Ρουάντα ReWiND

[kalspiros]

Αρχικά ο Emanuel είπε ότι δε θα ερχόταν απόψε, λίγες ώρες μετά την προσγείωσή μου στην χώρα, καθώς η μικρή του κόρη είχε τα πρώτα της γενέθλια. Το ήξερα ότι ήθελε πραγματικά να με δει, είχαμε δέσει καλά σαν συνάδελφοι το 2010 στην Γκάνα και ανταλλάσσαμε σποραδικά μηνύματα έκτοτε. Δεν ξέρω γιατί άλλαξε γνώμη αλλά τώρα βρίσκεται έξω από το ξενοδοχείο μου. “Θα κάτσουμε λίγα λεπτά στα γενέθλια”, λέει αλλά δεν καταλαβαίνω ακριβώς τί εννοεί. Απαιτώ να με πάει σε μαγαζί για να πάρω δώρο. Όλα τα μωρουδιακά είναι στα κινέζικα, δεν ξέρω τί να πάρω, αρπάζω κάτι που μοιάζει με πετσέτα και ένα φορεματάκι για άγνωστη σε εμένα ηλικία. Φτάσαμε. Μια μεταλλική πόρτα ανοίγει για να παρκάρει το αυτοκίνητό του. Το σπίτι είναι μικρό από όσο είδα αλλά οι πλείστοι είναι συγκεντρωμένοι στην αυλή με πανοραμική θέα τον λόφο του κέντρου.

Κάθομαι δίπλα στον πεθερό του Emanuel ενώ έχω ήδη χαιρετίσει όλους τους καλεσμένους. Υπάρχει μια σταθερή ροή επισκεπτών που όλοι χαιρετάνε άπαντες συμπεριλαμβανομένων εμού.

Μόλις προσγειώθηκα, το ταξί με παίρνει και με οδηγεί στο ξενοδοχείο. Παρατηρώ ότι αρκετοί ντόπιοι με κοιτάνε έντονα από το παράθυρο του βαν. Αναμνήσεις από Γκάνα, μάλλον που θα είμαι το επίκεντρο οποιασδήποτε έκθεσης σε ντόπιους.

Η αντιμετώπιση τους είναι αναζωογονητική. Δεν υπάρχει καμία εμφανής απορία στο τί γυρεύει τούτος ο λευκός σε αυτό το πάρτι. “Eman να σε ρωτήσω κάτι? Είχες ειδοποιήσει τους καλεσμένους σου ότι θα με φέρεις στο πάρτι?”, “Όχι, δεν ξέρανε τίποτα!”, συνοδευόμενο από ένα παιχνιδιάρικο και πονηρό γελάκι. Μικρές κουβέντες εδώ κι εκεί, «σήκω, θα πούμε την προσευχή», «ένταξη μπορείς να κάτσεις», «έλα, πάμε να σερβιριστούμε», «πώς γνωρίζεστε με τον Eman?», «πρώτη φορά στη Ρουάντα? Ναι? Welcome welcome» (το welcome θα το ακούσω αμέτρητες φορές σε αυτό το ταξίδι).

Ο Chris δε μιλάει πολύ αλλά παρατηρεί όλες τις συζητήσεις. Ο Antoine και o Eman δε σταματάν να γελάνε και να αστειεύονται για τον επερχόμενο γάμο του πρώτου αν και η μέλλουσα νύφη που κάθεται ανάμεσά τους δεν έχει ακόμα ενημερωθεί επί τούτου. Η ατμόσφαιρα είναι ιδιαίτερα ευχάριστη τούτη την προτελευταία νύχτα μου στο Kigali, σε ένα από τα hot spots της πόλης, το Fuchsia Sports Club (η βραδιά άρχισε στην σαφέστατα πιο large και πολυπληθείς Remera ακριβώς νότια από το Amahoro Stadium, περιοχή με δεκάδες clubs που μένουν ανοιχτά από την Παρασκευή το απόγευμα μέχρι την Κυριακή το μεσημέρι!) Ξέρω λοιπόν ότι ο Chris ίσως είναι ο πιο οξυδερκής τούτη τη στιγμή να απαντήσει μια σχετικά απλή ερώτηση: πως θα χαρακτήριζες τους ντόπιους με δύο λέξεις. Μετά από λίγα δευτερόλεπτα σιγής μου δίνει μια απάντηση που χαίρει περεταίρω αποκωδικοποίησης: “staring and commenting”. Τι εννοείς? Θα σου πω. Κάθεσαι εδώ και νομίζεις ότι κάποιοι σε κοιτάνε επίμονα επειδή είσαι λευκός. Αυτόματα όλοι στο τραπέζι συνηγορούν, όχι, δεν είναι αυτός ο λόγος, κάποιοι γνεύουν αρνητικά. Το κάνουμε συνέχεια, καρφώνουμε ο ένας τον άλλο και μετά τους σχολιάζουμε. Μέρος της κουλτούρας μας! Ο συνάδελφος που ερωτήθηκε την επομένη, συμφωνεί με τον προλαλήσαντα.

Μοιραία, η συζήτηση θα πάω και στα γεγονότα αν και ίσως ήταν λίγο χοντροκομμένο να γίνει κατά τη διάρκεια των γενεθλίων: «Eman θέλω να σου ζητήσω συγγνώμη, δεν ήξερα, δεν έπρεπε να σε ρωτήσω τόσο έντονα σε ποια φυλή ανήκεις». Στέκεται απαθής. «το θυμάσαι τότε στην Γκάνα που…» «ναι το θυμάμαι πολύ καθαρά». Η αρχική του απάθεια λοιπόν ήταν ηχηρή, non-communication is communication, φάνηκε ότι περίμενε όλα αυτά τα χρόνια την απολογία μου. «δεν πειράζει, δεν είσαι ο μόνος, είμαστε συνηθισμένοι στο πώς οι ξένοι ρωτάνε αυτά τα πράγματα», «συγγνώμη για άλλη μια φορά», «συγχωρεμένος»

Η tour guide του campaign against genocide museum είναι εύχαρη αν και θέλει να δαγκώσει τον συνάδελφο της που προχωράει την ξενάγησή του χαρακτηριστικά πιο αργά και πέφτει μόνιμα πάνω στα πόδια μας. Απέφυγε εμφανώς να μετρήσει τους νεκρούς της militia, δεν την ενδιέφεραν αυτά τα νούμερα, 1.000.000 από την μειονότητα, από το RPF, αυτό παίζει σημασία. “Γιατί δεν βοήθησαν τα UN?” “Δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω.” Συγγνώμη χρυσή μου αλλά έπρεπε να ξέρεις, έπρεπε να ψάξεις να μάθεις, με τον ίδιο τρόπο που μου υπαινίσσεσαι ανοιχτά ότι οι Hutu καταρρεύσαν το αεροπλάνο του Habyarimana καθώς δεν ενέκριναν την απόφασή του να υπογράψει την συμφωνία της Arusha, που θα έβλεπε μέλη από το RPF να συμμετέχει στην κυβέρνηση. Reconcilation. Μια λέξη που επαναληφθεί αρκετές φορές στην ερώτηση του πώς τόσοι σκοτωμοί έκλεισαν με τούτη την θαυμαστή σημερινή εικόνα. Με πείθει.

Ο Antoine, πολύ καλός φίλος του Eman και οδηγός μου τούτη τη βραδιά ξεκινάει πρώτος. Όλα είναι τέλεια, η χώρα μας είναι αγνώριστη, η εκδίκηση δεν υπάρχει καν στο μυαλό μας, είμαστε Rwandans, δεν είμαστε οι μεν ή οι δε (τα ονόματα των φύλων δεν αναφερθήκαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης μας). Αν με ρωτήσεις θα σου πω πως είμαι και οι δύο φυλές και καμία φυλή.

“Κάτσε ρε Hon., τότε πως εξηγείς τα 98% και τα γεμάτα στάδια όταν νικάει ο τωρινός πρόεδρος?” “Νομίζεις ότι έχεις επιλογή? Αν δεν πας στα στάδια που εμφανίζεται, έρχονται ασφαλίτες και σου κάνουν ερωτήσεις. Θα πρέπει να έχεις πειστική απάντηση να τους δώσεις για το γιατί δεν πήγες στον πρόεδρο.” Δεν ξέρω αν με πείθει.

“Άρα πώς είναι τα πράγματα τώρα?” “Δημοκρατικά, απολύτως δημοκρατικά. Εξ ου και το 98% στις εκλογές. Και τα γεμάτα στάδια όπου κι αν εμφανιστεί. Μα και βέβαια, ο πρόεδρος μας κάνει καταπληκτική δουλειά. Πρέπει να είσαι μαζί του, δεν θέλει ανθρώπους που δεν μοιράζονται το όραμα του, το όραμα του να ξανά κάνει την χώρα δυνατή, ασφαλείς και σεβαστή στην υφήλιο. Και το καταφέρνει, όντως το καταφέρνει. Δεν χρειάζεται να στο πω εγώ, κάνε μια βόλτα στην πόλη και θα το καταλάβεις και μόνος σου.” Με πείθει.

“Το ξέρω ότι η Ευρώπη τα έχει πολλά με τον πρόεδρο μας”, μου αναφέρει η αδερφή του συναδέλφου, την συνάντησα μια μέρα μετά τα γενέθλια. “Τον κατηγορούν για απολυταρχικό, δεν μπορείς να του πας κόντρα αλλά εγώ λέω ότι ποιος ξέρει αν σε τούτη την κατάσταση αυτό είναι πραγματικά ό,τι χρειάζεται ο λαός μου? Την Ρουάντα ανέκαθεν την κυβερνούσαν τέτοιες μορφές και τα πήγε καλά, εκτός βέβαια από τα γεγονότα που μάλλον πυροδοτήθηκαν με την ευγενική χορηγία των κατακτητών μας, των Βέλγων. Ίσως, λέω ίσως, μετά από μια γενοκτονία να χρειάζεται κάτι δυναμικό και απολυταρχικό για να ξανά βρεις την κατεύθυνση σου. Η δημοκρατία μπορεί να ακολουθήσει”. Η πτυχιακή της στις κοινωνικές επιστήμες βασίζεται στην Ρουάντα.

Αποφασίζω να ρισκάρω. “Που βρίσκονται οι άνθρωποι που διαφωνούν μαζί του Antoine?” Φάνηκε ελαφρώς αιφνιδιασμένος αλλά η ξεκάθαρα διερευνητική ματιά μου γεμάτη απορία και απούσα της οποιασδήποτε δυσπιστίας που θα μπορούσε να διαβαστεί ως «Antoine είσαι βλάκας άνοιξε τα μάτια σου», τον έπεισε ότι είχα αγνές προθέσεις. “Συνεχίζουν και βρίσκονται στην χώρα αν και κάποιοι μετοίκισαν στο Congo ή την Uganda.” “Α, δεν πήγαν στο Burundi?” “Άστα τα πράγματα είναι περίεργα με το Burundi.”

Πάνω κάτω τα ίδια και με τον συνάδελφο, ώρες πριν την πτήση αναχώρησής μου για Λονδίνο. Χωρίς να κινήσει τον κορμό του με κοιτάει με ένα ψυχρό χαμόγελο. “Το ξέρεις ότι αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι παράνομο? Καλύτερα να σταματήσουμε να το ψειρίζουμε. Θα σου στείλω ένα βίντεο να πάρεις μια γεύση του τί γίνεται”. “Οκ στειλ’ το τώρα”. “Καλύτερα όχι, θα στο στείλω όταν φτάσουμε Λονδίνο.”

Ο Eman το δηλώνει κατευθείαν. “Αύριο θα σε πάω στην καινούρια βιομηχανική ζώνη.” Να. Φτάσαμε. “Βλέπεις? Εδώ φτιάχνουμε την καινούρια βιομηχανική ζώνη, η προηγούμενη ήταν πολύ κοντά στην πόλη, θα την κάνουμε πάρκο. Και να, βλέπεις εκεί απέναντι στον λόφο? Εκεί θα χτίσουν την innovation city. Το πανεπιστήμιο βρίσκεται ήδη εκεί άρα οι τελειόφοιτοι θα μπορούν να πιάσουν δουλειά κατευθείαν σε αυτές τις εταιρίες. Να, βλέπεις αυτό το κτίριο? Αυτά είναι τα κινητά Mara, τα πρώτα κινητά τηλέφωνα κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου στην Αφρική. Εδώ που λες ένα κτήμα 20x30 στοίχιζε $1,000 πριν 10 χρόνια. Τώρα ένα κτήμα 15x20 στοιχίζει $15,000.”

“Άρα το μέλλον είναι λαμπρό?” “Ναι το μέλλον είναι λαμπρό.”

 

Προηγούμενο Κεφάλαιο

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• …

  Go to chapter

  Go
• 10

Επόμενο Κεφάλαιο

First Προηγούμενη 3 of 10

Go to chapter

Go

Επόμενη Last

[kalspiros]

-μπορώ να σε εμπιστευτώ?

Τον κοιτάζω με ελαφρά δυσπιστία. Πότε δε μου άρεσε αυτή η φράση. Τί κι αν απαντήσω καταφατικά και μου εκμυστηρευτεί ότι εξολόθρευσε ένα μικρό χωριό? Αν και διαπιστωμένα από την προηγούμενη μέρα, εύστροφος, αστόχησε να αντιληφθεί τούτην τη στάση μου. Επανέλαβε.

-μπορώ να σε εμπιστευτώ?

Μάλιστα. Φαίνεται ότι τον L., tour guide μας στην Lake Kivu, δεν τον ενδιαφέρει πραγματικά αν θα ξεράσω όλα όσα μου πει την επαύριον το πρωί, θέλει πραγματικά να μιλήσει. Γνεύω καταφατικά.

-τα πράγματα δεν πάνε καλά. Υπάρχει πρόβλημα ακόμα. Υπάρχει ανισότητα. Το ξέρεις ότι είχα βγάλει πιο υψηλός βαθμούς από τους συμμαθητές μου? Παρ’ όλ’ αυτά την υποτροφία την πήγε άλλος, μπορείς να μαντέψεις, ένας Tutsi.

Ο ήχος της τελευταίας λέξης με ακινητοποίησε. Δε μίλησα, δεν έγνεψα, poker face που λέμε στο νησί. Είχα ενημερωθεί από βιβλία, τον ντόπιο συνάδελφο ο οποίος τούτο το βράδυ μας έχει αφήσει για να ταξιδέψει πίσω στη πρωτεύουσα αλλά και από τον Emanuel κοντά 10 χρόνια πριν όταν δούλεψα μαζί του στην Γκάνα και τον ρώταγα πεισματικά να μου πει σε ποια φυλή ανήκει (τί ζώο όρθιο που ήμουν!). Αυτές οι δύο λέξεις (Hutu και Tutsi) είναι taboo. Δεν τις αναφέρεις ούτε γι’ αστείο (actually δεν τις αναφέρεις για κανένα λόγο γι’ αστείο). Αν μπεις σε pub στην χώρα και ρωτήσεις κάποιον ντόπιο που ανήκει, ή που θα σε συγχωρέσει επειδή είσαι λευκός (αν είσαι) ή που κι εγώ δεν ξέρω τι θα γίνει… Συνεχίζει

-όλοι μιλάνε για την γενοκτονία, ένα γεγονός απίστευτης σκληρότητας και παραφροσύνης, ό,τι συνέβη ήταν αδιανόητο και δικαίως θεωρείτε παράνομο στην χώρα να αρνηθείς ή να διαστρεβλώσεις το τί έγινε εκείνες τις 100 μέρες την κόλασης. Κάνεις όμως δε μιλάει για τους 600,000 Hutu που εκτελέστηκαν στο Zaire, νυν Congo.

Πρέπει να τον ρωτήσω αν και βρισκόμαστε σχετικά νωρίς στην συζήτηση. Η περιέργεια μου υπερισχύει

-ναι Σπύρο, πολύ φοβάμαι ότι θα το ξανά ζήσουμε το '94.

Το μυαλό μου μπλοκάρει. Αναζητώ διαφυγή, αλλάζω εστίαση

-βεβαίως και ναι, πρέπει να σε εμπιστευτώ για να στα πω όλα αυτά! Δεν μπορεί κάνει να βγει και να πει ανοιχτά ή ιδιωτικά ότι ο τωρινός πρόεδρος είναι δικτάτορας! Δεν μπορούμε να μιλήσουμε ανοιχτά για ό,τι συμβαίνει!

Ξαφνικά νιώθω την ανάγκη να δοκιμάσω την οποία σφαιρικότητα της προσέγγισης του. Σκέφτεται για λίγο, όχι παραπάνω από ένα δευτερόλεπτο

-έργα. Πολλά έργα. Δρόμοι, καινούρια αεροδρόμια, σπίτια, πολλά έργα. Και παιδία, όλα τα παιδιά έχουν ένα λάπτοπ. Και υγεία, τα νοσοκομεία μας είναι από τα καλύτερα στην ήπειρο. Και η καθαριότητα, ξέρουμε ότι άλλες χώρες υποφέρουν, σε εμάς δε θα βρεις σκουπίδια, χωματερές ανεξέλεγκτες ή λήμματα, όλα μαζεύονται είτε σε βόθρους είτε σε βιολογικούς καθαρισμούς. Θα τον δεις τον πρόεδρο να σκύβει και να μαζεύει σκουπίδια ο ίδιος. Και ασφάλεια, απαράμιλλη για τα στάνταρ της ηπείρου.

Τελικά τί τον ενοχλεί τόσο πολύ?

-ανισότητα

-το καταλαβαίνεις ότι σαν Ευρωπαίος που επισκέπτομαι την χώρα σου, βλέπω μόνο τα άμεσα ορατά? Η ανισότητα είναι αόρατη. Και θα γυρίσω στην Ευρώπη και θα μιλήσω για το θαύμα της χώρας σου και πως είναι η δεύτερη καθαρότερη χώρα που έχω επισκεφθεί στη ζωή μου. Και θα μιλήσω για την αισιοδοξία των ανθρώπων?

-θα την δεις και την ανισότητα, θα την δεις, τραβά σε μια υπηρεσία και δες ποιοι είναι πίσω από τα γκισέ. Μετά δες ποιοι είναι οι καθαριστές. Θα την δεις αν είσαι λίγο προσεκτικός…

“Άρα το μέλλον είναι αβέβαιο?” “Ναι το μέλλον είναι αβέβαιο.”

 

[kalspiros]

Αρχικά ο Emanuel είπε ότι δε θα ερχόταν απόψε, λίγες ώρες μετά την προσγείωσή μου στην χώρα, καθώς η μικρή του κόρη είχε τα πρώτα της γενέθλια. Το ήξερα ότι ήθελε πραγματικά να με δει, είχαμε δέσει καλά σαν συνάδελφοι το 2010 στην Γκάνα και ανταλλάσσαμε σποραδικά μηνύματα έκτοτε. Δεν ξέρω γιατί άλλαξε γνώμη αλλά τώρα βρίσκεται έξω από το ξενοδοχείο μου. “Θα κάτσουμε λίγα λεπτά στα γενέθλια”, λέει αλλά δεν καταλαβαίνω ακριβώς τί εννοεί. Απαιτώ να με πάει σε μαγαζί για να πάρω δώρο. Όλα τα μωρουδιακά είναι στα κινέζικα, δεν ξέρω τί να πάρω, αρπάζω κάτι που μοιάζει με πετσέτα και ένα φορεματάκι για άγνωστη σε εμένα ηλικία. Φτάσαμε. Μια μεταλλική πόρτα ανοίγει για να παρκάρει το αυτοκίνητό του. Το σπίτι είναι μικρό από όσο είδα αλλά οι πλείστοι είναι συγκεντρωμένοι στην αυλή με πανοραμική θέα τον λόφο του κέντρου.

Κάθομαι δίπλα στον πεθερό του Emanuel ενώ έχω ήδη χαιρετίσει όλους τους καλεσμένους. Υπάρχει μια σταθερή ροή επισκεπτών που όλοι χαιρετάνε άπαντες συμπεριλαμβανομένων εμού.

Μόλις προσγειώθηκα, το ταξί με παίρνει και με οδηγεί στο ξενοδοχείο. Παρατηρώ ότι αρκετοί ντόπιοι με κοιτάνε έντονα από το παράθυρο του βαν. Αναμνήσεις από Γκάνα, μάλλον που θα είμαι το επίκεντρο οποιασδήποτε έκθεσης σε ντόπιους.

Η αντιμετώπιση τους είναι αναζωογονητική. Δεν υπάρχει καμία εμφανής απορία στο τί γυρεύει τούτος ο λευκός σε αυτό το πάρτι. “Eman να σε ρωτήσω κάτι? Είχες ειδοποιήσει τους καλεσμένους σου ότι θα με φέρεις στο πάρτι?”, “Όχι, δεν ξέρανε τίποτα!”, συνοδευόμενο από ένα παιχνιδιάρικο και πονηρό γελάκι. Μικρές κουβέντες εδώ κι εκεί, «σήκω, θα πούμε την προσευχή», «ένταξη μπορείς να κάτσεις», «έλα, πάμε να σερβιριστούμε», «πώς γνωρίζεστε με τον Eman?», «πρώτη φορά στη Ρουάντα? Ναι? Welcome welcome» (το welcome θα το ακούσω αμέτρητες φορές σε αυτό το ταξίδι).

Ο Chris δε μιλάει πολύ αλλά παρατηρεί όλες τις συζητήσεις. Ο Antoine και o Eman δε σταματάν να γελάνε και να αστειεύονται για τον επερχόμενο γάμο του πρώτου αν και η μέλλουσα νύφη που κάθεται ανάμεσά τους δεν έχει ακόμα ενημερωθεί επί τούτου. Η ατμόσφαιρα είναι ιδιαίτερα ευχάριστη τούτη την προτελευταία νύχτα μου στο Kigali, σε ένα από τα hot spots της πόλης, το Fuchsia Sports Club (η βραδιά άρχισε στην σαφέστατα πιο large και πολυπληθείς Remera ακριβώς νότια από το Amahoro Stadium, περιοχή με δεκάδες clubs που μένουν ανοιχτά από την Παρασκευή το απόγευμα μέχρι την Κυριακή το μεσημέρι!) Ξέρω λοιπόν ότι ο Chris ίσως είναι ο πιο οξυδερκής τούτη τη στιγμή να απαντήσει μια σχετικά απλή ερώτηση: πως θα χαρακτήριζες τους ντόπιους με δύο λέξεις. Μετά από λίγα δευτερόλεπτα σιγής μου δίνει μια απάντηση που χαίρει περεταίρω αποκωδικοποίησης: “staring and commenting”. Τι εννοείς? Θα σου πω. Κάθεσαι εδώ και νομίζεις ότι κάποιοι σε κοιτάνε επίμονα επειδή είσαι λευκός. Αυτόματα όλοι στο τραπέζι συνηγορούν, όχι, δεν είναι αυτός ο λόγος, κάποιοι γνεύουν αρνητικά. Το κάνουμε συνέχεια, καρφώνουμε ο ένας τον άλλο και μετά τους σχολιάζουμε. Μέρος της κουλτούρας μας! Ο συνάδελφος που ερωτήθηκε την επομένη, συμφωνεί με τον προλαλήσαντα.

Μοιραία, η συζήτηση θα πάω και στα γεγονότα αν και ίσως ήταν λίγο χοντροκομμένο να γίνει κατά τη διάρκεια των γενεθλίων: «Eman θέλω να σου ζητήσω συγγνώμη, δεν ήξερα, δεν έπρεπε να σε ρωτήσω τόσο έντονα σε ποια φυλή ανήκεις». Στέκεται απαθής. «το θυμάσαι τότε στην Γκάνα που…» «ναι το θυμάμαι πολύ καθαρά». Η αρχική του απάθεια λοιπόν ήταν ηχηρή, non-communication is communication, φάνηκε ότι περίμενε όλα αυτά τα χρόνια την απολογία μου. «δεν πειράζει, δεν είσαι ο μόνος, είμαστε συνηθισμένοι στο πώς οι ξένοι ρωτάνε αυτά τα πράγματα», «συγγνώμη για άλλη μια φορά», «συγχωρεμένος»

Η tour guide του campaign against genocide museum είναι εύχαρη αν και θέλει να δαγκώσει τον συνάδελφο της που προχωράει την ξενάγησή του χαρακτηριστικά πιο αργά και πέφτει μόνιμα πάνω στα πόδια μας. Απέφυγε εμφανώς να μετρήσει τους νεκρούς της militia, δεν την ενδιέφεραν αυτά τα νούμερα, 1.000.000 από την μειονότητα, από το RPF, αυτό παίζει σημασία. “Γιατί δεν βοήθησαν τα UN?” “Δεν ξέρω, δεν μπορώ να ξέρω.” Συγγνώμη χρυσή μου αλλά έπρεπε να ξέρεις, έπρεπε να ψάξεις να μάθεις, με τον ίδιο τρόπο που μου υπαινίσσεσαι ανοιχτά ότι οι Hutu καταρρεύσαν το αεροπλάνο του Habyarimana καθώς δεν ενέκριναν την απόφασή του να υπογράψει την συμφωνία της Arusha, που θα έβλεπε μέλη από το RPF να συμμετέχει στην κυβέρνηση. Reconcilation. Μια λέξη που επαναληφθεί αρκετές φορές στην ερώτηση του πώς τόσοι σκοτωμοί έκλεισαν με τούτη την θαυμαστή σημερινή εικόνα. Με πείθει.

Ο Antoine, πολύ καλός φίλος του Eman και οδηγός μου τούτη τη βραδιά ξεκινάει πρώτος. Όλα είναι τέλεια, η χώρα μας είναι αγνώριστη, η εκδίκηση δεν υπάρχει καν στο μυαλό μας, είμαστε Rwandans, δεν είμαστε οι μεν ή οι δε (τα ονόματα των φύλων δεν αναφερθήκαμε καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης μας). Αν με ρωτήσεις θα σου πω πως είμαι και οι δύο φυλές και καμία φυλή.

“Κάτσε ρε L., τότε πως εξηγείς τα 98% και τα γεμάτα στάδια όταν νικάει ο τωρινός πρόεδρος?” “Νομίζεις ότι έχεις επιλογή? Αν δεν πας στα στάδια που εμφανίζεται, έρχονται ασφαλίτες και σου κάνουν ερωτήσεις. Θα πρέπει να έχεις πειστική απάντηση να τους δώσεις για το γιατί δεν πήγες στον πρόεδρο.” Δεν ξέρω αν με πείθει.

“Άρα πώς είναι τα πράγματα τώρα?” “Δημοκρατικά, απολύτως δημοκρατικά. Εξ ου και το 98% στις εκλογές. Και τα γεμάτα στάδια όπου κι αν εμφανιστεί. Μα και βέβαια, ο πρόεδρος μας κάνει καταπληκτική δουλειά. Πρέπει να είσαι μαζί του, δεν θέλει ανθρώπους που δεν μοιράζονται το όραμα του, το όραμα του να ξανά κάνει την χώρα δυνατή, ασφαλείς και σεβαστή στην υφήλιο. Και το καταφέρνει, όντως το καταφέρνει. Δεν χρειάζεται να στο πω εγώ, κάνε μια βόλτα στην πόλη και θα το καταλάβεις και μόνος σου.” Με πείθει.

“Το ξέρω ότι η Ευρώπη τα έχει πολλά με τον πρόεδρο μας”, μου αναφέρει η αδερφή του συναδέλφου, την συνάντησα μια μέρα μετά τα γενέθλια. “Τον κατηγορούν για απολυταρχικό, δεν μπορείς να του πας κόντρα αλλά εγώ λέω ότι ποιος ξέρει αν σε τούτη την κατάσταση αυτό είναι πραγματικά ό,τι χρειάζεται ο λαός μου? Την Ρουάντα ανέκαθεν την κυβερνούσαν τέτοιες μορφές και τα πήγε καλά, εκτός βέβαια από τα γεγονότα που μάλλον πυροδοτήθηκαν με την ευγενική χορηγία των κατακτητών μας, των Βέλγων. Ίσως, λέω ίσως, μετά από μια γενοκτονία να χρειάζεται κάτι δυναμικό και απολυταρχικό για να ξανά βρεις την κατεύθυνση σου. Η δημοκρατία μπορεί να ακολουθήσει”. Η πτυχιακή της στις κοινωνικές επιστήμες βασίζεται στην Ρουάντα.

Αποφασίζω να ρισκάρω. “Που βρίσκονται οι άνθρωποι που διαφωνούν μαζί του Antoine?” Φάνηκε ελαφρώς αιφνιδιασμένος αλλά η ξεκάθαρα διερευνητική ματιά μου γεμάτη απορία και απούσα της οποιασδήποτε δυσπιστίας που θα μπορούσε να διαβαστεί ως «Antoine είσαι βλάκας άνοιξε τα μάτια σου», τον έπεισε ότι είχα αγνές προθέσεις. “Συνεχίζουν και βρίσκονται στην χώρα αν και κάποιοι μετοίκισαν στο Congo ή την Uganda.” “Α, δεν πήγαν στο Burundi?” “Άστα τα πράγματα είναι περίεργα με το Burundi.”

Πάνω κάτω τα ίδια και με τον συνάδελφο, ώρες πριν την πτήση αναχώρησής μου για Λονδίνο. Χωρίς να κινήσει τον κορμό του με κοιτάει με ένα ψυχρό χαμόγελο. “Το ξέρεις ότι αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι παράνομο? Καλύτερα να σταματήσουμε να το ψειρίζουμε. Θα σου στείλω ένα βίντεο να πάρεις μια γεύση του τί γίνεται”. “Οκ στειλ’ το τώρα”. “Καλύτερα όχι, θα στο στείλω όταν φτάσουμε Λονδίνο.”

Ο Eman το δηλώνει κατευθείαν. “Αύριο θα σε πάω στην καινούρια βιομηχανική ζώνη.” Να. Φτάσαμε. “Βλέπεις? Εδώ φτιάχνουμε την καινούρια βιομηχανική ζώνη, η προηγούμενη ήταν πολύ κοντά στην πόλη, θα την κάνουμε πάρκο. Και να, βλέπεις εκεί απέναντι στον λόφο? Εκεί θα χτίσουν την innovation city. Το πανεπιστήμιο βρίσκεται ήδη εκεί άρα οι τελειόφοιτοι θα μπορούν να πιάσουν δουλειά κατευθείαν σε αυτές τις εταιρίες. Να, βλέπεις αυτό το κτίριο? Αυτά είναι τα κινητά Mara, τα πρώτα κινητά τηλέφωνα κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου στην Αφρική. Εδώ που λες ένα κτήμα 20x30 στοίχιζε $1,000 πριν 10 χρόνια. Τώρα ένα κτήμα 15x20 στοιχίζει $15,000.”

“Άρα το μέλλον είναι λαμπρό?” “Ναι το μέλλον είναι λαμπρό.”

 

[kalspiros]

Το μουσείο της γενοκτονίας στο Kigali θέλει να καταφέρει περισσότερα από όσα μπορεί αν και μάλλον τα έχει καταφέρει διάνα. Ένα μουσείο που θέτει ως προτεραιότητα την εσωτερική ενότητα ίσως να είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται αλλά ο τρόπος που δίνει απαντήσεις για τα πάντα που θεωρεί σημαντικά, σε κάνει να λουφάζεις. Όλα είναι ξεκάθαρα γι’ αυτό το μουσείο: οι κακοί Ευρωπαίοι ήρθανε και διαίρεσαν και βασίλευσαν μια ειρηνική χώρα που μέχρι τότε έσπειρε μπανάνες και άρμεγε γελάδες (μέχρι που να επισκεφτείς το εθνογραφικό μουσείο στην Huye ή το παλάτι του Βασιλιά στην Nyanza για να γευτείς λίγο την ιστορία των κατακτητικών βλέψεων που είχανε. Τι να λέμε τώρα, το ίδιο το όνομα Rwanda προέρχεται από το ρήμα Kwanda που σημαίνει “επεκτείνομαι” στα kinyarwanda). Μετά όλα πήγαν κατά διαόλου. Το μοίρασμα σε Hutu και Tutsi ανάλογα με το αν ήσουν κτηνοτρόφος ή αγρότης συνοδεύτηκε από γνώριμες μεθόδους σύνδεσης εξωτερικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων. Έχεις φαρδιά μύτη? Είσαι Hutu. Έχεις λεπτή μύτη? Είσαι Tutsi. Όλα αυτά πάνω κάτω την ίδια εποχή με τις παρόμοιες κτηνωδίες του Αδόλφου. Και καλά, κανείς δεν είπε ότι οι colonials δεν τα κάνανε εντελώς σκατά σε τούτη την χώρα. Απλά το μουσείο γενικά αστοχεί να παρουσιάσει όλη την πολυπλοκότητα με πιστικό τρόπο. Πώς ακριβώς δουλεύανε οι ανισότητες μεταξύ φυλών πριν τους colonials? (ναι, οι Hutu και Tutsi υπήρχαν προ Ευρωπαίων, απλά οι Βέλγοι ενθάρρυναν τον διαχωρισμό και τον βαθύνανε περαιτέρω όταν προσθέσανε τις φυλές στα επίσημα χαρτιά κάθε πολίτη) Γιατί και πώς κάποιες ήταν πιο επωφελημένες έναντι άλλων? Ποια ήταν η θέση των ντόπιων όταν οι Ευρωπαίοι εμμένανε στις μεθόδους τους? Γιατί τα UN δεν βοήθησαν? Αισθάνεσαι λοιπόν ότι σε αντίθεση με άλλα ανάλογα μουσεία (η Χιροσίμα πρώτη πρώτη στη μνήμη μου που χρεώνει και την Ιαπωνία ως υπεύθυνη της ατομικής βόμβας) η πληροφορία φαίνεται να εξυπηρετεί μόνο μια συγκεκριμένη μερίδα. Κι αυτό είναι λυπηρό στην καλύτερη, επικίνδυνο στη χειρότερη καθώς στην περίπτωση που ο L. βγει αληθινός, όλο το scenario planning θα καταρρεύσει στην έλλειψη του κακού Ευρωπαίου. Τότε μάλλον ο λαός δε θα είναι προετοιμασμένος καθώς δε θα είναι μαθημένος σε τούτη τη “μοναξιά”. Θα είναι μόνοι με τα δικά τους δημιουργήματα.

Όπως κι αν έχει, μην περιμένεις ότι θα βγεις ατάραχος από τούτο το εξαίσια σχεδιασμένο μουσείο. Υπάρχουν δωμάτια που είναι σχεδόν αδύνατο να μη δακρύσεις και οπτικοακουστικό υλικό που θα σε γονατίσει. Υπάρχουν βέβαια και αίθουσες που προσπαθούν ξεδιάντροπα να σε βιάσουν αλλά καθώς είσαι ήδη χτυπημένος σαν χταπόδι, ενδίδεις και τρέχουν κι εδώ τα δάκρυα (αναφέρομαι στην τελευταία αίθουσα με τη χαμένη γενιά όπου φωτογραφίες από δολοφονημένα παιδιά, συνοδεύονται από βεβιασμένες και ίσως και λίγο κωμικές λεζάντες του στιλ: Name- Antonie, Age- 6 months, Favourite food- milk, Hobby- spending time with mum)

 

[kalspiros]

Έλλειψη αιτιότητας. Η γενοκτονία ξεκίνησε αλλά πώς ξεκίνησε πραγματικά? Το 1993 εξτρεμιστές Tutsi δολοφονούν τον πρόεδρο Melchior Ndadaye του Burundi δίνοντας άφθονα άλλοθι στους μελλοντικούς δολοφόνους, το αεροπλάνο του Habyarimana το έριξαν οι Hutu γιατί βρήκαν τον πρόεδρο τους πολύ συγκαταβατικό με το RPF, ένα RPF που μόλις ένα χρόνο πριν επιτίθεται στη Musanze, πόλη του βορρά, το αεροπλάνο το έριξε ο Paul Kagame σύμφωνα με ραπόρτο του 2010 (τότε που ξεκίνησε ο δυτικός κόσμος να βλέπει με δυσπιστία τον Πρόεδρο καθώς στην ουσία είχε βάλει χοντρά το χέρι του με τους δύο πολέμους του Congo, σχεδόν αμέσως μετά τη γενοκτονία), κάνεις δεν ξέρει ποιος έριξε το αεροπλάνο σύμφωνα με τον φύλακα του Belgian peacemakers memorial, οι Hutu το ρίξανε σύμφωνα με την tour guide του campaign against genocide museum, κάποιοι ψάχνουν ακόμα, κάποιοι παραιτήθηκαν, reconcilation, ο Verhofstadt αυτομαστιγώνεται το 2000, φταίγαμε φωνάζει, η χώρα είναι ασφαλής και ευημερεί, αφήστε τα όλα πίσω, όχι μην τα αφήνετε πίσω γιατί ακόμα υπάρχει αδικία, ναι αλλά τουλάχιστον έχουμε υγεία, ειρήνη, παιδία, ευημερία, δεν ήμασταν πότε καλύτερα, δε διαφωνώ με τον πρόεδρο άρα δε με νοιάζει τί σκέφτονται οι αντιτιθέμενοι- όμοια λογική με τις κάμερες που έχουν εγκατασταθεί σε όλες τις πόλεις του κόσμου, δεν σκέφτομαι να παρανομήσω άρα δε με ενδιαφέρει αν κινηματογραφούμε, σταρ του σινεμά, ας φοβούνται οι εγκληματίες, εγώ είμαι καλά. Ο L. δεν είναι καλά, υπάρχει ανισότητα την ίδια στιγμή που απορρίπτει ένα motorbike με αναβάτη που μοιάζει με Tutsi και αναζητά έναν που μοιάζει με Hutu, ενώ μας πιέζει να περάσουμε το βράδυ σε ξενοδοχείο που μόνο η dim kyr θα έμενε με ιδιοκτήτη σαφέστατα Hutu. Ανισότητα από μέσα και μετά παντού.

Αφέλεια να πιστεύεις ότι υπάρχει μόνο γραμμική υπαιτιότητα, είτε ενοχή είτε κατηγόρια, το μόνο που αλλάζει σε αυτές τις δύο έννοιες είναι η κατεύθυνση του διανύσματος. Και οι δύο έννοιες αποτυχαίνουν να αντιληφθούν την πολυπλοκότητα της κατάστασης, το causality, και για αυτό χάνουμε και χανόμαστε.

Γράφω αυτές τις γραμμές στο UMUT, Ευρωπαϊκή καφετέρια στη βάση του λόφου του κεντρικού Kigali. Ακούγεται το Dust in the wind από τα ηχεία.

 

[kalspiros]

Βγαίνω από το tube στο Caledonian road. Κρατάω το κινητό μου από την κοντινή πλευρά στο δρόμο και ξαφνικά συνειδητοποιώ το σφάλμα. Γρήγορα περνάω το κινητό από την εσωτερική πλευρά του δρόμου. Μπα, δεν είμαι ακόμα ασφαλής, το βάζω στην τσέπη.

Χοντροκομμένα ακουστικά beats στα αυτιά, φωτογραφική μηχανή να κρέμεται ανέμελα από τον ώμο μου και το κινητό στο άλλο χέρι να βλέπω που πάω. Καμία έννοια και καμία αίσθηση κινδύνου στο Kigali.

 

[kalspiros]

· City centre. Μην έρθετε Κυριακή πρωί, τα πράγματα είναι ψόφια, καλύτερα Σάββατο πρωί. Το τζέρτζελο παίζει σε KN 2, 72, 70, 59 st. Η αγορά του Kigali στη γωνία ΚΝ 2 και 76 είναι μοντέρνα αν και το υπόγειό της το οποίο είναι ορατό κι από το ισόγειο, έχει διάφορα stalls με φρούτα και φαγώσιμα. Στους έξω δρόμους, θα βρείτε αρκετά περάσματα από τον δρόμο σε ακάλυπτες εσωτερικές αυλές γεμάτες καταστήματα. Δείτε τες. Ο ΚΝ 4 θυμίζει Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα με τα ψηλά κτίριά του. Το ψηλότερο κτίριο της πόλης που στεγάζει και το Century Cinema είναι ακόμα λυπηρό στο εσωτερικό του (και στο εξωτερικό η αλήθεια είναι).

· Belgian peacemaker memorial: το μικρότερο και πιο περιεκτικό από όλα τα μουσεία είναι και το πιο ανατριχιαστικό. Στα δύο δωμάτια του, το ένα έχει τρεις αίθουσες με ιστορικές επιγραφές, το δεύτερο είναι το αυθεντικό δωμάτιο όπου βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν 10 Βέλγοι και 5 Γκανέζοι ειρηνοποιοί. Το μόνο που λείπει από αυτό το δωμάτιο είναι το αίμα και τα νεκρά σώματά τους. Ο μαυροπίνακας απεικονίζει μηνύματα που αφήσαν οι οικογένειες των θυμάτων στον χώρο. Είπα, άγριες καταστάσεις.

· Caplaki: αγορά με χειροποίητα εκθέματα.

· Genocide Museum: ήδη τα είπαμε. Προτείνω να πάρετε το ακουστικό βοήθημα ειδικότερα για τους κήπους καθώς πολύς συμβολισμός δεν παρουσιάζεται διαφορετικά.

· Shokola storytelling café: μεγάλη αγάπη. Είσοδος από την πίσω πλευρά της βιβλιοθήκης από εξωτερική σκάλα.

· Campaign against genocide museum: θα πάρετε το tour, δεν γίνεται διαφορετικά. Θα ανεβείτε και στην ταράτσα που προσφέρει τέλεια θέα στο έντονο λοφώδες ανάγλυφο της πόλης

· Convention centre: φανταστικό κτίριο και εσωτερικά και εξωτερικά, εμπνευσμένο από το παλάτι του Βασιλιά στην Nyanza.

Great views: διάσπαρτες πινέζες με ωραίες θέες. Το νου σου, δεν είναι και η πιο εύκολη πόλη να την περπατήσεις λόγω ανάγλυφου. Ή που θα πάρεις motorbike ή που θα το παίξεις ήρωας όπως έκανα εγώ. Είναι κουραστικό

 

[kalspiros]

· Gisenyi: προσπάθησε αρκετά ο L. να μας πείσει ότι αυτός είναι ο παράδεισος στη γη αλλά μη μασάτε, δε λέει πολλά η πόλη. Έχει κάποιες παραλίες στην λίμνη, κάποια όμορφα μαγαζιά όπως το Little Paris και το διπλανό του ή και το Calafia, είναι χτισμένο αεράτα με φαρδύς δρόμους και με ενδιαφέρουσα αγορά αλλά κατά τ άλλα, όχι πολλά. Ά επίσης βρίσκεται δίπλα στα σύνορα με Congo. Πολύ όμορφες είναι οι κοντινές εξορμήσεις στα hot baths ειδικότερα αν τα συνδυάσετε με σύντομη βαρκάδα. Το μασάζ που προσφέρεται στα baths είναι ολίγον σκληροπυρηνικό, το νου σας μη φύγετε με κάνα κάταγμα!!

· Kibuye: δεν την πολυείδαμε, ίσα που κάτσαμε στο Golf Hotel και μετά πήραμε βαρκάδα για το νησί των μαϊμούδων και το νησί των νυχτερίδων, το τελευταίο είναι όντως αποκάλυψη με εκατοντάδες νυχτερίδες πάνω από τα κεφάλια μας να φωνάζουν μανιασμένα. Φτάσαμε στο ξενοδοχείο με την βάρκα, ένα ονειρικό τοπίο (Rushel Kivu Lodge) και την επαύριον ανεβήκαμε τον λόφο με τα πόδια για περίπου 1.5 ώρα ανάμεσα από χωριουδάκια και καλλιέργειες καφέ.

· Musanze: η είσοδος για το πάρκο των γοριλλών. Καθώς ήμουν σφιχτός στα οικονομικά μου, δεν έδωσα τα $1,200 που απαιτούνται για να μπεις στο πάρκο. $1,200, δεν ήταν τυπογραφικό λάθος. Ανεβήκαμε όμως στις λίμνες, Burera και Ruhondo, τοπίο μοναδικής ομορφιάς.

· Nyanza: εδώ θα έρθετε για το παλάτι του Βασιλιά της Ρουάντας. Μην το χάσετε, το καινούριο κτίριο είναι διακοσμημένο τόσο αυθεντικά αφρικάνικα που νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε σκηνικό ταινίας. Το παλάτι αυτό καθ’ αυτό δεν έχει καμία σχέση με το τι περιμένετε να δείτε αλλά αυτό το κάνει ακόμα καλύτερο. Και πάρτε εισιτήριο και για της αγελάδες. Κάθε μια έχει το όνομά της και το ποίημα της.

· Huye: εδώ θα έρθετε για το εθνογραφικό μουσείο, ίσως το καλύτερο στην χώρα (αν και εγώ απόλαυσα το προηγούμενο πιο πολύ)

· Akagera: η έκδοση του big-5 safari στην Ρουάντα. Δεν βγήκαν οι μέρες και τα προγράμματα, δεν το έκανα.

 

[kalspiros]

Technicalities

Ο κεντρικός σταθμός λεωφορείων είναι στο δυτικό άκρο της πόλης, Nyabugogo λέγεται. Από κει φεύγουν λεωφορεία για τους πλείστους προορισμούς. Προσοχή που περπατάτε, μη μου είστε κολλημένοι στα κινητά, υπάρχουν αρκετά ανοιχτά φρεάτια που αν πέσεις μέσα δεν ξανά βγαίνεις. Κάποια από τα πάρκα τους είναι απρόσμενης ομορφιάς για Αφρική, όπως τα δύο εκατέρωθεν του KN 5 μεταξύ του Kigali art cafe και του convention centre. Η πόλη είναι απολύτως ασφαλής αν και στο Nyabugogo ασκήστε τη δέουσα προσοχή. Το σύστημα διευθύνσεων είναι πολύ πιασάρικο. Υπάρχουν τρεις δήμοι στο Kigali (K για το πρώτο γράμμα στον κωδικό, N, K, G για τους ξεχωριστούς δήμους). Παρ όλα αυτά, το σύστημα είναι καινούριο και άγνωστο στα ταξί. Σιγουρευτείτε ότι γνωρίζετε κάποιο χαρακτηριστικό κτίριο κοντά στο μέρος που θέλετε να πάτε. Το βασικό μεταφορικό σας μέσο είναι τα motorbikes, μηχανάκια με οδηγό ο οποίος σας προμηθεύσει και κράνος που οφείλετε να φορέσετε. Θέλει παζάρι αλλά εξαρτάτε από προορισμό και ώρα. Για κανένα λόγο δεν δίνετε πάνω από 1,500 Rfr. Υπάρχει ένα υβρίδιο Uber αλλά το application πότε δε μου δούλεψε. Λέγεται VW Move. Κοντομάνικα είναι οκ, σορτσάκια όχι. Δεν είναι και Ιράκ η κατάσταση αλλά έρχονται σε πολύ δύσκολη θέση να σε βλέπουν γυμνό κυρίως σε χωριά έξω από την πόλη. Η τυπική χειραψία είναι οκ αλλά όσο πιο κοντά έρχεσαι σε κάποιον, αυτή αλλάζει. Ξεκινάει με την τυπική:

Αλλάζει σε αυτήν:

Και ξανά γυρνάει στην αρχική.

Επίσης, παίζει και η clicking χειραψία όπου με το που χωρίζουν τα χέρια, χτυπάνε τα δάχτυλα όπως κάνουμε όταν κρατάμε ρυθμό. Το ξανά επαναλαμβάνω, δεν μιλάμε για φυλές. Μπορούμε να μιλήσουμε για τα γεγονότα αλλά είναι παράνομο να ξεκινήσεις συζήτηση όπου τα χώνεις ή αμφισβητείς την «τρέχουσα αλήθεια». Τα πιτσιρίκια ειδικότερα σε χωριά σε κυνηγάνε για να τους δώσεις λεφτά αλλά το κάνουν περισσότερο ως παιχνίδι παρά ως απαίτηση. Κάποια από αυτά κάνουν το εξής χαριτωμένο: τα βλέπεις στα 100 μέτρα να περπατάνε στην αριστερή πλευρά του πεζοδρομίου, την ίδια με εσένα. Μετακίνησε στην δεξιά πλευρά, κάνουν το ίδιο. Ξανά γυρνάς στην αριστερή πλευρά, το ίδιο και εκείνα. Και ου το καθεξής μέχρι να τα κουτουλήσεις, να σου πούνε ένα hello ή good morning ή welcome και μετά συνεχίζετε τους δρόμους σας. Είναι ιδιαίτερα σύνηθες να σε ρωτάνε οι ντόπιοι πως είσαι αλλά όχι με τον μηχανικό τρόπο του how are you? Είναι αρκετά πιο ένθερμοι και συγκεκριμένοι: how are you today? How is your afternoon so far? Are you enjoying your day? Έχετε απαντήσεις έτοιμες! Υπάρχουν δύο κεντρικοί άξονες να σε κατεβάσουν κέντρο από το αεροδρόμιο. Ο RN15/ KN3 είναι πολύ πιο κοντά σε αυτό που περιμένεις να δεις στην ήπειρο. Σκονισμένοι δρόμοι με ασαφή χάραξη, κτίρια σε κακή κατάσταση, πεζοδρόμια που δεν είσαι σίγουρος ότι θες να περπατήσεις το βράδυ. Ο RN3/ KN5 είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία σε όλους τους παράγοντες παραπάνω. Πρέπει να το ζήσεις για να το πιστέψεις

 

[kalspiros]

Επιστροφή σε μια ήπειρο που σταθερά σκαρφαλώνει στην λίστα των αγαπημένων

Επιστροφή στην Αφρική

ReWiND

RWaNDa

 

[kalspiros]

ή δε θυμάμαι πώς κλείνουν οι ιστορίες ή κάτι έχει αλλάξει. Μπορεί να μεταφερθεί στις τελειωμένες

 

[katkats]

Μπράβο, ευχαριστούμε!