακό συγκρότημα με διαφορετικές οικοδομικές φάσεις, που χρονολογούνται πιθανόν από την ελληνιστική έως και την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Η καλύτερα σωζόμενη φάση του ανήκει στους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε το κτίριο ταυτίστηκε με μια ιδιωτική έπαυλη με πολλούς χώρους, μεταξύ αυτών και Βαλανείο (Λουτρό). Σύμφωνα με τα κινητά ευρήματα (νομίσματα, λυχνάρια) το κτίσμα εγκαταλείφθηκε μεταξύ 6ου και 7ου αιώνα μ.Χ.
Το δεύτερο οικοδόμημα που συνάντησα ανήκει πιθανόν σε μια Βασιλική. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 37x33 μ., όπου στον ανατολικό τοίχο σχηματίζεται μικρή αψίδα. Χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο και η λειτουργία του παραμένει προς το παρόν άγνωστη. Συνήθως οι Βασιλικές χρησιμοποιούνταν ως χώροι δημόσιων συνεδριάσεων, εμπορικών συναλλαγών, αλλά και ως δικαστήρια.
Το Τείχος της πόλης κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Διέθετε οκτώ τουλάχιστον Πύλες και γύρω στους 120 Πύργους. Η βάση του που σώζεται σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της είναι λίθινη, ενώ ξεκινούσε δρόμος που ένωνε τη Μαντίνεια με τη γειτονική Τεγεάτιδα, περνώντας από το ιερό του προστάτη θεού της πόλης, του Ιππίου Ποσειδώνα, που τοποθετείται στο χωριό Μηλιά. Σε επόμενη εξόρμηση επιβάλλεται να εντάξω στο πρόγραμμα την εξερεύνηση του ιερού του Ιππίου Ποσειδώνα.
Ο νότιος και ο ανατολικός τομέας της Αγοράς
Εντυπωσιακή κατά την αρχαιότητα πρέπει να ήταν η κύρια είσοδος στην Αγορά από τον Νότο. Ένας λιθόστρωτος δρόμος με πεζοδρόμια που διέσχιζε το νότιο τμήμα της πόλης οδηγούσε στον κεντρικό δημόσιο χώρο της.
Ένα μεγάλο τμήμα του νότιου τομέα της Αγοράς καταλαμβάνει ένα ορθογώνιο οικοδόμημα 35x19 μ., το οποίο έχει ταυτιστεί με το Βουλευτήριο, που προοριζόταν για τις συνεδριάσεις των πολιτών. Το κτίριο αποτελείται από δύο στοές που έχουν ανεγερθεί εκατέρωθεν ενός επιμήκους κοινού τοίχου. Από αυτές, η βόρεια σχήματος Π, πιθανόν ιωνικού ρυθμού, προηγείται χρονολογικά και κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. Αυτή η επιβλητική στοά άνοιγε προς τον κυρίως χώρο της Αγοράς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η βόρεια στοά συμπληρώθηκε με μια δεύτερη, ιωνικού ρυθμού και αυτή, η οποία άνοιγε προς τον Νότο. Το δυτικότερο τμήμα της διπλής στοάς μετατράπηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους σε ναόσχημο κτίριο αφιερωμένο μάλλον στην αυτοκρατορική λατρεία.
Προχωρώντας προς τα ανατολικά, στη νοτιοανατολική γωνία της Αγοράς, είδα το συγκρότημα των δημόσιων Λουτρών. Χτίστηκε πιθανόν τον 2ο αιώνα μ.Χ. και ήταν σε λειτουργία μέχρι και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανέγερσή του θα μπορούσε να συσχετιστεί με την επίσκεψη του αυτοκράτορα Αδριανού στη Μαντίνεια το 124 μ.Χ. Στη διάρκεια των αιώνων στο κτίριο έγιναν επισκευές και προσθήκες. Το συγκρότημα διέθετε αίθουσα ψυχρού λουτρού, κλιμακωτά θερμαινόμενα δωμάτια με χλιαρό και ζεστό νερό και βοηθητικούς χώρους. Για τη θέρμανση των βασικών αιθουσών των λουτρών χρησιμοποιούνταν το λεγόμενο σύστημα υπόκαυσης. Σύμφωνα με αυτό, ο ζεστός αέρας που παραγόταν σε έναν κλίβανο, κυκλοφορούσε κάτω από το δάπεδο, που στηριζόταν σε μικρούς στύλους από τούβλα, και στη συνέχεια διοχετευόταν μέσω ενός είδους πήλινων αεραγωγών στο εσωτερικό των τοίχων. Όταν πια το συγκρότημα δεν χρησιμοποιούνταν ως λουτρό, δύο από τα δωμάτιά του χρησίμευσαν ως αποθηκευτικός χώρος και εργαστήριο αντίστοιχα.
Αεροφωτογραφία του συγκροτήματος των Λουτρών. Σημειώνονται οι βασικοί χώροι λειτουργίας.
1. Αυλή
2. Χώρος αποδυτηρίων
3. Αίθουσα ψυχρού λουτρού
4. Χώροι χλιαρού και θερμού λουτρού
5. Εργαστηριακός χώρος
6. Αποθηκευτικός χώρος
Βόρειος τομέας της Αγοράς
Τα οικοδομήματα και οι λοιπές κατασκευές που έχουν ανασκαφεί σε αυτό το τμήμα της Αγοράς χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους και συνδέονται με έναν πολυτελή εξωραϊσμό του χώρου κατά την περίοδο αυτή. Η Αγορά μετατρέπεται πλέον σε έναν περίκλειστο ορθογώνιο χώρο, που περιβάλλεται από στοές, απομονωμένο από τον υπόλοιπο αστικό χώρο. Στον βόρειο τομέα συγκεντρώνονται όλες οι εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, το τμήμα αυτό μετατρέπεται δηλαδή σε ένα εμπορικό κέντρο. Επιμέρους στοιχεία και τύποι κτιρίων υποδεικνύουν επιδράσεις από τη ρωμαϊκή μητροπολιτική αρχιτεκτονική. Μια ενεπίγραφη μακροσκελής στήλη, που βρέθηκε στην περιοχή της βόρειας στοάς και η οποία αποτελούσε τμήμα ενός τιμητικού μνημείου, μας διαφωτίζει γύρω από τις μεγάλες αυτές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Στην επιγραφή αυτή τιμάται, από τους κατοίκους της Αντιγόνειας (όπως δηλαδή μετονομάστηκε η Μαντίνεια από το 221 π.Χ. έως τις πρώτες δεκαετίες του 2ου αιώνα μ.Χ.), αλλά και από την παροικία των ρωμαίων επιχειρηματιών που διέμεναν στην πόλη, ένα ζεύγος Μαντινέων ευεργετών. Πρόκειται για τον Ευφρόσυνο και την Επιγόνη. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι οι δύο αυτοί Μαντινείς οικοδόμησαν ερειπωμένους ναούς, επεξέτειναν χώρους για δημόσιες εστιάσεις, ίδρυσαν θησαυροφυλάκια για τα ιερατεία διαφόρων λατρειών, δείχνοντας έτσι την ευλάβειά τους, αλλά στολίζοντας και τον τόπο. Ιδιαίτερα η Επιγόνη έχτισε καινούρια Αγορά και εργαστήρια, και μια Εξέδρα, η οποία από μόνη της μπορούσε να στολίσει την Αγορά, επεξέτεινε μεγάλη στοά για να προστατεύονται οι πολίτες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και κατασκεύασε καινούρια στοά με πολυτελείς μαρμάρινους κίονες. Η περίοδος δράσης του ζεύγους τοποθετείται την εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-19 μ.Χ.). Ο Ευφρόσυνος πιθανόν καταγόταν από Ρωμαίους που έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα της Μαντινείας κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Στοά
Βόρεια του Ηρώου του Ποδάρου και παράλληλα προς τον λιθόστρωτο δρόμο που οδηγούσε στην Πύλη του Μεθυδρίου σώζεται ο στυλοβάτης της πρόσοψης μιας δωρικής στοάς, σε συνολικό μήκος 31 μέτρων. Πιθανόν πρόκειται για τα κατάλοιπα από μια στοά που προϋπήρχε των εντυπωσιακών οικοδομημάτων που ανήγειραν ο Ευφρόσυνος και η Επιγόνη.
Εξέδρα της Επιγόνης και παλιά Αγορά
Στο μέσον περίπου της βόρειας πλευράς δεσπόζει ένα ημικυκλικό οικοδόμημα, το οποίο από τους Γάλλους ανασκαφείς ταυτίστηκε με την εντυπωσιακή Εξέδρα, με την οποία στόλισε η Επιγόνη την Αγορά της Μαντινείας. Εξέδρες διακοσμούσαν συχνά τις αρχαίες ελληνικές αγορές, προσφέρονταν δε για ανάπαυλα και φιλοσοφικές συζητήσεις. Σύμφωνα με την τιμητική επιγραφή η Εξέδρα μπορούσε να στολίσει από μόνη της την πόλη. "Δυναμένη καὶ μόνη πόλεως κόσμος εἶναι"
Με εξωτερικό πλινθόκτιστο τοίχο διαμέτρου 38 μέτρων η Εξέδρα ήταν διώροφη, χωριζόταν εσωτερικά σε περισσότερους χώρους και έφερε πιθανόν πλούσια διακόσμηση από αγάλματα. Η Εξέδρα της Επιγόνης καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά, πιθανόν την εποχή των σλαβικών επιδρομών.
Ο Μάκελλος της Επιγόνης
Ανατολικά της Εξέδρας αναπτύσσεται ο Μάκελλος της Επιγόνης. Πρόκειται για έναν ορθογώνιο χώρο που περιελάμβανε εργαστήρια και καταστήματα γύρω από μια κεντρική πλακόστρωτη αυλή. Μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στον πολυτελή αυτό χώρο πρέπει να συγκαταλέγονταν κρεοπωλεία και ιχθυοπωλεία, όπως υποδεικνύει η λατινική ρίζα του όρου: macellum (τύπος κτίσματος που χρησιμοποιούνταν ως κρεαταγορά ή ψαραγορά).
Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες στη Μαντίνεια εγκαθιδρύθηκε η παλαιότερη μορφή δημοκρατίας στην αρχαία Αρκαδία. Το πολίτευμα αυτό ήταν σε ισχύ κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όπως προκύπτει από το σχόλιο του Θουκυδίδη, ότι ένας από τους λόγους που οι Μαντινείς συμμάχησαν με τους Αργείους το 420 π.Χ. ήταν ότι οι Αργείοι–όπως και οι ίδιοι–είχαν δημοκρατικό πολίτευμα: δημοκρατουμένην τε ὥσπερ καὶ αὐτοί.
Μια πιθανότητα για την εμφάνιση μιας διακυβέρνησης που στηρίζεται στον λαό ανάγεται το αργότερο στον 6ο αιώνα π.Χ., όταν εμφανίζονται οι πρώτες μορφές δημοκρατικού πολιτεύματος στον ελλαδικό χώρο. Ο Αριστοτέλης προβάλλει την παλαιότερη μαντινική δημοκρατία, ως ένα παράδειγμα αυτού που αποκαλεί παλαιότερη και καλύτερη μορφή δημοκρατίας, στην οποία ο δήμος (λαός) αποτελείται από χειρώνακτες (γεωργικός) και αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην καλλιέργεια της γης παρά στην πολιτική και στη διακυβέρνηση.
Το δημοκρατικό πολίτευμα της Μαντινείας είχε αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα, αφού η επιλογή των αξιωματούχων δε γινόταν απευθείας από τον λαό αλλά από εκπροσώπους του. Αρχαιολογικά η ύπαρξη ενός εκλογικού σώματος πιστοποιείται από την εύρεση πάνω από 200 δελτίων ταυτότητας των εκπροσώπων που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για πήλινα δελτάρια τα οποία φέρουν στη μια όψη το όνομα και το πατρώνυμο του κατόχου και στην άλλη όψη ένα από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Πρόκειται μάλλον για το σώμα της Βουλής.
Εξέχουσα θέση μεταξύ των ευρημάτων κάθε ανασκαφής αποτελούν τα νομίσματα, καθώς μας δίνουν ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με την οικονομική δραστηριότητα, την ιστορική συγκυρία και τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Το Νομισματοκοπείο της Μαντινείας φαίνεται ότι ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και η δραστηριότητά του καθορίστηκε από τις ιστορικές εξελίξεις που επηρέασαν την πόλη. Η θεματολογία των συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν στα νομίσματα, στο πέρασμα των αιώνων, ποικίλει. Αρχικά αντλείται από την αρκαδική μυθολογία επιλέγοντας τις απεικονίσεις του μυθικού βασιλιά Λυκάονα και της κόρης του Καλλιστούς. Ως προς τη θρησκευτική παράδοση, οι επιλογές αφορούν στη συντριπτική πλειονότητά τους, στη μορφή της Αθηνάς και του Ιππίου Ποσειδώνα, ενώ σε μεμονωμένες κοπές απεικονίζονται ο Ερμής και οι Διόσκουροι. Στην περίπτωση του Ιππίου Ποσειδώνα, που ήταν ο προστάτης θεός της πόλης, χρησιμοποιήθηκαν εναλλακτικά σύμβολα, όπως το κεφάλι αλόγου, το δελφίνι και η τρίαινα. Η χλωρίδα της περιοχής εκπροσωπείται από το βελανίδι, που συναντάται συχνά στα πρώιμα νομίσματα της πόλης. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στη μορφή πολεμιστή που χορεύει τον πυρρίχιο χορό, παράσταση που συναντάται σε περιορισμένο αριθμό αργυρών και χάλκινων νομισμάτων της περιόδου μετά την επανίδρυση της πόλης το 370 π.Χ.
Και κάπου εδώ ολοκληρώθηκε η γνωριμία μου με την αρχαία πόλη. Μπήκα στο αυτοκίνητο και ξεκίνησα για το Δάρα. Φτάνοντας όμως στο χωριό Κάψια, μου ήρθε η ιδέα να κάνω μια μικρή παράκαμψη 1,5 χιλιομέτρου, και να ακολουθήσω τον δρόμο που οδηγεί στο Σπήλαιο, το οποίο βρίσκεται στην περιφέρεια της κλειστής γεωλογικής λεκάνης του Μαντινειακού οροπεδίου και συνδέεται με το περίπλοκο σύστημα από φυσικές καταβόθρες που χαρακτηρίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Δεν είχα πολλές ελπίδες ότι θα το βρω ανοιχτό, αλλά η απόσταση δεν ήταν αποτρεπτική και έτσι έστριψα. Το Σπήλαιο το έχω επισκεφθεί πριν μερικά χρόνια, αλλά δε θυμάμαι για ποιον λόγο δεν έχω ούτε μια φωτογραφία από το εσωτερικό του. Μήπως απαγορευόταν η φωτογράφηση? Ίσως… Έτσι σκέφτηκα να κάνω μια επανάληψη (αν το έβρισκα ανοιχτό), να πάρω και καμιά φωτογραφία, ώστε να μπορέσω να το παρουσιάσω στην παρούσα ιστορία. Φτάνοντας έξω από το κτίριο κατάλαβα, πριν κατέβω από το αυτοκίνητο, ότι το Σπήλαιο δε λειτουργούσε.
Δίπλα του όμως βρίσκονται οι καταβόθρες που ρουφάνε τα νερά του οροπεδίου της Μαντινείας και υπογείως τα οδηγούν στον Αργολικό κόλπο. Η σημασία τους είναι μεγάλη, καθώς αποτελούν τη μοναδική διέξοδο του νερού από το οροπέδιο, προστατεύοντας όλη τη γύρω περιοχή από πλημμύρες.
Οι καταβόθρες εμφανίζονται σε ασβεστολιθικά εδάφη, με έντονη διάβρωση από το νερό, το οποίο έπειτα από πολλά χρόνια διαπερνώντας τα πετρώματα, δημιουργεί κοιλότητες-σπήλαια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δημιουργίας της φύσης είναι το Σπήλαιο Κάψια. Το 1880 στις καταβόθρες Κάψια χτίστηκε ένα τοιχίο που τις περιβάλλει και ένας τυπικός έλεγχός τους το 1887 στάθηκε αφορμή για την ανακάλυψη του ομώνυμου σπηλαίου. Ο μηχανικός που διεξήγαγε τον έλεγχο εισήλθε από τη φυσική είσοδο, με αποτέλεσμα να αντικρίσει αυτό το ιδιαίτερο σπήλαιο της περιοχής.
Αξιοσημείωτη είναι η περιδίνηση που παρατηρείται, όταν σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, η λεκάνη της καταβόθρας γεμίζει και το νερό διοχετεύεται στις φυσικές τρύπες με τεράστια ορμή.
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Φωτογραφία: D. Vlassis ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΚΑΨΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ_2
Την επόμενη φορά που θα βρεθώ στο Δάρα θα ξαναπροσπαθήσω να επισκεφθώ το Σπήλαιο Κάψια γιατί αξίζει ένα αφιέρωμα σε αυτό το μοναδικό θέαμα φυσικής τέχνης. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι ειδικοί το έχουν κατατάξει στον κατάλογο των 10 πιο αξιόλογων σπηλαίων της ελληνικής επικράτειας.
Last edited:
)
)
