Αλβανία Βοσνία-Ερζεγοβίνη Κόσοβο Κροατία Μαυροβούνιο Βαλκανικό τουρλού

[galat]

Γυρίζοντας από τον «Ελλήσποντο» (το εστιατόριο της τελευταίας τραβελστορίτικης συνάντησης και όχι το γνωστό θαλάσσιο πέρασμα της ανατολής) ήξερα πλέον ότι έπρεπε να αρχίσω να γράφω. Μόνο έτσι θα μπορούσα να βάλω την γλώσσα μέσα μου και να σταματήσω τις συνεχείς επαναλήψεις σε φίλους και γνωστούς εικόνων και περιγραφών για όσα είδα και όσα μου έκαναν εντύπωση από το τελευταίο μου ταξίδι. Ένα ταξίδι κοντινό και συνηθισμένο και όμως ένα ταξίδι που προσωπικά το χαρακτήρισα σαν ένα από τα πιο ωραία και ενδιαφέροντα όσων έχω κάνει μέχρι σήμερα. Ένα ταξίδι από το οποίο γύρισα πραγματικά πιο πλούσιος.

Πέρυσι είχα επισκεφτεί τη Σερβία και την Guca, φέτος - ίσως ασυναίσθητα - τα βήματά μου με οδήγησαν και πάλι στον τόπο του εγκλήματος. Ενός εγκλήματος, που συντάραξε το τέλος της χιλιετίας που πέρασε και έκανε την Ευρώπη να αναρωτιέται πως είναι δυνατόν ο όλεθρος του πολέμου να είναι και πάλι παρών στο έδαφος της καταταλαιπωρημένης από πολέμους γηραιάς ηπείρου. Μόνο που αυτή την φορά βρέθηκα στην άλλη πλευρά αυτού του πολέμου, στην πλευρά των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, που με μεγάλο τίμημα δακρύων και αίματος απέκτησαν πριν μια δεκαετία περίπου την ανεξαρτησία τους.

Αφετηρία του ταξιδιού αυτού ήταν τα Τίρανα, στα οποία φτάσαμε αεροπορικά από την Αθήνα με την πτήση της Ολυμπιακής αεροπορίας. Από εκεί με νοικιασμένο αμάξι σκοπός ήταν ένα πασχαλιάτικο ταξίδι 13 ημερών, που περιελάμβανε ένα γύρο στην Βορειοανατολική Αλβανία, το Δυτικό Κόσοβο, το Μαυροβούνιο, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη και στο τέλος την Δυτικά Κροατία και τις Δαλματικές ακτές με επιστροφή και πάλι στα Τίρανα. Έναν γύρο 5 χωρών και 2.200 χλμ, που ήταν πλούσιος σε μεγάλες και έντονες εναλλαγές τοπίων και εικόνων, αρχιτεκτονικής και κουλτούρας, θρησκειών και γεύσεων, σκέψεων και προβληματισμών. Ένα ταξίδι στην ιστορία και στο σήμερα, στην Δύση και στην Ανατολή, στα έντονα ίχνη δύο πολιτισμικών τσουνάμι που έφτασαν μέχρι εδώ πριν αποτραβηχτούν και πάλι στις κοιτίδες τους. Τα ίχνη των Οθωμανών και των Κεντροευρωπαίων. Ίχνη της αρχιτεκτονικής, του πολιτισμού ακόμα και των γευστικών προτιμήσεων. Στις Δαλματικές ακτές εμφανής η αποκλειστική στο παρελθόν παρουσία των Ενετών και η απουσία των Οθωμανών. Στο Σεράγιεβο ίχνη από τη μια από την παρουσία των Αυστροούγγρων και των Οθωμανών από την άλλη. Πιο νότια αποκλειστική η κατά το παρελθόν παρουσία των Οθωμανών.

Και βέβαια ένα ταξίδι σε εντυπωσιακά φυσικά τοπία με φοβερές και έντονες αντιθέσεις. Στα βουνά, όπου κυριαρχούσε ακόμα ο χειμώνας με τα χιόνια και τις καφε-γκρί αποχρώσεις των φυλλοβόλων δασών, και στα οροπέδια και στις ακτές με τα καταπράσινα δάση και την πολύχρωμη άνοιξη να θριαμβεύει. Τη μία μέρα παίζαμε με τα χιόνια και τρεις μέρες μετά κάναμε μπάνιο στις ακτές της Δαλματίας. Διασχίσαμε εντυπωσιακά φαράγγια, εθνικά πάρκα φημισμένα για την ομορφιά τους, είδαμε λίμνες με φοβερούς βιότοπους, αλπικές λίμνες με έλατα και χιόνια, τεχνητές λίμνες και φράγματα, καταρράκτες, θάλασσες περιτριγυρισμένες από ψηλά βουνά, που να δείχνουν σαν λίμνες και λίμνες μεγάλες σαν θάλασσες. Είδαμε τις Δαλματικές ακτές από τα ψηλά βουνά που κρέμονται από πάνω τους, σαν να τις βλέπουμε από το αεροπλάνο και βραχώδεις σχηματισμούς να κατακρημνίζονται για πολλές εκατοντάδες μέτρα και στενούς φιδωτούς δρόμους να προσπαθούν να τους ανέβουν. Επισκεφτήκαμε ακόμα και την σύμφωνα με ορισμένους ισχυρισμούς μοναδική πυραμίδα της Ευρώπης.

Διασχίσαμε 5 χώρες και περάσαμε πάνω από 9 φορές τα σύνορα, που τις χωρίζουν. Βλέπαμε τις θρησκευτικές και εθνικές διαφορές από χωριό σε χωριό, από πόλη σε πόλη και από γειτονιά σε γειτονιά. Τζαμιά μουσουλμανικά, εκκλησίες ορθόδοξες και καθολικές. Οι περισσότερες επισκευασμένες από λεφτά της UNESCO, των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ύστερα από τις φοβερές καταστροφές που τους προκάλεσε ο πιο ανελέητος, παράλογος και φρικτός πόλεμος. Είδαμε εκκλησίες και τζαμιά άδεια από τους πιστούς τους, αφού αυτοί αναγκάστηκαν από τον πόλεμο και τις διαιρέσεις να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες. Είδαμε εκκλησιές, που μπορούσες να επισκεφτείς μόνο κάτω από την προστασία, τον έλεγχο και την παρουσία της Διεθνούς Ειρηνευτικής Δύναμης. Είδαμε τα σπέρματα ενός μελλοντικού πολέμου να περιμένουν την σπίθα που θα τους ξαναδώσει ζωή, όσο ο χωρισμός του διαφορετικού βασιλεύει αντί για την συνύπαρξη, την συνεννόηση και την συνεργασία. Είδαμε όλα τα μέρη αυτού του Βαλκανικού τουρλού, που σιγοβράζει για αιώνες στην γειτονιά μας.

Αναγνωρίσαμε πολλές φορές στοιχεία της δικής μας εθνικής κληρονομιάς να αποτελούν κληρονομιά και άλλων λαών. Δείγματα μιας κοινής ή παράλληλης πορείας στον χρόνο. Μελανόμορφα αγγεία που ταξίδεψαν μέχρι εκεί, ερείπια κτιρίων των ιδίων ρωμαίων αυτοκρατόρων, βυζαντινές εκκλησιές και μοναστήρια με αγιογραφίες αφάνταστου κάλους και καλλιτεχνικής αξίας, σαχνισιά, χαγιάτια και καφασωτά, πέτρινες τοξωτές γέφυρες, την ίδια παράδοση για την μπέσα ή τις βεντέτες, φουστανέλες, ίδια με μας μουσικά ακούσματα και βέβαια ήπιαμε τον ίδιο με μας καφέ, μόνο που εκεί τον αποκαλούν απλά καφέ, χωρίς τον εθνικό προσδιορισμό «ελληνικό» ή «τούρκικο».

Γυρίσαμε με 2000 φωτογραφίες στις αποσκευές μας από τα 48 διαφορετικά μέρη που επισκεφτήκαμε σε αυτές τις 13 μέρες, ανάμεσα στα οποία και 7 Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Από τις 12 διανυκτερεύσεις του ταξιδιού οι 11 έγιναν σε διαφορετικές πόλεις. Ταξίδι σίγουρα κουραστικό, αλλά όσα είδαμε ήταν μία τεράστια ανταμοιβή.

Πριν ξεκινήσουμε την περιγραφή του ταξιδιού, ας δούμε το δρομολόγιο - διανυκτερεύσεις, που είχαμε προετοιμάσει : Σκόδρα (Αλβανία) – Πρίζρεν – Πετς (Κόσοβο) – Ζάμπλιακ (Μαυροβούνιο) – Σεράγιεβο (2) – Μόσταρ (Βοσνία – Ερζεγοβίνη) – Σπλιτ – Ντουμπρόβνικ (Κροατία) – Κότορ – Μπούτβα (Μαυροβούνιο) – Τίρανα (Αλβανία).

Σχηματική αποτύπωση της διαδρομής που ακολουθήσαμε
​

Όλες οι κρατήσεις στα ξενοδοχεία και η ενοικίαση του αυτοκινήτου είχαν γίνει μέσω του internet, κύρια μέσω του Booking, εκτός του Κοσόβου, που χρειάστηκαν email και τηλέφωνα. Όλο το ταξίδι είχε προετοιμαστεί κατά κύριο λόγο από την Κ. με μεγάλη επιμέλεια και επιτυχία, ύστερα από πολλά ξενύχτια και μεγάλη έρευνα στο internet και σε βιβλία.



Υ.Γ. Την ταξιδιωτική αυτή ιστορία την συνοδεύω με μία συμβολική φωτογραφία : "To be or not to be? No question!". Θα αναφερθώ σε αυτήν στην συνέχεια της ιστορίας.
Η πτήση της Ολυμπιακής για Τίρανα ήταν αρκετά πρωϊνή, έτσι στις 7:30 πμ τοπική ώρα βρισκόμασταν στο αεροδρόμιο των Τιράνων. Αεροδρόμιο σύγχρονο, φτιαγμένο και αυτό από την Hochtief αλλά αρκετά πιο μικρό από το Ελ.Βενιζέλος. Στις αποσκευές μας είχαμε τον οδηγό του Lonely Planet για τα Δυτικά Βαλκάνια και τυπωμένους από pdf τους οδηγούς των περισσότερων πόλεων, που θα επισκεφτόμασταν, της πολύ καλής και χρήσιμης, όπως αποδείχτηκε, σειράς «in your pocket», που διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο.

Αυτοκίνητο είχαμε κλείσει από μία Αλβανική εταιρεία, αφού οι διεθνείς επώνυμες εταιρείες δεν επέτρεπαν την έξοδο από την χώρα και κύρια την έξοδο προς το Κόσοβο. Στο internet δεν βρήκαμε κάποια αρνητική αναφορά γι’αυτήν και θέλοντας και μη την εμπιστευτήκαμε. Αποδείχτηκε μία μικρή – ίσως και μονοπρόσωπη – εταιρεία, όμως το αυτοκίνητο – ένα μικρό Chevrolet – ήταν σε καλή κατάσταση και ο άνθρωπος που μας εξυπηρέτησε ήταν πολύ ευγενικός, τόσο που στην επιστροφή προσφέρθηκε ο ίδιος να μας πάει μέχρι το ξενοδοχείο μας.

Αφήσαμε αμέσως τα Τίρανα, την επίσκεψη στα οποία είχαμε αφήσει για το τέλος του ταξιδιού και κατευθυνθήκαμε προς Βορρά, προς την Σκόδρα. Περίμενα, ότι ο βασικός δρόμος που συνδέει τα Τίρανα με την Σκόδρα και συνέχεια με το Μαυροβούνιο θα ήταν σε καλύτερη κατάσταση, αλλά αποδείχτηκε ένας επαρχιακός δρόμος με μία λουρίδα κυκλοφορίας σε κάθε κατεύθυνση και με την γνωστή αναρχία αυτοκινήτων, φορτηγών, τρακτέρ να μπαίνουν σε κάθε σημείο του. Κάτι σαν και τους δικούς μας επαρχιακούς δρόμους. Από την εταιρεία ενοικίασης μας είχαν σωστά προειδοποιήσει «Μέχρι το Lezhe ο δρόμος είναι επικίνδυνος». Ευτυχώς δεν είχε πολύ κίνηση, η απόσταση ήταν μικρή, γύρω στα 95 χλμ και έτσι μετά από 1,5 ώρα περίπου είδαμε από μακριά τη Rozafa, το μεσαιωνικό κάστρο της Σκόδρας, που ήταν και ο πρώτος μας προορισμός.

Το κάστρο της Rozafa
Η Rozafa, είναι κτισμένη σε έναν λόφο, σε μία πολύ ωραία τοποθεσία, στην συμβολή των ποταμών Μπούνα και Δρίνου λίγο πριν την λίμνη της Σκόδρας. Στον λόφο αυτό έχουν βρεθεί ίχνη κατοίκησης από το 2.000 π.χ. Στην συνέχεια οι Ιλλυριοί το 350 πχ. έφτιαξαν την πρώτη οχύρωση, ενώ το μεσαιωνικό και μέχρι σήμερα σωζόμενο κάστρο κτίστηκε αργότερα τον 14ο αιώνα. Όμως αυτό που αποτελεί ενδιαφέρον είναι ο θρύλος για το πώς κτίστηκε το κάστρο και γιατί ονομάστηκε έτσι. Ο θρύλος αυτός είναι ευρύτερα γνωστός σε διάφορες παραλλαγές στα Βαλκάνια, μία από αυτές είναι και αυτή που ξέρουμε για το γιοφύρι της Άρτας. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, πήρε και γραπτή μορφή το 1504 από τον τοπικό συγγραφέα Marin Barleti. Σύμφωνα λοιπόν με τον θρύλο αυτό, το κάστρο κτιζόταν από τρεις αδερφούς. Κάθε πρωϊ όμως, όταν τα αδέρφια πήγαιναν στην δουλειά τους, έβρισκαν κατεστραμμένη την δουλειά, που είχαν κάνει την προηγούμενη μέρα. Ένας σοφός της περιοχής, τους είπε λοιπόν να θυσιάσουν μία από τις γυναίκες τους για να σπάσει η κατάρα. Πράγματι τα αδέρφια με κρύα καρδιά αποφάσισαν να θυσιάσουν την γυναίκα που θα ερχόταν πρώτη να τους φέρει φαγητό. Όμως οι δύο αδερφοί πάτησαν τον όρκο τους και ειδοποίησαν τις γυναίκες τους να μην έρθουν στον χώρο του κάστρου. Έτσι η μικρότερη πήγε ανυποψίαστη και πράγματι σύμφωνα με τις οδηγίες του σοφού κτίστηκε μέσα στα τείχη του κάστρου. Σύμφωνα με την τελευταία επιθυμία της γυναίκας αυτής, που την έλεγαν Rozafa και από την οποία σύμφωνα με τον θρύλο ονομάστηκε έτσι και το κάστρο, όταν κτίστηκε μέσα στα τείχη της άφησαν ένα μικρό άνοιγμα για να μπορεί να χαϊδεύει με το χέρι της τον μικρό της γιό.

Ανεβήκαμε την ανηφόρα μέχρι το κάστρο και απολαύσαμε την υπέροχη θέα, προς όλες τις πλευρές του ορίζοντα και την απόλυτη ηρεμία μέχρι αυτή διεκόπη από ένα σχολείο που κατέφθασε για να πλουτίσει τις γνώσεις του στην ιστορία της περιοχής. Στο κάστρο ήπιαμε και τον πρώτα μας καφέ στην Αλβανία έναντι 0,5 ευρώ έκαστος.

Στο κάστρο της Rozafa

Η θέα από το κάστρο της Rozafa

Το "μολυβδένιο τζαμί", όπως φαίνεται από το κάστρο της Rozafa.


Η Σκόδρα (ή Σκουτάρι)
Είχε φτάσει η ώρα πλέον για να πάμε στην πόλη και να βρούμε το ξενοδοχείο μας. Όπως πάντα διαλεγμένο με κύριο κριτήριο το να είναι κεντρικό και δευτερευόντως την τιμή ή τις ανέσεις (και βεβαίως να διαθέτει ει δυνατόν παρκιγκ). Πράγματι το βρήκαμε δίπλα στην κεντρική πλατεία. Ήταν πιο πολύ σαν μία μικρή πανσιόν, παρά σαν κανονικό ξενοδοχείο. Το είχαμε κλείσει μέσω του internet και κάποιων email που είχαμε ανταλλάξει και είχε ήδη προπληρωθεί. Η κράτηση απ’ ότι αποδείχτηκε είχε γίνει μέσω κάποιου πρακτορείου, το οποίο είχε ξεχάσει να τους ειδοποιήσει. Όχι ότι δεν υπήρχε δωμάτιο, αλλά οι άνθρωποι δεν είχαν πληρωθεί. Ένοιωθα ήδη πολύ οικεία, σαν να βρισκόμουνα στην Ελλάδα, μόνο εκεί θα μπορούσαν να συμβαίνουν αυτά!. Μετά από σκέψεις ενός πενταλέπτου και προσπάθειες του ιδιοκτήτη να επικοινωνήσει με το πρακτορείο, όλα διευθετήθηκαν με ένα δεν πειράζει, θα τα βρίσκαν αυτοί αργότερα. Το δωμάτιο ήταν από ένα ξενοδοχείο του απώτερου παρελθόντος. Το δωμάτιο τεραστίων διαστάσεων, τα έπιπλα ταλαιπωρημένα, από την δεκαετία του εξήντα, η διακόσμηση αντίστοιχη, τα σεντόνια φθαρμένα αλλά ευτυχώς καθαρά. Το εγκαταλείψαμε αμέσως για να ανακαλύψουμε πεζή την πόλη.

Η Σκόδρα είναι μία μικρή πόλη των 90.000 περίπου κατοίκων. Με φαρδιούς δρόμους, μικρή κυκλοφορία αυτοκινήτων, αρκετά ποδήλατα και ως επι το πλείστον χαμηλά κτίρια. Μια πόλη που αποπνέει μία αίσθηση ηρεμίας. Αρχιτεκτονικά στην πόλη συνυπάρχουν στοιχεία από τρεις διαφορετικές ιστορικές της περιόδους. Την τούρκικη, την κομμουνιστική και την μετακομμουνιστική. Αρκετά παλαιά διώροφα τούρκικα σπίτια με τις στέγες τους και τις εσωτερικές τους αυλές. Χαρακτηριστικές οι παλαιές μεγάλες δίφυλλες ξύλινες αυλόπορτες, καλυμμένες με προστατευτικό στέγαστρο με κεραμίδια. Και βέβαια τα κτίρια με τα παραδοσιακά σαχνισιά και τα καφασωτά. Δεν έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από τότε, που η Σκόδρα ήταν ένα μεγάλο χωριό. Χαρακτηριστικά όμως και τα κτίρια της κομμουνιστικής περιόδου. Τεσσάρων με πέντε ορόφων, με μία μίζερη αισθητική, ασυντήρητα και παρατημένα, εικόνα ενός παρελθόντος όχι και τόσο λαμπερού. Ανάμεσα σ’αυτά ξεφυτρώνουν οι νεότερες, πιο πλούσιες και πιο πλουμιστές σύγχρονες πολυκατοικίες, όπου πρόκειται να επενδυθούν οι κόποι και οι στερήσεις πολλών Αλβανών μεταναστών.

Το κέντρο την πόλης περιποιημένο, με διαμορφωμένους 2-3 πεζόδρομους, όπου τα απογεύματα γίνεται η περίφημη «περατζάδα», στα Αλβανικά xhiro ή giro. Στους πεζόδρομους αυτούς τα κτίρια ήταν επηρεασμένα από την Κεντρικοευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και πολύ περιποιημένα. Μου θύμισαν πολύ τους πεζόδρομους στο Novi Sad, που είχα επισκεφτεί πριν ένα χρόνο.

Οι πεζόδρομοι της Σκόδρας

Μία από τις αυλόπορτες, που οδηγούν στις εσωτερικές αυλές.


Το μουσείο Marubi
Στα αξιοθέατα, που είχαμε προγραμματίσει να δούμε ήταν και το μουσείο Marubi, ένα μικρό σε έκταση αλλά πλούσιο σε θησαυρούς φωτογραφικό μουσείο. Ο Pietro Marubi ήταν ένα ιταλός επαναστάτης, ο οποίος κυνηγημένος για πολιτικός λόγους το 1856 βρήκε καταφύγιο στη Σκόδρα, που βρισκόταν τότε υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Pietro Marubi άνοιξε το πρώτο φωτογραφείο στην επικράτεια της Αλβανίας και δυο χρόνια αργότερα, το 1958, βγάζει την πρώτη φωτογραφία που τραβήχτηκε ποτέ στην Αλβανία. Από τότε ο Marubi φωτογράφιζε όλα τα σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, τις αστικές οικογένειες της πόλης, αλλά και πολλούς εκπροσώπους των πολλών διαφορετικών φυλών της περιοχής με τις παραδοσιακές στολές τους. Την δουλειά του αυτή συνέχισε μέχρι και το 1950 ο θετός του γιός και ο εγγονός του. Όλο το αρχείο αυτό, αποτελούμενο από 250.000 φωτογραφίες και τα αρνητικά τους – ένα από τα μεγαλύτερα φωτογραφικά αρχεία στην Ευρώπη - διασώθηκε μέχρι σήμερα και μικρό μόνο μέρος του έχει αξιοποιηθεί και εκτίθεται στο μικρό αυτό μουσείο. Τα περισσότερα από τα αρνητικά αυτά ευρίσκονται σε γυάλινες πλάκες, όπως δηλαδή ήταν η τεχνική της φωτογράφισης πριν την ανακάλυψη του φωτογραφικού φιλμ.

Δυστυχώς αντίθετα με το ωράριο που υποσχόταν ο οδηγός, βρήκαμε προς μεγάλη μας απογοήτευση το μουσείο κλειστό. Το βραδάκι σουλατσάροντας στον κεντρικό πεζόδρομο, όπου τα μαγαζιά παρέμεναν ακόμα ανοικτά, ψάξαμε στα βιβλιοπωλεία να βρούμε το φωτογραφικό άλμπουμ του Marubi, που είχαμε διαβάσει ότι κυκλοφορούσε. Νέα απογοήτευση, αφού μας ενημέρωσαν ότι είχε εξαντληθεί. Και ενώ είχαμε απογοητευτεί ότι δεν θα βλέπαμε τίποτα από το φωτογραφικό θησαυρό του Marubi, σε ένα περίπτερο, που πουλούσε από βιβλία, μέχρι καρτ ποστάλ και χάρτες, βρήκαμε όχι ένα αλλά τρεις διαφορετικούς τόμους με φωτογραφίες του Marubi. Πολύ ωραίες εκδόσεις, με υπέροχες φωτογραφίες, μας έφεραν σε δύσκολη θέση ποιόν τόμο να διαλέξουμε. Μάλλον εν τέλει διαλέξαμε στην τύχη. Και έτσι στις αποσκευές μας φέραμε και κάτι από αυτόν τον μικρό θησαυρό. Μερικές μέρες αργότερα, στο Σαράγιεβο, στο κτίριο του Εθνικού Μουσείου, περνώντας αδιάφορα κάποιες αίθουσες του Εθνογραφικού του τμήματος, η τύχη μας αντάμειψε αφού είδαμε μία μικρή αίθουσα με παλαιά γυάλινα φωτογραφικά αρνητικά του 19ου αιώνα.

Η γέφυρα Ura e Mesit
Στα αξιοθέατα της Σκόδρας είχαμε προγραμματίσει να δούμε μία οθωμανική λιθόκτιστη τοξωτή γέφυρα. Έξι χιλιόμετρα βόρειοανατολικά από την Σκόδρα, στον ποταμό Kiri, η γέφυρα Ura e Mesit κτίστηκε το 1770 και βρίσκονταν στον δρόμο, που συνέδεε την Σκόδρα με το Κόσοβο. Έχει 108 μέτρα μήκος, 13 τόξα, 3 μέτρα φάρδος και το κεντρικό της άνοιγμα γεφυρώνει 13 μέτρα μήκος. Πηγαίνοντας προς την γέφυρα σε έναν μικρό τσιμεντένιο δρόμο, απολαμβάναμε την ησυχία και την ηρεμία του τοπίου, όταν ξαφνικά μεγάλος αριθμός από ακριβά τζιπ, τα περισσότερα με φιμέ τζάμια, άρχισε να μας προσπερνάει με μεγάλη ταχύτητα, κορνάροντας συνεχώς με κάποιες γαλάζιες σημαίες να ανεμίζουν από τα παράθυρά τους. Φτάνοντας στο χωριό που βρίσκονταν η γέφυρα διαπιστώσαμε ότι γίνονταν μία προεκλογική συγκέντρωση για τις τοπικές εκλογές που θα γίνονταν μερικές βδομάδες αργότερα. Μετά βίας κατορθώσαμε να διασχίσουμε το πλήθος για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Όπως θα δείτε από τις φωτογραφίες άξιζε τον κόπο που την επισκεφτήκαμε.

​

​

Το βράδυ φάγαμε ωραία στο εστιατόριο Cocja (Vila Bektashi) και στην συνέχεια κάναμε μία προσπάθεια να ακούσουμε ένα συγκρότημα που θα έπαιζε live σε ένα μπαρ του πεζόδρομου. Είδαμε την θλιβερή εικόνα ενός κοινού που αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από άντρες και προτιμήσαμε να περπατήσουμε τους έρημους δρόμους και να κοιμηθήκαμε νωρίς για να είμαστε έτοιμοι για το αυριανό πρωϊνό μας ξύπνημα.


Ο φωτογραφικός θησαυρός του Marubi

1858 : Η πρώτη φωτογραφία της Αλβανίας από τον Pietro Marubi

Μία μουσουλμάνα

Και μία χριστιανή

Ένας μουσικός (η μαστούρα πάει σύννεφο...)

Μία γυναίκα με παραδοσιακή φορεσιά από τα βουνά

Σας θυμίζει κάτι;

Μάθε παιδί μου γράμματα

Ένα παραδοσιακό τούρκικο σπίτι

1914 : Έπαρση σημαίας στο κάστρο της Rozafa μετά την ανεξαρτησία της Αλβανίας

Έμποροι από τη Σκόδρα

Βιοτεχνία για γλυκά και καραμέλες

Και το κατάστημα πώλησης

Άποψη της Σκόδρας στις αρχές του 20ου αιώνα

Μπάνια στην λίμνη της Σκόδρας στις αρχες του 20ου αιώνα

Σήμερα επρόκειτο να κάνουμε μία από τις πιο πολλά υποσχόμενες διαδρομές του ταξιδιού μας. Να διασχίσουμε τα βουνά της Βορειοανατολικής Αλβανίας με κατεύθυνση το Κόσοβο και την πόλη Prizren. Το πιο ενδιαφέρον όμως στην σημερινή διαδρομή δεν ήταν τόσο η διαδρομή με το αυτοκίνητο, όσο μία διαδρομή με φεριμπότ στην τεχνητή λίμνη του Κομάν, αυτήν που πολύ σωστά ονόμασε παραπάνω ο Kalspiros σαν «φιόρδ» του Κομάν.

Ο ποταμός Δρίνος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Αλβανίας. Αποτελεί την ένωση δυο μεγάλων παραποτάμων του, που συναντώνται στην πόλη Kukes κοντά στα σύνορα με το Κόσοβο και συνεχίζουν μέσα από απότομα φαράγγια την κοινή πορεία τους μέχρι την Αδριατική. Το ένα τμήμα είναι ο λευκός Δρίνος που ξεκινά από την λίμνη Οχρίδα και το άλλο ο μαύρος Δρίνος, που πηγάζει από την περιοχή του Πετς στο Κόσοβο. Το συνολικό του μήκος φτάνει τα 335 χλμ. Στο ποτάμι αυτό την δεκαετία του 1970 το καθεστώς του Εβρέν Χότζα άρχισε την κατασκευή μίας σειράς υδροηλεκτρικών φραγμάτων. Το φράγμα του Vau I Dejes και του Fierze στην αρχή και αργότερα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 το φράγμα του Κομάν. Έτσι στην θέση του ποταμού δημιουργήθηκε μία μεγάλη τεχνητή λίμνη σε τρία διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με το κάθε φράγμα. Η λίμνη αυτή έχει ένα συνολικό μήκος περίπου 100 χλμ και εισέρχεται και μέσα στο έδαφος του Κοσόβου. Λέγεται μάλιστα ότι επειδή οι σχέσεις του καθεστώτος του Χότζα ήταν πολύ κακές με αυτό του Τίτο στην Γιουγκοσλαβία, το καθεστώς του Χότζα δεν θεώρησε καν αναγκαίο να συνεννοηθεί με τους κατοίκους της άλλης πλευράς των συνόρων, με αποτέλεσμα κάποια ωραία πρωϊα οι άνθρωποι, στην περιοχή αυτή του σημερινού Κοσόβου, να δουν αναπάντεχα τα χωράφια τους να πλημμυρίζουν και την τεχνητή λίμνη Vermica να σχηματίζεται.

Η μεσαία από τις λίμνες αυτές είναι η λίμνη του Κομάν, η οποία φημίζεται για την υπέροχη και άγρια ομορφιά της. Το παλιό φαράγγι έχει μετασχηματιστεί σε ένα εντυπωσιακό φιορδ με πανύψηλα βουνά, που φτάνουν σε ύψος και τα 2.700 μέτρα, να το περιτριγυρίζουν. Στην τεχνητή αυτή λίμνη υπάρχει ένα φεριμπότ, που συνδέει μία φορά την ημέρα το Fierze προς ανατολάς και τα χωριά, που βρίσκονται στους μεγάλους ορεινούς όγκους που συνορεύουν με αυτό, με το Κομάν προς Δυσμάς και από εκεί με την Σκόδρα και τον πολιτισμό. Λόγω της μεγάλης φυσικής ομορφιάς του τοπίου, στο φεριμπότ σίγουρα μαζεύονται τουρίστες, κύρια Γερμανοί και Ιταλοί, όμως το φεριμπότ ουσιαστικά λειτουργεί για να εξυπηρετεί τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων των ορεινών αυτών όγκων. Μεγάλα φορτηγά φορτωμένα με οικοδομικά και άλλα υλικά προτιμάνε την διαδρομή των 2,5 ωρών με το φεριμπότ από το Fierze μέχρι το Κομάν και από εκεί τον κακοτράχαλο δρόμο μέχρι τα φράγμα του Vau I Dejes και από εκεί στην Σκόδρα, παρά τους στενούς φιδωτούς δρόμους που συνδέουν τα βουνά της βορειοανατολικής Αλβανίας με την Σκόδρα.

Η διαδρομή αυτή με το φεριμπότ της λίμνης του Κομάν, θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της Αλβανίας και σε αυτό ήταν αφιερωμένη η σημερινή μας μέρα. Το φεριμπότ αυτό ξεκινά κάθε μέρα στις 7:00 το πρωί από το Fierze και φτάνει στο Κομάν περίπου στις 9:15, απ’ όπου φεύγει στις 10:00 το πρωί για να επιστρέψει στο Fierze. Συνεπώς δεν υπάρχει δυνατότητα να κάνει κανείς μία εκδρομή από τη Σκόδρα προς το Fierze και να επιστρέψει την ίδια μέρα πίσω στην Σκόδρα, εκτός εάν την επιστροφή την κάνει οδικώς. Εμείς όμως έτσι και αλλιώς δεν σκοπεύαμε να επιστρέψουμε πίσω στην Σκόδρα, αφού ο επόμενος προορισμός μας ήταν το Prizren στο Κόσοβο.

​

Ξεκινήσαμε στις 7:30 το πρωί από την Σκόδρα για να κάνουμε οδικά την διαδρομή μέχρι το φράγμα του Κομάν, μια απόσταση περίπου 60χλμ. Πήραμε προς τα πίσω για 12 χλμ τον δρόμο Ε762, από τον οποίο είχαμε έρθει από τα Τίρανα και στρίψαμε προς ανατολάς τον δρόμο Ε851 προς Kosmac, Stajke και Puke. Μετά από 14 ακόμα χλμ. περίπου και ενώ είχαμε ήδη δει το φράγμα και το χωριό του Vau I Dejes στρίψαμε και πάλι αριστερά προς Koman για 32 ακόμα χιλιόμετρα. Αυτά τα 32 χλμ ήταν στον πιο κακοτράχαλο δρόμο του συνολικού ταξιδιού μας, στον δρόμο με τις περισσότερες λακκούβες. Ο δρόμος ακολουθούσε την δεξιά πλευρά της λίμνης και ουσιαστικά ήταν οριζόντιος, πηγαίνοντας παράλληλα με την στάθμη της λίμνης. Αυτό που άλλαζε όσο προχωρούσαμε ήταν τα βουνά γύρω μας του μεγάλωναν. Κίνηση δεν υπήρχε, πέρα από 2-3 αυτοκίνητα, που προφανώς είχαν τον ίδιο προορισμό. Σε όλη την διαδρομή δεν υπήρχαν οικισμοί ή κτίσματα. Η απόλυτη ερημιά. Είχαμε κάνει ήδη 1,5 ώρα διαδρομής και στο βάθος φαινόταν το φράγμα του Κομάν με το ύψος του των 115 μέτρων. Μην γνωρίζοντας το μέγεθος του φεριμπότ ανησυχήσαμε όταν πλησιάζοντας μία γέφυρα, που μας οδηγούσε στην αριστερή πλευρά της λίμνης είδαμε 5-6 μεγάλα φορτηγά να περιμένουν. Θα χώραγε και μας το φεριμπότ; Περνώντας την γέφυρα ο δρόμος ήταν πλέον ανηφορικός ανεβαίνοντας προς την στέψη του φράγματος. Λίγο πριν ο δρόμος κατέληγε σε ένα τούνελ, χωρίς την οποιαδήποτε ένδειξη, χωρίς φωτισμό και χωρίς επένδυση στην οροφή του, δηλαδή με τον βράχο πάνω από τα κεφάλια μας και νερά να τρέχουν σε διάφορα σημεία. Αλλά το πιο σημαντικό, το τούνελ δεν ήταν ευθύγραμμο ή έστω καμπύλο, αλλά έκανε διάφορα ζικ-ζαγκ και μας έκανε να απορούμε μέσα στο απόλυτο σκοτάδι εάν είχαμε μπει σωστά στο τούνελ αυτό. Όμως μετά από 3-4 λεπτά έκπληξης και απορίας, φάνηκε επί τέλους φως στην άκρη του τούνελ και βγαίνοντας από αυτό είδαμε την λίμνη του Κομάν να απλώνεται μπροστά μας, περιτριγυρισμένη από πανύψηλα και καταπράσινα βουνά και μείς να βρισκόμαστε πάνω σε μία μικρή αποβάθρα, που δεν είχε τίποτε άλλο πέρα από ένα καφέ. Ήδη μερικά αυτοκίνητα βρίσκονταν εδώ και περίμεναν. Εάν ερχόντουσαν μερικά ακόμα, είναι ζήτημα εάν θα υπήρχε χώρος να κάνει κανείς επί τόπου στροφή, εάν ήθελε να γυρίσει πίσω.

Σε λίγο εμφανίστηκε και το φεριμπότ, που ερχόταν από το Fierze γεμάτο αυτοκίνητα και φορτηγά. Ευτυχώς ήταν αρκετά μεγάλο και έτσι ο φόβος μήπως δεν χωράγαμε εξαφανίστηκε. Ο οδηγός έγραφε ότι το ατομικό εισιτήριο κάνει 500 λεκ (κάπου 3,5?) και του αυτοκινήτου 1300 λεκ (κάπου 10 ?) ανά τετραγωνικό μέτρο! Με τους υπολογισμούς μας το εισιτήριο του αυτοκινήτου θα ξεπέρναγε τα 60 ?, για μια διαδρομή 2,5 ωρών, κάτι που μας φαινόταν ιδιαίτερα ακριβό και μάλιστα για την Αλβανία. Όμως ήμασταν αποφασισμένοι να το κάνουμε σε κάθε περίπτωση. Εν τέλει όμως στο σημείο αυτό ο οδηγός ήταν εντελώς λάθος. Το εισιτήριο του αυτοκινήτου κόστισε 1600 λεκ (γύρω στα 11,5 ?), το ατομικό εισιτήριο 200 λεκ (γύρω στο 1,5 ?) και ακόμα 200 λεκ για το πέρασμα του τούνελ, σύνολο 16 ? περίπου. Περιμένοντας την είσοδό μας στο φεριμπότ ο υπεύθυνος της αποβάθρας μας έπιασε την κουβέντα στα Ελληνικά. Είχε δουλέψει για δυο χρόνια στην Ελλάδα και αρκετά χρόνια στην Ιταλία. Ήταν πολύ ευγενικός και εξυπηρετικός και στην ερώτησή μας που ήταν καλύτερα, στην Ελλάδα ή στην Ιταλία, η απάντησή του ήταν ανεπιφύλακτη : «στην Ελλάδα, γιατί εκεί δουλεύαμε λιγότερο…». Τα συμπεράσματα δικά σας και προσοχή μην μας ακούσει το ΔΝΤ.

Μπήκαμε από τους πρώτους στο φεριμπότ και ανεβήκαμε αμέσως στο κατάστρωμα να θαυμάσουμε το τοπίο. Τώρα βλέπαμε από ψηλά και από την αντίθετη κατεύθυνση το που περιμέναμε τόση ώρα. Μία μικρή αποβάθρα στην ρίζα ενός τεράστιου κατακόρυφου βράχου. Καμία πρόσβαση δεν υπήρχε πέρα από την μαύρη τρύπα του τούνελ που κατέληγε σε αυτήν. Γύρω-γύρω η λίμνη και από πάνω ο βράχος. Ήδη κάποια αυτοκίνητα είχαν ήδη προστεθεί σε όσα περίμεναν να μπουν στο φεριμπότ και όταν αυτά επιβιβάστηκαν άρχισαν να εμφανίζονται από το τούνελ ένα-ένα τα φορτηγά, που είχαμε δει να περιμένουν στην γέφυρα. Τώρα εξηγούνταν γιατί περίμεναν. Απλά δεν χώραγαν στην αποβάθρα.

Το φεριμπότ ξεκίνησε και εμείς βλέπαμε γύρω-γύρω τις καταπράσινες πλαγιές των βουνών να καταλήγουν με μεγάλες κλίσεις στα καταγάλανα νερά της λίμνης. Όμως η αίσθηση δεν ήταν ότι βρίσκεσαι σε μία τεχνητή λίμνη, αλλά σε ένα ποτάμι χωρίς ροή νερού. Σε ένα ποτάμι, με πολλές διακλαδώσεις δεξιά και αριστερά. Οι βραχώδεις σχηματισμοί σου έκοβαν την ανάσα. Άλλοτε εντελώς κατακόρυφοι για εκατοντάδες μέτρα, με δέντρα να ξεφυτρώνουν μέσα από τις σχισμές των βράχων. Άλλοτε τσαλακωμένοι με εμφανείς τις διάφορες γεωλογικές στρώσεις και εντυπωσιακά δείγματα των έντονων γεωλογικών μεταβολών, που έχουν συμβεί στο παρελθόν. Τα καταπράσινα βουνά, διαδέχονταν τεράστιοι άγονοι βραχώδεις ορεινοί όγκοι, που σου έκρυβαν το οπτικό πεδίο και σου δημιουργούσαν την εντύπωση ότι το φεριμπότ βαδίζει προς ένα αδιέξοδο. Και όμως όσο το φεριμπότ προχωρούσε μια στενή υδάτινη δίοδος εμφανίζονταν ανάμεσα στους βραχώδεις όγκους και ένα νέο υπέροχο θέαμα ερέθιζε το οπτικό νεύρο. Σε λίγο ανάμεσα από τα βουνά που έπεφταν μέχρι το νερό εμφανίστηκαν οι χιονισμένες κορυφές από τα υψηλά βουνά της βορειοανατολικής Αλβανίας. Που και που μικρά νησάκια εμφανίζονταν στον δρόμο μας, ή ανάμεσα στις απότομες πλαγιές σχηματίζονταν μικρές παραλίες.

Περιττό να πω ότι παγωμένος αέρας κατέβαινε από τα χιονισμένα βουνά και μέσα στο στενό πέρασμα που κινούμασταν ανέβαζε την ταχύτητά του και έκανε την συνεχή παραμονή στο κατάστρωμα ανυπόφορη. Έτσι κατά διαστήματα ήμασταν αναγκασμένοι να κάνουμε μικρά πεντάλεπτα διαλείμματα στον εσωτερικό χώρο του φεριμπότ και να κοιτάμε προς τα έξω από τα μικρά παράθυρά του. Πρέπει να πω ότι είχαμε πολύ ταλαντευτεί για το τι ρούχα θα παίρναμε στην εκδρομή αυτή. Η πρόβλεψη του καιρού έδειχνε καλές για την εποχή θερμοκρασίες για την διάρκεια της ημέρας, όμως για το μισό του ταξιδιού, που θα κινούμασταν στα βουνά, το βράδυ οι θερμοκρασίες θα έπεφταν μέχρι και τους μηδέν βαθμούς! Όμως θέλοντας να αποφύγουμε μεγάλο όγκο και βάρος αποσκευών είχαμε προτιμήσει να πάρουμε πιο ελαφριά ρούχα και να υπομείνουμε κάποιο κρύο για λίγες μέρες. Ήδη η επιλογή μας αυτή δοκιμαζόταν.

Η φωτογραφική μηχανή είχε πάρει φωτιά. 150 φωτογραφίες σε μία διαδρομή 2,5 περίπου ωρών. Φωτογραφίες που βλέποντας τες εκ των υστέρων είναι πολύ κατώτερες από την υπέροχη αίσθηση που μας άφησε η εμπειρία αυτή.

Σε όλη αυτή την διαδρομή – που σε μήκος δεν ήταν πάνω από 30-35 χλμ. – η απουσία ανθρώπινης δραστηριότητας ήταν σχεδόν ολοκληρωτική. Αραιά και που στις απότομες πλαγιές των βουνών εμφανίζονταν μεμονωμένες αγροικίες, που απορούσες πως μπορεί να φτάνει κανείς μέχρι εκεί, αφού πουθενά δεν υπήρχε ούτε ήταν δυνατόν να υπάρχει δρόμος. Μόνο σε μία περίπτωση σε ένα μικρό αλλά καλλιεργημένο πλάτωμα δίπλα στην λίμνη ήταν συγκεντρωμένα 5-6 αγροτόσπιτα. Ούτε εδώ έφτανε δρόμος και ήταν φανερό ότι κάθε επικοινωνία γινόταν από το νερό.

Μια απορία μάλιστα μας δημιουργήθηκε, η οποία μας έχει μείνει μέχρι σήμερα αναπάντητη και συνεπώς κάθε ιδέα ευπρόσδεκτη. Πως μεταφέρθηκε μέχρι την λίμνη Κομάν το φεριμπότ που έκανε την διαδρομή; Ούτε το οδικό δίκτυο προσφέρεται, ούτε ναυπηγεία υπάρχουν στην περιοχή, για να μπορεί να γίνει κάποια έστω συναρμολόγηση, ούτε από το νερό μπορούσε να έρθει, αφού υπάρχουν φράγματα με υψομετρικές διαφορές. Απορία….

Φτάσαμε στο τέλος της διαδρομής και το φεριμπότ έδεσε πάλι σε μία μικρή αποβάθρα. Καθώς είχαμε μπει από τους πρώτους βγήκαμε τώρα από τους τελευταίους. Βρισκόμασταν πίσω από ένα μεγάλο κομβόι από φορτηγά και πηγαίναμε σιγά-σιγά για 2-3 χλμ. σε έναν στενό χωμάτινο δρόμο στην αριστερή πλευρά της λίμνης μέχρι το χωριό του Fierze. Είχαμε τώρα να κάνουμε μία ορεινή διαδρομή σε έναν λευκό δρόμο του χάρτη, δηλαδή σε δρόμο κακής βατότητας και ανηφορικό μέχρι να συναντήσουμε τον δρόμο που οδηγούσε προς το Κούκες και τα σύνορα και τον οποίο είχαμε πάρει το πρωϊ πριν τον εγκαταλείψουμε με κατεύθυνση το Κομάν. Με τρόμο σκεφτόμουνα να κάνουμε τον δρόμο με τόσα φορτηγά μπροστά μας. Όμως η τύχη μας χαμογέλασε. Φτάνοντας σε μια γέφυρα που έφευγε προς τα δεξιά στον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουμε, όλα τα φορτηγά αλλά και όλη η υπόλοιπη κίνηση κατευθύνθηκε προς τα αριστερά στον δρόμο που οδηγούσε στα ορεινά χωριά της βορειοανατολικής Αλβανίας, στα οποία τα φορτηγά μετέφεραν μια σειρά από αγαθά. Πήραμε λοιπόν μόνοι μας τον δρόμο στην δεξιά πλευρά την λίμνης και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε το βουνό. Σε λίγο είδαμε να ορθώνονται μπροστά μας τα 152 μέτρα ύψος του φράγματος του Fierze και όταν ο δρόμος ανέβηκε ακόμα πιο ψηλά, αντικρύσαμε το τρίτο μέρος της τεχνητής λίμνης, που βρίσκονταν αρκετά πιο ψηλά από την λίμνη του Κομάν, που βρισκόμασταν μέχρι πριν από λίγο.

Πρέπει να πω σε αυτό το σημείο ότι σε όλο το ταξίδι μας διαπιστώσαμε σχεδόν ολοκληρωτική απουσία χιλιομετρικών πινακίδων. Στην συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα είχαμε και αντικρουόμενες πληροφορίες για το μήκος του δρόμου που είχαμε να διανύσουμε (μέχρι το σημείο Ζ του χάρτη). Ο ένας χάρτης έδειχνε 40 χλμ, ο άλλος 50. Στο τέλος αποδείχτηκαν 60. Ο δρόμος δεν ήταν εν τέλει κακός, αλλά με συνεχείς στροφές και μεγάλες ανηφόρες ή κατηφόρες με αποτέλεσμα να χρειαστούμε σχεδόν 2 ώρες. Ο δρόμος ήταν όμως σχεδόν έρημος. Σε όλη την διαδρομή δεν συναντήσαμε παρά 7-8 αμάξια, από αυτά 3-4 μαζεμένα που ακολουθούσαν μια νεκροφόρα! Οικισμοί ελάχιστοι, στην ουσία λίγες αραιές συστάδες από σπίτια. Σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις πήραμε μαζί μας ανθρώπους, που έκαναν οτοστόπ. Έναν βοσκό, έναν αγρότη που κουβάλαγε μια βαριά μπαταρία αυτοκινήτου με την μικρή του αδερφή, κάποιον που είχε μείνει στην μέση του πουθενά από βενζίνη. Σε όλο μας το ταξίδι, πήραμε σε διάφορες χώρες συνολικά 12 άτομα που έκαναν οτοστόπ. Με εξαίρεση έναν Πολωνό με μια νεαρή Τουρκάλα, όλοι οι υπόλοιποι ήταν ντόπιοι και δεν μιλούσαν ούτε μία λέξη Αγγλικά ή μιαν άλλη ξένη γλώσσα. Απ’ ότι καταλάβαμε το οτοστόπ είναι κάτι το συνηθισμένο. Δεδομένου ότι δεν είδαμε ούτε σε μία περίπτωση να κυκλοφορούν επαρχιακά λεωφορεία, φαίνεται ότι χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο για να μετακινούνται από χωριό σε χωριό. Σε μία περίπτωση μάλιστα περνώντας τα σύνορα από την Κροατία για την Βοσνία στον δρόμο για την Τρεμπίνιε, ένας κύριος είχε συνοδεύσει την 20χρονη κόρη του μέχρι την δημοσιά, για να βρει αντ’αυτής ένα αυτοκίνητο στους επιβάτες του οποίου θα εμπιστεύονταν την νεαρή κοπέλα στον 25 χιλιομέτρων δρόμο μέχρι την πόλη. Μας είδε σαν ένα ζευγάρι ώριμων και αξιοσέβαστων Αλβανών, αφού το αμάξι μας είχε αλβανικές πινακίδες και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να συνοδεύσουμε επιτυχώς την κόρη του.

Σε λίγο βγήκαμε στον δρόμο για το Κούκες, και λίγο αργότερα ο δρόμος έφτιαξε πολύ και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να τρέξουμε λίγο και να καλύψουμε ένα μέρος από την καθυστέρηση που είχαμε. Δεν αργήσαμε να φτάσουμε στα σύνορα με το Κόσοβο με κατεύθυνση το Πρίζρεν….

περισσότερες φωτο στο επόμενο Post

Η μικρή αποβάθρα του Κομάν

Και μία σπηλιά δίπλα σε αυτήν

Τα χιονισμένα βουνά της βορειοανατολικής Αλβανίας

Μικρές παραλίες στις όχθες της λίμνης

Και όμως στο βάθος υπήρχε πέρασμα...

Ελάχιστη η ανθρώπινη παρουσία στην λίμνη

Και μικρά καταπράσινα νησάκια

Πότε άγονες, πότε καταπράσινες οι πλαγιές, που κατέληγαν στην λίμνη

Τα γεωλογικά παιχνίδια

Πράσινο στα κατακόρυφα βράχια μέχρι το νερό

Περνώντας τα σύνορα από την Αλβανία προς το Κόσοβο ένιωθα λίγο περίεργα σκεπτόμενος ότι επισκεπτόμουνα μία χώρα, που την ύπαρξή της δεν αποδεχόταν η δικιά μου χώρα. Σαν να έμπαινα στο σπίτι κάποιου, στον οποίο η οικογένειά μου είχε κάνει μία μεγάλη προσβολή. Συγχρόνως όμως είχα και μία μεγάλη απορία, πως μπορεί να είναι μια νεοσύστατη χώρα, που γεννήθηκε από την στάχτη της, μόλις 3 χρόνια πριν. Το Κόσοβο μπορεί να το έχουν αναγνωρίσει πάνω από 75 χώρες στον κόσμο, όμως δεν είναι μέλος του ΟΗΕ και συνεπώς έχει πρόβλημα με την συμμετοχή του σε διεθνείς οργανισμούς. Σε αυτά τα πλαίσια δεν περιλαμβάνεται στην πράσινη κάρτα και για τον λόγο αυτό τα ξένα αυτοκίνητα, που εισέρχονται σε αυτό, οφείλουν να πληρώσουν ασφάλεια περίπου 30 ευρώ. Εξαίρεση τα Αλβανικά αυτοκίνητα και έτσι την γλυτώσαμε.

Οι διαδικασίες στα σύνορα ήταν σύντομες και απλές. Σε όλα τα συνοριακά περάσματα του ταξιδιού, δεδομένου και του ότι βρισκόμασταν εκτός τουριστικής περιόδου αλλά και του ότι περνάγαμε συνήθως από δευτερεύοντα περάσματα, οι διαδικασίες ήταν σύντομες. Τους φαινόταν λίγο περίεργος ο συνδυασμός ελληνικών διαβατηρίων και αλβανικού αυτοκινήτου, αλλά ο έλεγχος ήταν λίγο-πολύ τυπικός και έτσι σε καμία περίπτωση δεν είχαμε καθυστέρηση.

Το Prizren (στα Ελληνικά Πριζρένη) δεν απείχε πάνω από μισή ώρα από τα σύνορα. Φτάσαμε το απογευματάκι κουρασμένοι μετά από την κοπιαστική και μακρόχρονη διαδρομή στα βουνά. Όπως και όλες οι πόλεις που συναντήσαμε και τις επόμενες μέρες στα βουνά, η Πριζρένη διασχίζεται από ένα ποτάμι, κάτι που της δίνει μιαν ιδιαίτερη γοητεία. Διαθέτει ένα ιστορικό κέντρο πολύ καλά διατηρημένο και – κάτι που μας έκανε πολύ καλή εντύπωση – πεζοδρομημένο σε ένα μεγάλο του μέρος. Τα λιθόστρωτα καλντερίμια, τα οθωμανικά σπίτια, τα τούρκικα λουτρά, οι πέτρινες τοξωτές γέφυρες δημιουργούν την εικόνα ενός οικισμού από το παρελθόν. Η μείξη των μιναρέδων με τα καμπαναριά των ορθόδοξων και καθολικών εκκλησιών, δείχνει την μέχρι πρόσφατα συνύπαρξη κατοίκων διαφορετικών θρησκειών. Σήμερα πλέον η συντριπτική πλειοψηφία των 130.000 περίπου κατοίκων της είναι Αλβανοί μουσουλμάνοι. Πάνω από τον οικισμό στην κορυφή του γειτονικού λόφου βρίσκεται το βυζαντινό κάστρο και στην παρακείμενη πλαγιά η κατεστραμμένη Σέρβικη εκκλησία του Ιησού του Σωτήρα.

Η Πριζρένη είναι ιστορικά μία πολύ σημαντική πόλη για τους Κοσοβάρους και τους Αλβανούς, αφού σε αυτήν έγινε το 1878 η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια των Αλβανών για διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και για την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Στις 10 Ιουνίου 1878, παραμονές του Συνεδρίου του Βερολίνου, στο οποίο θα συζητιόταν η τύχη των Βαλκανίων, αντιπρόσωποι από τα Βιλαέτια του Κοσσυφοπεδίου, του Μοναστηρίου, των Ιωαννίνων και της Σκόδρας συναντήθηκαν σε ένα μικρό κτίριο στο κέντρο της Πριζρένης και ίδρυσαν την λεγόμενη Λίγκα της Πριζρένης, με βάση την οποία γινόταν προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης από την Οθωμανική αυτοκρατορία, ίδρυσης αλβανικών σχολείων, στρατού κλπ. Η προσπάθεια αυτή αντιμετωπίστηκε στρατιωτικά από την πύλη και καταπνίγηκε τρία χρόνια αργότερα.

Στο κτίριο αυτό, που αποτελεί τμήμα ενός συγκροτήματος τεσσάρων κτιρίων, στεγάζεται σήμερα το μουσείο για την Λίγκας της Πριζρένης. Όμως αυτό που είναι περισσότερο ενδιαφέρον, δεν είναι τόσο όσα θα δει κανείς στο ίδιο το μουσείο, αλλά η πληροφόρηση για την ιστορία του ίδιου του κτιρίου. Στο αρχικό κτίριο ιδρύθηκε την δεκαετία του 1960 – από το καθεστώς του Τίτο - για πρώτη φορά το μουσείο της Λίγκας της Πριζρένης. Την ίδια περίοδο κατέστη αναγκαία η μετακίνηση του κτιρίου για μερικές δεκάδες μέτρα, λόγω της διάνοιξης της παραποτάμιας οδού. Όμως το κτίριο, με την ιστορική του σημασία για τους Κοσοβάρους, υπήρξε το 1999 θύμα της καταστροφικής μανίας των Σέρβων. Τα μεσάνυκτα της 27 προς 28 Μαρτίου του 1999, Σέρβικες δυνάμεις πυρπόλησαν το κτίριο με αποτέλεσμα την ολική καταστροφή του. Ήταν τέτοια η μανία τους που την επόμενη μέρα ισοπέδωσαν με μπουλντόζες εντελώς τα εναπομείναντα ερείπια. Όμως η σημαντικότερη απώλεια δεν ήταν η καταστροφή του ίδιου του κτιρίου, αφού αυτό έτσι και αλλιώς επανακατασκευάστηκε αργότερα επιτυχώς με τα ίδια μορφολογικά στοιχεία και υλικά, αλλά η καταστροφή των πρωτότυπων εγγράφων και ντοκουμέντων της Λίγκας της Πριζρένης, που εκτίθονταν στο μουσείο. Είναι προφανές ότι αυτά ακριβώς τα συμβολικά ντοκουμέντα αποτελούσαν και τον κύριο στόχο των Σέρβων εθνικιστών.

Tο μουσείο για την Λίγκας της Πριζρένης

Φωτογραφία του 1999 από το κατεστραμμένο κτίριο του μουσείου της Λίγκας της Πριζρένης

Βέβαια στην πόλη δεν υπάρχουν μόνο τα ίχνη της καταστροφικής βίας των Σέρβων. Στις 17-18 Μαρτίου του 2004 κατά τις ταραχές και τις βιαιότητες των Αλβανών Κοσοβάρων ενάντια των Σέρβων συμπολιτών τους, πέρα από τους δεκάδες νεκρούς και τις εκατοντάδες των προσφύγων, μεγάλες ήταν οι καταστροφές σημαντικών Σέρβικων μνημείων, κύρια ορθόδοξων εκκλησιών και μοναστηριών. Μεγάλος αριθμός των εκκλησιών αυτών, που καταστράφηκαν κατά το λεγόμενο «Πογκρόμ του Μαρτίου», βρίσκονται στην Πριζρένη. Στο ιστορικό κέντρο της πόλης, πάνω στο πεζόδρομο, θα συναντήσει κανείς την ονομαζόμενη Επισκοπική εκκλησία του Αγ.Γεωργίου, του 19ου αιώνα. Στον επισκέπτη θα κάνει εντύπωση η παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων της KFOR, που προστατεύει την εκκλησία. Μπαίνοντας στην εκκλησία, αυτό που θα κάνει όμως εντύπωση είναι οι πάλλευκοι φρεσκοσοβατισμένοι τοίχοι. Και όμως διαβάζοντας τους οδηγούς θα πληροφορηθεί ότι η εκκλησία, ήταν πλούσια από αγιογραφίες, όνυχες και μάρμαρα. Παρ’όλες τις εργασίες αποκατάστασης που γίνονται τα τελευταία χρόνια με διεθνή χρηματοδότηση, οι καταστροφές του 2004 έχουν αφαιρέσει μεγάλο μέρος από την παλιά αίγλη του ναού. Όμως ο πόλεμος δεν του αφαίρεσε μόνο αίγλη, του αφαίρεσε κύρια πιστούς, αφού κάτω από το κλίμα του φόβου, η συντριπτική πλειοψηφία των ορθόδοξων Κοσοβάρων Σέρβικης καταγωγής, έχουν εγκαταλείψει την πόλη. Βρεθήκαμε στην Πριζρένη την Κυριακή των Βαϊων. Από νωρίς το πρωϊ οι καμπάνες του ναού ακούγονταν σε όλο το κέντρο της πόλης. Κινηθήκαμε προς τον ναό, όχι τόσο από θρησκευτική ευλάβεια, όσο από περιέργεια για να δούμε την συμμετοχή των πιστών. Το θέαμα ήταν μάλλον θλιβερό. Ένας μεγάλος ναός, με μόνο 6-7 πιστούς.

Η εκκλησία του ΑγίουΓεωργίου

Πιο σημαντικός όμως θεωρείται ο καθεδρικός ναός της Παναγίας της Λιέβισκα του 12ου αιώνα. Μαζί με τρία άλλα σημαντικά βυζαντινά θρησκευτικά μνημεία του Κοσόβου (για τα δύο από αυτά θα μιλήσουμε στην συνέχεια της ιστορίας), έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO ως μνημείο Παγκόσμιας κληρονομιάς, με τον τίτλο «Μεσαιωνικά Μνημεία στο Κόσοβο». Ο ναός της Παναγίας της Λιέβισκα μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς και ξαναχρησιμοποιήθηκε σαν εκκλησία από τις αρχές του 20ου αιώνα. Κατά την δεκαετία του 1950 έγιναν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης. Ο ναός διαθέτει μεγάλο αριθμό από υπέροχες αγιογραφίες και αποτελεί σημαντικό δείγμα της λεγόμενης Παλαιολόγιας Αναγέννησης με επιρροές τόσο από την Ορθόδοξη Βυζαντινή τεχνική, όσο και από την Δυτική Ρωμανική παράδοση. Δυστυχώς τόσο ο ναός, όσο και οι αγιογραφίες του υπέστησαν σοβαρές ζημιές από πυρπόληση τον Μάρτιο του 2004. Ο επισκέπτης μπορεί να δει μόνο το σιδερόφρακτο εξωτερικό του ναού, αφού εργασίες επισκευής του δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα και συνεπώς ο ναός παραμένει κλειστός. Και εδώ θα συναντήσει κανείς την παρουσία της KFOR.

Ο ναός της Παναγίας της Λιέβισκα

Ανάμεσα από την σιδερόφρακτη πρόσοψη διακρίνεται ένα μικρό δείγμα από τις αγιογραφίες του ναού.

Το πιο χαρακτηριστικό μνημείο της πόλης είναι όμως το τζαμί του Σινάν πασά, του μεγάλου Οθωμανού αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα, που κόσμησε ολόκληρη την Οθωμανική αυτοκρατορία με πάνω από 300 κτίσματα. Το τζαμί του Σινάν πασά δεσπόζει με τον μιναρέ του στο κέντρο της πόλης. Κτίστηκε το 1615 και θεωρείται ότι κατά την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από το ορθόδοξο μοναστήρι των Αγίων Αρχαγγέλων, το οποίο την εποχή εκείνη βρισκόταν σε ερειπιώδη κατάσταση. Το 1919 οι Σέρβοι αποφάσισαν την επανακατασκευή του μοναστηριού των Αγίων Αρχαγγέλων και για τον σκοπό αυτό άρχισαν να αφαιρούν αρχιτεκτονικά μέλη από το τζαμί του Σινάν Πασά, για να τα επανατοποθετήσουν στην αρχική τους θέση. Η αντίδραση των πιστών μουσουλμάνων, ανάγκασαν τους Σέρβους να σταματήσουν την καταστροφή. Όμως οι μαρμάρινες κολώνες της σκεπαστής εισόδου του τζαμιού είχαν ήδη αφαιρεθεί και όπως λέγεται αυτές είχαν ριχτεί στο ποτάμι. Η σκεπαστή αυτή είσοδος επανακατασκευάστηκε μόλις το 2009. Στο τζαμί εκτελούνται ακόμα εργασίες επισκευών και για τον λόγο αυτό δεν είναι επισκέψιμο. Υπάρχει μάλιστα διχογνωμία των αρχών για το εάν πρέπει να λειτουργήσει σαν μουσείο ή να επανέλθει στην τελετουργική θρησκευτική του χρήση.

Tο τζαμί του Σινάν πασά

Διακρίνονται οι πρόσφατες μαρμάρινες κολώνες, που αντικατέστησαν αυτές που είχαν ριχτεί στο ποτάμι…

Υ.Γ. Το Κόσοβο δεν έχει «αναγνωρίσει» ούτε το travelstories, αφού δεν το εμφανίζει σαν ανεξάρτητη χώρα. Το περίεργο όμως είναι ότι και το Μαυροβούνιο, που αποτελεί μέλος του ΟΗΕ και είναι διεθνώς αναγνωρισμένο, εξακολουθεί να εμφανίζεται στους χάρτες του travelstories σαν ενιαία χώρα με την Σερβία!

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Τα λουτρά του Μεχμέτ πασά
Εγκαταλείψαμε μεσημεράκι την Πριζρένη με προορισμό μας όχι την Πρωτεύουσα Πρίστινα, την οποία δεν ήταν προγραμματισμένο να δούμε στο ταξίδι αυτό, αλλά για το Ιπέκιο ή Πέκ, σύμφωνα με την ελληνική του ονομασία (στα Αλβανικά Peje και στα Σέρβικα Pec). Η διαδρομή ήταν μικρή και εύκολη. Μόλις 75 χλμ σε πεδιάδα. Και όμως στην μικρή αυτή διαδρομή είχαμε πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα να δούμε.

Στην αρχή του ταξιδιού μας λίγο πριν φτάσουμε στην Τζάκοβα κάναμε μια σύντομη στάση για να θαυμάσουμε την οθωμανική γέφυρα των «ραφτάδων» (Ura e Terzive) του 1750 με τα δέκα τοξωτά ανοίγματα, που πιθανολογείται ότι ονομάστηκε έτσι επειδή η κατασκευή της χρηματοδοτήθηκε από την συντεχνία των ραφτάδων.

Η γέφυρα των «ραφτάδων» - Ura e Terzive

Στην συνέχεια επισκεφτήκαμε την Τζάκοβα (Gjakove ή Djakovica), η οποία είναι μια πόλη 90.000 περίπου κατοίκων, που στο παρελθόν, την εποχή της μεγάλης ακμής των Δαλματικών πόλεων, υπήρξε κέντρο διέλευσης του εμπορίου προς την Πρίστινα και από εκεί προς Ανατολάς. Λόγω ίσως αυτής της εμπορικής της παράδοσης, η Τζάκοβα διαθέτει σήμερα ένα ονομαστό ανοικτό παζάρι, που συγκεντρώνει όλους τους κατοίκους της περιοχής. Δυστυχώς όμως βρεθήκαμε στην πόλη ημέρα Κυριακή και το παζάρι ήταν κλειστό. Όμως παρ’όλα αυτά ήταν ιδιαίτερα γραφικό με ένα πολύ μεγάλο αριθμό μικρών μαγαζιών, το ένα δίπλα στο άλλο, κατασκευασμένα κύρια από ξύλο και καταλαμβάνοντας μία πολύ μεγάλη έκταση μέσα στην πόλη. Το παζάρι υπέστη σοβαρές ζημιές στην διάρκεια του πολέμου, οι οποίες όμως ήδη έχουν αποκατασταθεί. Χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο της πόλης οι παλιές ξύλινες στεγασμένες αυλόπορτες, που οδηγούν στις εσωτερικές αυλές των παλαιών παραδοσιακών οθωμανικών σπιτιών, όπως αυτές που είχαμε ήδη συναντήσει στην Σκόδρα, στην Αλβανία.

Μια σκεπαστή αυλόπορτα στην οδό του Αλή πασά του Τεπελενλή….

Σε όλη την διαδρομή που κάναμε προς Τζάκοβα συναντήσαμε στην άκρη του δρόμου πολλά σημεία με αφημένα λουλούδια. Σε κάποια από αυτά βρίσκονταν κόκκινες κορδέλες ή στεφάνια με το σήμα του UCK, του στρατού των Αλβανόφωνων του Κοσόβου, που πολέμησε για την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Σε κάποια τέλος υπήρχαν και φωτογραφίες με τα ονόματα των πεσόντων του UCK στην μάχη για την ανεξαρτησία.

Επόμενη προγραμματισμένη στάση μας ήταν στα παραδοσιακά χωριά Dranoc και Isniq. Για το πρώτο πήραμε μία λοξή αριστερή διασταύρωση δέκα επτά περίπου χλμ μετά την Τζάκοβα. Χίλια διακόσια μέτρα μετά βρήκαμε τα πρώτα σπίτια του χωριού, το οποίο είναι αρκετά καλοδιατηρημένο και διαθέτει παραδοσιακά αγροτόσπιτα πυργοειδούς μορφής. Χαρακτηριστικό τους τα μικρά παράθυρα, οι στεγασμένες αυλόπορτες αλλά και οι στεγασμένες ξύλινες σκάλες, που οδηγούν στον όροφο και που σίγουρα στο παρελθόν σε περίπτωση απειλής μπορούσαν να αφαιρεθούν. Το χωριό είναι μικρό, αρκετά ενδιαφέρον και τελευταία αναπτύσσεται σε κέντρο πολιτιστικών εκδηλώσεων. Την εποχή, που πήγαμε, δεν υπήρχε κίνηση στο χωριό, ούτε ήταν δυνατόν να επισκεφτεί κανείς κάποια από τα πυργόσπιτα, που έχουν πρόσφατα επισκευαστεί.

Το παραδοσιακό χωριό Dranoc

Για το Isniq (προσοχή μην μπερδέψετε το Isniq με το Izniq, που επίσης ευρίσκεται στην περιοχή) πήραμε μία δεξιά διασταύρωση, χίλια διακόσια μέτρα περίπου μετά το Decan, αμέσως μετά το ποτάμι. Το χωριό ευρίσκεται χίλια μέτρα μετά την διασταύρωση και δεν είναι τόσο καλοδιατηρημένο, όπως το Dranoc. Διαθέτει και αυτό μερικά διάσπαρτα πυργόσπιτα. Ενδιαφέρον ήταν ότι μπορέσαμε να δούμε το εσωτερικό ενός από αυτά.

Το παραδοσιακό χωριό Isniq

Όμως πριν το Isniq περάσαμε από το Decan, στο οποίο κάναμε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες επισκέψεις στο Κόσοβο στην περίφημη ορθόδοξη μονή του Ντετσάνι. Κτισμένη τον 14ο αιώνα με υπέροχες αγιογραφίες, περιλαμβάνεται στην λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO μαζί με το Πατριαρχείο του Πέκ, το μοναστήρι της Γκρατσάνιτσα και την Παναγίας της Λιέβισκα στα «μεσαιωνικά μνημεία του Κοσσυφοπέδιου» (που ακόμα αναφέρονται στην λίστα της UNESCO ότι περιλαμβάνονται στην Σερβία).

Ήταν ήδη μεσημεράκι, ο οδηγός έλεγε ότι το μοναστήρι είναι κλειστό τις μεσημεριανές ώρες, είπαμε όμως να κάνουμε μια σύντομη βόλτα μέχρι αυτό, με σκοπό εάν το βρίσκαμε κλειστό να επανέλθουμε το απόγευμα από το Πέκ. Πήραμε με βορειοδυτική κατεύθυνση τον δρόμο προς το μοναστήρι του Ντετσάνι, που βρίσκεται δυο χλμ έξω από το Decan. Ο δρόμος δεν είχε καθόλου κυκλοφορία και λίγο έξω από το χωριό συναντήσαμε στρατιωτικές εγκαταστάσεις της KFOR. Αντιαρματικά εμπόδια στον δρόμο υποχρέωναν τα αυτοκίνητα να κάνουν ζιγκ ζαγκ πριν σταματήσουν για έλεγχο στο φυλάκιο. Δεν ξέραμε εάν επιτρέπονταν να προχωρήσουμε. Στο φυλάκιο όμως σχεδόν ούτε μας έδωσαν σημασία και έτσι προχωρήσαμε προς το μοναστήρι. Βρισκόμασταν σε μία κοιλάδα, που λίγο μετά θα εξελίσσονταν στο περίφημο φαράγγι του Decan. Όλη η κοιλάδα ήταν υποδειγματικά καλλιεργημένη και προφανώς όλες οι εκτάσεις ανήκαν στην μονή. Είναι γνωστό ότι όλη η περιοχή του Δυτικού Κοσόβου, ονομάζονταν για αιώνες από τους Σέρβους, ως Μετόχια, γιατί αποτελούσαν εκτάσεις, που είχαν παραχωρηθεί από τους Βυζαντινούς στο πατριαρχείο του Πέκ και στο μοναστήρι του Ντετσάνι.

Φτάνοντας έξω από το μοναστήρι υπήρχε και νέο φυλάκιο της KFOR. Εδώ πλέον ο έλεγχος ήταν σχολαστικός. Παραδώσαμε τα διαβατήριά μας, καταγραφήκαμε στους καταλόγους των επισκεπτών και ειδοποιήθηκε ο υπεύθυνος της μονής για να μας παραλάβει. Πράγματι μας υποδέχτηκε ένας νεαρός σέρβος καλόγερος με άπταιστα αγγλικά, ο οποίος και ανάλαβε να ανοίξει για εμάς (ούτε ωράριο, ούτε τίποτα) και να μας ξεναγήσει στην κεντρική εκκλησία της μονής Βισόκι Ντετσάνι, που κτίστηκε στα μέσα του 14ου αιώνα. Η εκκλησία ήταν εντυπωσιακή με τις 1000 υπέροχες τοιχογραφίες της με θέματα από την Καινή διαθήκη. Όλο το μοναστήρι αποτελούσε έναν περίκλειστο χώρο, με τα κτίσματα της μονής περιμετρικά και μία υπέροχη αυλή στο κέντρο, στην οποία βρισκόταν ο κεντρικός ναός της μονής. Η αυλή ήταν ιδιαίτερα περιποιημένη με γρασίδι και ψηλά ωραία δέντρα. Ο καιρός ήταν καλός, με μια ελαφριά δροσιά και όμως σποραδικά στην αυλή βρίσκονταν άλιωτα κομμάτια από χιόνι. Δεν συναντήσαμε άλλον κόσμο στην μονή, πέρα από μερικούς στρατιωτικούς, ένας από τους οποίους με στολή εκστρατείας είχε μπει νωρίτερα στον ναό, όταν μας ξεναγούσε σε αυτόν ο εκπρόσωπος της μονής.

Δεν δώσαμε σημασία, όταν όμως βγήκαμε από την μονή μας περίμενε μία έκπληξη. Όταν είχαμε έρθει νωρίτερα, είχαμε παρκάρει δέκα περίπου μέτρα μακριά από το φυλάκιο, πιστεύοντας ότι δεν ενοχλούσαμε κανένα, αφού στην περιοχή δεν βρισκόταν ούτε ένα άλλο αυτοκίνητο. Μας είχε κάνει εντύπωση ότι από την KFOR επέμεναν να μετακινήσουμε το αυτοκίνητο στο πάρκιγκ, που βρίσκονταν παραπάνω. Τώρα βγαίνοντας, καμιά δεκαριά θηριώδη στρατιωτικά τζίπ, κάποια πανάκριβα με φιμέ τζάμια είχαν καταλάβει όλο τον χώρο μπροστά από το φυλάκιο, ενώ καμιά εικοσαριά στρατιώτες περίμεναν με προεντεταμένα τα όπλα τους. Τι είχαμε κάνει; Δεν αργήσαμε να καταλάβουμε ότι ο στρατιωτικός, που συναντήσαμε στον ναό ήταν κάποιος επίσημος του ΝΑΤΟ και όλοι αυτοί η συνοδεία του. Παραλάβαμε τα διαβατήριά μας και συνεχίσαμε την πορεία μας.

Το μοναστήρι Ντετσάνι

Φωτογραφίες από το εσωτερικό του ναού από το Σέρβικο λήμμα της Wikipedia

Φτάσαμε στο Πεκ, μια πόλη 90.000 κατοίκων, που και αυτή διασχίζεται από ποτάμι και περιτριγυρίζεται από ψηλά βουνά, που την εποχή που πήγαμε ήταν χιονισμένα. Μια ήσυχη επαρχιακή πόλη, με σύγχρονα ως επί το πλείστον κτίρια χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μείναμε σε ένα μικρό ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης κοντά στο ξενοδοχείο Dukagjini, στο οποίο θα είχαμε προτιμήσει να μείνουμε, αλλά δυστυχώς ήταν κλειστό λόγω επισκευών. Βρήκαμε όμως ανοικτό το εστιατόριό του, στο οποίο και φάγαμε πολύ καλά, αλλά σχετικά ακριβά για Κόσοβο, αφού για γεύμα 2 ατόμων με κρασί δώσαμε 44 ευρώ, ενώ την προηγουμένη στο Πρίζρεν (με μπύρα) είχαμε δώσει 18 ευρώ. Όμως άξιζε τα λεφτά του.

Το Πέκ

Την επομένη μέρα το πρωί, πριν φύγουμε είχαμε προγραμματίσει μία επίσκεψη στο ονομαστό φαράγγι του ποταμού Ρούγκοβα και στο πατριαρχείο του Πέκ, που βρίσκεται στην αρχή του φαραγγιού. Κανονικά η διαδρομή που διασχίζει το φαράγγι του Ρούγκοβα φτάνει μέχρι το Μαυροβούνιο και θα είχαμε προτιμήσει αυτή την είσοδο στο Μαυροβούνιο, αφού η διαδρομή φημίζεται για το ιδιαίτερο φυσικό της κάλος. Όμως το πέρασμα αυτό είναι κλειστό επειδή δεν έχει ακόμα αποναρκοθετηθεί η περιοχή. Η περιοχή συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων και είναι γνωστό κέντρο οικολογικών και φυσιολατρικών δραστηριοτήτων. Σε κάθε περίπτωση αξίζει να την επισκεφτείτε και μάλιστα να αφιερώσετε λίγη τουλάχιστον ώρα σε περπάτημα για να μπορέσετε να απολαύσετε το υπέροχο τοπίο με τα κατακόρυφα βράχια εκατοντάδων μέτρων, που κρέμονται πάνω από το φαράγγι, με τα ορμητικά νερά του ποταμού και τις πολλές πηγές και καταρράκτες να αναβλύζουν από τα βράχια και τον δρόμο να περνάει κάτω από τον λαξευμένο βράχο. Τα λόγια είναι όμως φτωχά, όπως δυστυχώς και οι φωτογραφίες. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο εντυπωσιακή.

Το φαράγγι του Ρούγκοβα

Το πατριαρχείο του Πέκ, που όπως ήδη αναφέραμε περιλαμβάνεται στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, φυλάσσονταν και αυτό από την KFOR. Για άλλη μία φορά παραδώσαμε τα διαβατήρια μας, ειδοποιήθηκαν οι υπεύθυνοι και μας παρέλαβε μία γυναίκα καλόγρια αυτή την φορά, που μας άνοιξε την εκκλησία της μονής και μας ξενάγησε σε άπταιστα αγγλικά. Για την ακρίβεια όμως δεν πρόκειται για μία μόνον εκκλησία, αλλά για τρείς παράλληλες και συνεχόμενες εκκλησίες, που διαθέτουν είσοδο από έναν κοινό πρόναο. Στη μέση ο ναός των αγίων Αποστόλων, στον οποίο μέχρι την απόσχιση του Κοσόβου από την Σερβία γινόταν η ενθρόνιση του πατριάρχη της Σέρβικης εκκλησίας. Προς βορρά ο ναός του Αγίου Δημητρίου και προς νότο ο κύριος ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας, όπου φυλάσσεται και η εικόνα της Θεοτόκου του Πέκ. Όλο το συγκρότημα διαθέτει και αυτό υπέροχες τοιχογραφίες.

Το πατριαρχείο του Πέκ (φώτο από τη Wikipedia)

Φωτογραφίες από το εσωτερικό του ναού από το Σέρβικο λήμμα της Wikipedia

Με την επίσκεψη στο πατριαρχείο του Πέκ ολοκληρώθηκε ουσιαστικά η επίσκεψή μας στο Κόσοβο και κατευθυνθήκαμε προς τα σύνορα με το Μαυροβούνιο. Φύγαμε με ανάμικτα συναισθήματα, όπως και είχαμε έρθει. Από τη μια το αναφαίρετο δικαίωμα ενός λαού στην αυτοδιάθεση, από την άλλη ένας γειτονικός λαός να νιώθει ότι του έχει αποκοπεί βάναυσα κάτι από τα σπλάχνα του. Τόσο το μοναστήρι του Ντετσάνι, όσο και το πατριαρχείο του Πέκ με την πλούσια ιστορία τους, αλλά και οι υπόλοιποι σέρβικοι ναοί στο Κόσοβο κάνουν προφανές γιατί οι Σέρβοι νιώθουν έτσι για το Κόσοβο. Ένα άλυτο πρόβλημα, που θα αποτελεί πάντα μία εν δυνάμει βραδυφλεγή βόμβα για την ειρήνη στα Βαλκάνια. Θα μπορέσει άραγε να επικρατήσει κάποτε η λογική της συνεργασίας, της συνύπαρξης, του κοινού συμφέροντος για παράλληλη και από κοινού ανάπτυξη; Δυστυχώς τα πρόσφατα επεισόδια στις σέρβικες περιοχές του Κοσόβου και στα σύνορα με την Σερβία δείχνει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι ακόμα δυνατό.
Την τετάρτη μέρα του ταξιδιού ο προορισμός μας ήταν τα βουνά του Μαυροβουνίου και συγκεκριμένα η πόλη του Zabjlak, με πληθυσμό 2000 κατοίκων, που ευρίσκεται σε υψόμετρο 1450 μ στο εθνικό πάρκο του βουνού Dormitory, φημισμένο χιονοδρομικό κέντρο και κέντρο χειμερινού τουρισμού του Μαυροβουνίου. Την επόμενη μέρα θα την περνάγαμε επίσης στο μεγαλύτερό της μέρος στα βουνά του Μαυροβουνίου, διασχίζοντάς τα με κατεύθυνση το Σαράγιεβο.

Για την ακρίβεια το Μαυροβούνιο είναι μία χώρα, που αποτελείται αποκλειστικά από βουνά. Το γεγονός αυτό μπορεί να κάνει δυσκολότερες τις μετακινήσεις, όμως προσδίδει στην χώρα μια εκπληκτική ομορφιά. Τις δύο αυτές μέρες διασχίζοντας την ανατολική πλευρά της χώρας από νοτιοανατολικά προς βορειοδυτικά ήρθαμε σε επαφή με ορισμένες από τις πιο σημαντικές φυσικές της ομορφιές. Μερικές μέρες αργότερα επιστρέφοντας από τα παράλια της Κροατίας θα διασχίζαμε και τα βουνά της δυτικής της πλευράς, όπου και πάλι θα συναντούσαμε απίστευτα τοπία και ομορφιές, σχηματίζοντάς την εντύπωση ότι στην χώρα αυτή αξίζει κανείς να αφιερώσει περισσότερο χρόνο.

Η διαδρομή της 4ης μέρας

Πρώτη μας προγραμματισμένη επίσκεψη ήταν στο Εθνικό πάρκο Biogradska Gora λίγο πριν το Kolasin. Δυστυχώς το βρήκαμε κλειστό λόγω εποχής. Συνεχίζοντας τον δρόμο μας προς το Zabjlak διασχίσαμε το υπέροχο φαράγγι του Τάρα. Μια μικρή παράκαμψη και στάση στο μοναστήρι της Dobrilovina και στην συνέχεια επίσκεψη στην ονομαστή γέφυρα του ποταμού Τάρα στην Durdevica. Η γέφυρα είναι τοξωτή με πολλά ανοίγματα και είναι κατασκευασμένη από σκυρόδεμα. Έχει μήκος 365 μέτρα και γεφυρώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού σε ύψος 170 μέτρων από τα νερά του ποταμού Τάρα. Η γέφυρα φημίζεται για το υπέροχο φυσικό τοπίο, που την περιτριγυρίζει και τον βράχο στον οποίο καταλήγει και ο οποίος πέφτει κατακόρυφα 170 μέτρα μέχρι τα νερά του ποταμού. Εάν βρεθείτε στην περιοχή αξίζει να πιείτε έναν καφέ στα καφέ που βρίσκονται στην δυτική πλευρά της γέφυρας και να απολαύσετε την υπέροχη θέα και τους πιο θαρραλέους που θα θελήσουν να κάνουν bungee jumping από την γέφυρα.

Η γέφυρα του ποταμού Τάρα στην Durdevica

Οι όχθες του Τάρα

Το μοναστήρι της Dobrilovina

Φτάνοντας στο Zabjlak και στο υψόμετρο των 1450 μέτρων συναντήσαμε έναν εντελώς διαφορετικό καιρό. Όλα γύρω μας ήταν χιονισμένα εκτός από τους δρόμους, που ήταν υποδειγματικά καθαρισμένοι. Το βράδυ, με την θερμοκρασία έξω να έχει πέσει υπό το μηδέν, το περάσαμε πίνοντας κόκκινο κρασί και τρώγοντας το εύγευστο καπνιστό προσούτο του Μαυροβουνίου.

Zabjlak

Την άλλη μέρα πριν ξεκινήσουμε την πορεία μας προς Βοσνία, επισκεφτήκαμε την αλπική μαύρη λίμνη (Crno Yezero), όπου μείναμε άφωνοι από την υπέροχη ομορφιά του τοπίου. Αφού περπατήσαμε κανένα χιλιόμετρο τον δρόμο που οδηγούσε μέσα από το χιονισμένο δάσος στην λίμνη, αντικρίσαμε την απόλυτη ηρεμία της λίμνης, με τα χιονισμένα βουνά να την περιτριγυρίζουν και τα δάση από έλατα να φτάνουν μέχρι τα νερά της. Όλο το τοπίο ήταν καλυμμένο από χιόνια και στα ακύμαντα νερά της λίμνης καθρεπτίζονταν ευκρινώς το κάθε τι.

Η λίμνη Crno Yezero

Φωτο από το Panoramio
​

Από το Zabjlak σκοπεύαμε να πάρουμε έναν μικρό ορεινό δρόμο ανάμεσα στις βουνοκορφές του Dormitory και να κατευθυνθούμε δυτικά προς το Pluzine και από εκεί προς τα σύνορα της Βοσνίας (δρόμος Ε1 με κόκκινο στον χάρτη). Είχαμε διαβάσει πολλές ωραίες περιγραφές για την διαδρομή αυτή, δεν είχαμε όμως κακώς προβλέψει τον καιρό. Δυστυχώς ο δρόμος ήταν κλειστός λόγω του χιονιού και έτσι αναγκαστήκαμε να τροποποιήσουμε την διαδρομή μας κάνοντας έναν πολύ μεγαλύτερο κύκλο προς νότο (δρόμος Ε2 με μωβ στον χάρτη). Στο τέλος της διαδρομής αυτής φτάσαμε στο Pluzine, στο οποίο κάναμε μία μικρή στάση για να απολαύσουμε την θέα στην τεχνητή λίμνη Pivsko Jesero, που ξεκινάει από εδώ. Ουσιαστικά η λίμνη Pivsko Jesero είναι μία τεχνητή λίμνη, που δημιουργήθηκε λόγω της κατασκευής ενός υδροηλεκτρικού φράγματος. Όπως και στην λίμνη του Κομάν στην Αλβανία, έτσι και εδώ η κατασκευή του φράγματος μετασχημάτισε το παλιό ποτάμι σε μια επιμήκη λίμνη με τις πλαγιές του παλιού φαραγγιού να πέφτουν απόκρημνα στα νερά της λίμνης.

Ο δρόμος που χάσαμε

Η διαδρομή της 5ης μέρας

Φεύγοντας από το Pluzine με κατεύθυνση τα σύνορα της Βοσνίας πλησιάζοντας την γέφυρα της λίμνης αντικρίσαμε ένα υπέροχο θέαμα. Οι πλαγιές του βουνού στην απέναντι πλευρά της λίμνης έπεφταν κατακόρυφα από ύψος 600 μέτρων πάνω από το νερό της λίμνης. Αυτό όμως που μας έκανε εντύπωση ήταν το γεγονός ότι οι πλαγιές του βουνού ήταν γεμάτες από τρύπες. Μερικές από αυτές φαίνονταν να συνδέονται μεταξύ τους με έναν στενό φιδωτό δρόμο. Ορισμένες τρύπες στο βουνό φαίνονταν να μην καταλήγουν πουθενά. Συμβουλευόμενοι τον χάρτη συνειδητοποιήσαμε ότι ο δρόμος αυτός που κατέβαινε απότομα το απέναντι βουνό ήταν ο δρόμος από τον οποίο θα φτάναμε στο Pluzine εάν δεν είχαμε βρει κλειστό τον δρόμο Ε1, που είχαμε αρχικά προγραμματίσει να ακολουθήσουμε. Η απογοήτευση βέβαια ήταν μεγάλη όταν συνειδητοποιήσαμε ότι χάσαμε την ευκαιρία να κατεβούμε τον δρόμο αυτό με την υπέροχη θέα προς την λίμνη. Βέβαια έτσι και αλλιώς το τοπίο της περιοχής ήταν υπέροχο. Περάσαμε στην ανατολική πλευρά της λίμνης και ακολουθήσαμε τον δρόμο που πήγαινε παράλληλα με τις ακτές της λίμνης πάνω στο βουνό. Το βουνό όμως ήταν τόσο απόκρημνο και το πέτρωμα του βουνού τόσο μαλακό, που ο δρόμος ήταν γεμάτος από συνεχόμενα μικρού μήκους τούνελ. Έκανε κανείς 100 μέτρα στο τούνελ, έβγαινε για άλλα 100 μέτρα έξω και μετά ακολουθούσε το επόμενο τούνελ. Για μια διαδρομή περίπου 15 χλμ κατά μήκος της λίμνης μέχρι το φράγμα πρέπει να διασχίσαμε πάνω από εκατό τούνελ.

O δρόμος που χάσαμε (φωτο από το Panoramio)

Συνεχίσαμε τον δρόμο μας μέχρι το υδροηλεκτρικό φράγμα και στη συνέχεια μέχρι τα σύνορα με την Βοσνία, στην οποία και περάσαμε από μία μικρή μεταλλική γέφυρα πάνω από τον ποταμό Τάρα, που φτάνει μέχρις εδώ. Ο δρόμος όσο ήταν στο Μαυροβούνιο ήταν καλός. Μπαίνοντας όμως στην Βοσνία ο δρόμος ήταν για μερικά χιλιόμετρα ένας στενός χωματόδρομος. Όσο απομακρυνόμασταν από τα σύνορα και συναντάγαμε χωριά ο δρόμος βελτιωνόταν μέχρι που ο δρόμος έγινε ικανοποιητικός. Στο δρόμο για το Σαράγιεβο συναντήσαμε και πάλι όμορφα ποτάμια και φαράγγια, προφανώς όμως υποδεέστερα σε ομορφιά σε σχέση με αυτά που είχαμε διασχίσει στο Μαυροβούνιο. Μεσημεράκι μπαίναμε στο Σαράγιεβο.

Η γέφυρα του Τάρα στα σύνορα με την Βοσνία

Ήμασταν ήδη στα δυτικά προάστια του Σαράγιεβου. Περάσαμε το αεροδρόμιο και στρίψαμε προς ανατολάς σε μία μεγάλη, φαρδιά και ευθεία λεωφόρο, με πλάτος 50 τουλάχιστον μέτρα, 3-4 λουρίδες σε κάθε κατεύθυνση, διπλή γραμμή του τράμ στο κέντρο και αρκετή κίνηση. Κατά μήκος της διαδρομής οι νέες συνοικίες του Σαράγιεβο με τα πολυώροφα και μοντέρνα κτίρια σου έδειχναν ότι έμπαινες σε μία δυτικοευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Στα 7-8 χιλιόμετρα που διανύσαμε μέχρι να αρχίσουμε να μπαίνουμε στο κέντρο της πόλης και στις δύο πλευρές του δρόμου δεν σταματήσαμε να βλέπουμε τις γειτονιές του Σαράγιεβου με τα πολυώροφα κτίρια και τις στέγες τους να ανεβαίνουν μέχρι τους παρακείμενους λόφους. Η πόλη φαινόταν πολύ μεγαλύτερη από μια πόλη 400.000 κατοίκων.

Μπαίνοντας στο κέντρο η κυκλοφορία μεγάλωσε και έτσι μας δίνονταν η ευκαιρία να θαυμάσουμε τα μεγαλόπρεπα κτίρια σε όλους τους κεντρικοευρωπαϊκούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς : μπαρόκ, νεοκλασικό, αρ νουβό κλπ. Μόνο μερικοί μιναρέδες σε έβγαζαν από την απόλυτη βεβαιότητα του ότι βρίσκεσαι σε μια δυτική πρωτεύουσα. Αφού διανύσαμε δίπλα στο ποτάμι ακόμα 1,5-2 χλμ βρεθήκαμε πια στην ανατολική πλευρά του κέντρου, όπου είδαμε πλέον την διαφορά. Τώρα βρισκόμασταν σε μια οθωμανική πόλη της ανατολής, στην περιοχή της Bascarsija. Κτίρια ισόγεια και διώροφα με τις στέγες τους και τα σαχνισιά τους και ανάμεσά τους οι μιναρέδες που ανέβαιναν προς τον ουρανό. Εν τέλει το Σαράγιεβο ήταν αυτό που πάντα υπόσχονταν, μια πόλη ανάμεσα στην Δύση και στην Ανατολή. Η πόλη που φιλοξένησε τους Αυστροούγγρους και τους Οθωμανούς. Που φημίζονταν πάντα για την συνύπαρξη τεσσάρων σημαντικών αριθμητικά θρησκευτικών κοινοτήτων. Μουσουλμάνων, Ορθοδόξων, καθολικών και εβραίων. Μέχρι τον φρικτό πόλεμο που τέλειωσε πριν 15 μόλις χρόνια και που πέρα από τους θανάτους και την φρίκη είχε σαν αποτέλεσμα την μείωση του πληθυσμού της πόλης κατά τουλάχιστον 150.000 κατοίκους και την ανάδειξη της μουσουλμανικής κοινότητας σε συντριπτικά κυρίαρχη αριθμητικά.

Το ξενοδοχείο μας (μικρό, καθαρό και ωραία διακοσμημένο) ήταν 100 μόλις μέτρα από την κεντρική πλατεία της Bascarsija, την πλατεία των περιστεριών με την Sebilj στο κέντρο της, την χαρακτηριστική οθωμανική κρήνη του 19ου αιώνα. Στα σοκάκια της γειτονιάς απλώνονταν μία εκτεταμένη ανατολίτικη αγορά, προσανατολισμένη στις μέρες μας κύρια στον τουρισμό. Εδώ αξίζει κανείς να δει το Bursa Bezistan, κτίριο του 16ου αιώνα στεγασμένο με έξι θόλους, παλιά αγορά μεταξιού, όπου σήμερα εδρεύει το Μουσείο της πόλης του Σαράγιεβο με μια ενδιαφέρουσα μεγάλη μακέτα που αναπαριστά το πώς ήταν παλιά η οθωμανική πόλη του Σαράγιεβο. Ενδιαφέρον και το τζαμί Gazi-Husrevbey με τον μαντρασσά και τον πύργο του ρολογιού απέναντι.

Μην διστάσετε να ανηφορήσετε βόρεια της Bascarsija στην περιοχή Bjelave, όπου ευρίσκεται μία καλοδιατηρημένη τούρκικη συνοικία. Πολλά παλιά σπίτια με την γνωστή οθωμανική αρχιτεκτονική, άλλα επισκευασμένα, άλλα σε ερειπιώδη κατάσταση. Δύο-τρία από αυτά έχουν επισκευαστεί με προσοχή και λειτουργούν σαν μουσεία. Από αυτά επισκεφτήκαμε το σπίτι Svrzo, ένα παλιό διώροφο οθωμανικό αρχοντικό με δύο περίκλειστες αυλές. Δεν είχε τον πλούτο που είχαμε συναντήσει σε αντίστοιχα κτίρια στο Καϊρο, ή στην Συρία ή βέβαια στην Τουρκία. Όμως είχε όλα τα γνωστά σε μας χαρακτηριστικά που συναντάμε σε αντίστοιχα κτίρια της Βόρειας Ελλάδας. Η οθωμανική αυτοκρατορία είχε διαδώσει σε όλη της την επικράτεια - ανάμεσα στα άλλα - και στοιχεία μιας κοινής αρχιτεκτονικής. Ένα κοινό συνδετικό πολιτιστικό στοιχείο που απαντά κανείς και στις μέρες μας σε διάφορες χώρες της τέως Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο συγκεκριμένο κτίριο ιδιαίτερα ενδιαφέρων μας φάνηκε ο τρόπος που θέρμαιναν τους χώρους, από το καθιστικό μέχρι και τον χώρο που παίρνανε το ντους τους. Στις παραδοσιακές ξύλινες σόμπες είχαν προσθέσει μία κτιστή επένδυση στην οποία είχαν ενσωματώσει μικρά έγχρωμα γυαλάκια. Πέρα από το ωραίο αισθητικό αποτέλεσμα, τα πορσελάνινα γυαλάκια λειτουργούσαν σαν συσσωρευτές θερμότητας, όπως κάνουν σήμερα με τα πυρότουβλα οι σύγχρονοι θερμοσυσσωρευτές και απέδιδαν με αργό αλλά συνεχή ρυθμό θερμότητα στο περιβάλλον. Οι σόμπες αυτές ήταν έτσι κατασκευασμένες, ώστε έδιναν θερμότητα σε δύο-τρεις γειτονικούς χώρους.

Δυτικά της Bascarsija αρχίζει ο πεζόδρομος της Ferhadija και από εδώ αλλάζει απότομα το τοπίο αφού επανερχόμαστε σε δυτικοευρωπαϊκούς ρυθμούς και εικόνες. Το Σαράγιεβο κατοικείται μετά από τον πόλεμο κατά 90% περίπου από μουσουλμάνους. Θα περίμενε κανείς να συναντά έντονα χαρακτηριστικά άλλων ισλαμικών χωρών. Όμως περπατώντας στο κέντρο του Σαράγιεβο θα συναντήσει κανείς λιγότερες μαντήλες απ’ ότι στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Ο κόσμος είναι ντυμένος μοντέρνα, οι γυναίκες ντυμένες με στενά τζίν κυκλοφορούν άνετα μόνες τους. Ο βιτρίνες είναι και αυτές δυτικοευρωπαϊκές. Δεν ξέρουμε τι γίνεται με την νυκτερινή ζωή στις γειτονιές του νέου Σαράγιεβου, όμως στις καφετέριες, στα μπαρ και στα εστιατόρια στο κέντρο της πόλης μετά τις 11.0 μμ ο κόσμος αραιώνει έντονα.

Στο Σαράγιεβο ήταν η μοναδική πόλη στην διαδρομή μας, όπου είχαμε αφιερώσει δύο διανυκτερεύσεις. Στις μεγάλες πόλεις πάντα ακινητοποιούμε το αυτοκίνητο και κυκλοφορούμε με τα πόδια ή με λεωφορεία ή με ταξί εάν χρειαστεί. Συνήθως, εάν έχουμε χρόνο, για να γνωρίσουμε και τις εκτός κέντρου περιοχές παίρνουμε στην τύχη διαδοχικά και άσκοπα διάφορα λεωφορεία και όταν περιπλανηθούμε αρκετά, τότε μόνο συμβουλευόμαστε τον χάρτη για να γυρίσουμε πίσω. Στο Σαράγιεβο κάναμε κάτι διαφορετικό. Ξυπνήσαμε νωρίς την επόμενη μέρα, για να αποφύγουμε κατά το δυνατόν την κίνηση, πήραμε το αυτοκίνητο και γυρνάγαμε για δυο-τρεις ώρες άσκοπα από γειτονιά σε γειτονιά. Ανεβήκαμε ανηφόρες, μπήκαμε σε αδιέξοδα, περνάγαμε πότε από την μία και πότε από την άλλη πλευρά του ποταμού. Και να θέλαμε δεν μπορούσαμε να χαθούμε, το Σαράγιεβο είναι πολύ απλά δομημένο. Μια επιμήκης πόλη με ένα βασικό κεντρικό άξονα και το ποτάμι να την διασχίζουν κατά μήκος και εκατέρωθεν τις συνοικίες της να ανηφορίζουν στους λόφους. Όπου και να βρεθείς παίρνεις την κατηφόρα, βρίσκεις τον κεντρικό δρόμο και επιστρέφεις στο κέντρο. Η συνολική εντύπωση που πήραμε τόσο από την βόλτα αυτή, όσο και από την όλη μας παρουσία στην πόλη είναι ότι το Σαράγιεβο είναι μία ωραία και σύγχρονη πόλη, που φαίνεται, εξωτερικά τουλάχιστον, να έχει αφήσει πίσω της τις μέρες του πολέμου.

Στην συνέχεια ήρθε η ώρα των μουσείων. Ξεκινήσαμε από το Εθνικό μουσείο, με σκοπό να δούμε την συλλογή από ταφικά μνημεία των Βογόμιλων. Τα ταφικά αυτά μνημεία ονομάζονται stecci, χρονολογούνται από τον 11ο μέχρι τον 14ο-15ο αιώνα. Στην περιοχή της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης υπάρχουν 60.000 (!) από αυτά, ενώ ακόμα 10.000 υπάρχουν σε γειτονικές περιοχές της Κροατίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Χωρίς να είναι επιβεβαιωμένο συνδέεται από ορισμένους με το θρησκευτικό κίνημα των Βογόμιλων, που έδρασε στην Βουλγαρία και στα Βαλκάνια την ίδια περίοδο. Χαρακτηριστικό των stecci είναι η διακόσμησή τους με μια μεγάλη ποικιλία από σκίτσα. Πιο χαρακτηριστική και επαναλαμβανόμενη σε διάφορες μορφές η εικόνα ενός ανθρώπου που χαιρετά με το δεξί χέρι σηκωμένο και την παλάμη ανοικτή και λίγο μεγεθυμένη σε σχέση με το υπόλοιπο σχέδιο. Όχι δεν πρόκειται περί μούτζας, αλλά κατά την επικρατούσα άποψη για χαιρετισμό πίστης και αφοσίωσης. Στην πρασιά που βρίσκεται μπροστά από το μουσείο, ελεύθερη σε πρόσβαση από το κοινό, υπάρχει μία πρώτη και χαρακτηριστική συλλογή από stecci. Έτσι εάν κάποιος δεν ενδιαφέρεται για το υπόλοιπο αντικείμενο του μουσείου, μπορεί εδώ να πάρει μια καλή εικόνα για τα stecci. Βέβαια στο αίθριο του μουσείου υπάρχει μία πιο πλούσια έκθεση από stecci και με προφανώς πιο σπάνια και καλλίτεχνα κομμάτια. Στο εν λόγω μουσείο είδαμε και την μικρή συλλογή από φωτογραφικές γυάλινες πλάκες, για τις οποίες αναφέρθηκα ήδη στο κεφάλαιο για την Σκόδρα.

Αμέσως μετά προχωρήσαμε στο επόμενο μουσείο, που βρισκόταν ακριβώς δίπλα, για το οποίο όμως θα κάνετε υπομονή μέχρι το επόμενο κεφάλαιο.


A. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Η κεντρικοευρωπαϊκή όψη της πόλης

H Δυτική όψη της πόλης

Στον πεζόδρομο της Ferhadija το ντύσιμο των κατοίκων είναι απόλυτα μοντέρνο

Η οθωμανική όψη της πόλης

Μία πόλη – 4 θρησκείες : Μουσουλμανική, ορθόδοξη, καθολική, εβραϊκή

Το οθωμανικό αρχοντικό Svrzo

Νιπτήρας

Η σόμπα με τα πορσελάνινα γυαλιά

Η ντουσιέρα με την θέρμανσή της

Και μια παλιά «τούρκικη» τουαλέττα

Τα ταφικά μνημεία των Βογόμιλων (stecci)

Σκίτσα από stecci

Ο κλασικός χαιρετισμός των stecci

Β. Χρήσιμα link

Ένα ενδιαφέρον άρθρο της Ηρώς Κουνάδη για το Σαράγιεβο :
Σαράγιεβο: Κάθε τέλος, μια αρχή

Ο οδηγός του Inyourpocket για το Σαράγιεβο : εδώ
Σκόπιμα στο πρώτο κεφάλαιο, που αφιέρωσα στο Σαράγιεβο, αναφέρθηκα αποκλειστικά στις εντυπώσεις που μας άφησε η πόλη και στα αξιοθέατα που επισκεφτήκαμε. Απέφυγα συνειδητά να αναφερθώ σε αυτό, που ήταν σφηνωμένο στο μυαλό μας, από την πρώτη στιγμή, που περάσαμε τα σύνορα της Βοσνίας και που επικρατούσε πλήρως στην σκέψη μας όσο πλησιάζαμε και μπαίναμε στην πόλη. Στον πόλεμο της Βοσνίας και στην πολιορκία του Σαράγιεβο. Σε αυτά πρόκειται να αναφερθώ σήμερα και όποιος δεν επιθυμεί εν μέσω μιας ταξιδιωτικής ιστορίας να γεμίσει το μυαλό του με θλιβερές σκέψεις και περιστατικά παρακαλείται να παρακάμψει το κεφάλαιο αυτό. Προσωπικά όμως επειδή δεν βλέπω τα ταξίδια απλά και μόνο σαν αναψυχή, αλλά συγχρόνως και σαν ερεθίσματα για προβληματισμούς, συμπεράσματα και γνώση, θεωρώ ότι δεν μπορεί να διατρέχει κανείς ειδικά τα Βαλκάνια χωρίς να σκέφτεται και να αναφέρεται στην ταραγμένη ιστορία τους.

Η αλήθεια είναι ότι όποιος δεν γνωρίζει τα γεγονότα του πολέμου αυτού ή όποιος τα έχει απωθήσει από το μυαλό του, επισκεπτόμενος το Σαράγιεβο θα δυσκολευτεί να διακρίνει τα ίχνη του πολέμου, πέρα από τα σχετικά αναμνηστικά που πουλιούνται για τουριστικούς λόγους. Η πόλη φαίνεται – τουλάχιστον εξωτερικά - να έχει αφήσει πίσω της τις μέρες του πολέμου. Ένας πιο προσεκτικός όμως παρατηρητής δεν μπορεί να μην παρατηρήσει τα πολλά κουκιδιασμένα κτίρια με τις εκατοντάδες τρύπες από τις σφαίρες του πολέμου. Τρύπες διαφόρων διαμετρημάτων, άλλες επισκευασμένες πρόχειρα, γεμισμένες με διάφορα υλικά, άλλες αφημένες στην τύχη τους. Όμως πολλοί δεν θα δώσουν καν σημασία στις εικόνες αυτές, κοιτάζοντας το σημαντικό, την συνολική εικόνα που σου δίνει η πόλη και οι άνθρωποί της. Άλλωστε πόσοι από τους νεώτερους έχουν παρατηρήσει σε πολλά παλιά κτίρια του κέντρου της Αθήνας τα σημάδια από τις σφαίρες του εμφυλίου;


Τα σημάδια από τις σφαίρες στις προσόψεις των κτιρίων

Τρεις γενιές μιάς οικογένειας φωτογραφίζονται μπροστά στο μνημείο πεσόντων του Β' παγκοσμίου πολέμου. Ακόμα και αυτό γεμάτο από σφαίρες.

Εντύπωση θα κάνουν επίσης στον επισκέπτη και οι αναμνηστικές πλάκες με ονόματα και ημερομηνίες στις προσόψεις κτιρίων ή σε πάρκα. Πρόκειται για τα ονόματα νεκρών της πολιορκίας, που έμεναν στο συγκεκριμένο κτίριο ή σκοτώθηκαν στο σημείο εκείνο.


Αναμνηστικές πλάκες πεσόντων στα κτίρια

Όμως αυτό που είναι συγκλονιστικό εάν το συνειδητοποιήσει κανείς, είναι ο τεράστιος αριθμός από νεκροταφεία, που ξεφυτρώνουν παντού στο κέντρο και στις συνοικίες της πόλης. Σε μια πόλη 400.000 κατοίκων είναι περίεργο να συναντήσει κανείς δεκάδες νεκροταφεία. Όπου καθίσει κανείς στο κέντρο της πόλης και ατενίσει μακριά προς τις πλαγιές των λόφων θα διακρίνει ανάμεσα στις γειτονιές πολλές αδόμητες εκτάσεις να φαίνονται γεμάτες με μικρές άσπρες επιμήκεις καλλιέργειες, σαν λιβάδια που κάποιος ιδιόμορφος καλλιεργητής έχει γεμίσει με μικρές άσπρες οδοντογλυφίδες. Όμως δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο αλλά για τις επιμήκεις επιτύμβιες στήλες που συνηθίζουν οι μουσουλμάνοι. Εμείς που γυρίσαμε αρκετές γειτονιές της πόλης φωτογραφήσαμε πάνω από δέκα τέτοια νεκροταφεία. Όμως το πιο σοκαριστικό γεγονός, πέρα από τον αριθμό των νεκροταφείων, είναι το ότι εάν κάποιος παρατηρήσει τις ημερομηνίες θανάτου πάνω στις επιτύμβιες στήλες θα διαπιστώσει την θλιβερή μονοτονία των ετών 1992,1993,1994.

Νεκροταφεία παντού

Δίπλα στο εθνικό μουσείο της Βοσνίας επισκεφτήκαμε ένα άλλο μουσείο, το ιστορικό μουσείο της Βοσνίας, στο οποίο στεγάζεται μια μόνιμη έκθεση για την πολιορκία του Σαράγιεβο. Η ειρωνεία της τύχης έχει στεγάσει την έκθεση αυτή σε ένα από τα κτίρια του Σαράγιεβο, που υπέστησαν από τις πιο πολλές καταστροφές στην διάρκεια της πολιορκίας της πόλης.

Η πολιορκία του Σαράγιεβο είναι ένα πρωτοφανές ιστορικό γεγονός. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι στην τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα μία Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα θα μπορούσε να πολιορκηθεί και μάλιστα για τέσσερα σχεδόν χρόνια. Η πολιορκία άρχισε στις 5 Απριλίου 1992 και τελείωσε επίσημα στις 29 Φεβρουαρίου 1996. Το ίδιο διάστημα διήρκησε περίπου και ο πόλεμος της Βοσνίας, ένας πόλεμος ανάμεσα στους Σέρβους και Σερβοβόσνιους, στους Βόσνιους μουσουλμάνους και στους Κροάτες. Ένας πόλεμος για την ανεξαρτησία της Βοσνίας ή την αποτροπή της. Ένας πόλεμος για την προσάρτηση εδαφών, για την εξόντωση ή την απομάκρυνση των αλλόθρησκων και την δημιουργία αμιγώς ομόθρησκων περιοχών. Το διάστημα που έχει περάσει από το τέλος του πολέμου αυτού είναι ιστορικά πολύ μικρό, οπότε η ιστορία δεν έχει οριστικά γραφτεί, πολλά δε ακόμα απομένουν για να μαθευτούν. Το σίγουρο είναι ότι Σέρβοι κατηγορήθηκαν για γενοκτονία, Κροάτες για εθνοκάθαρση και Μουσουλμάνοι για παραβιάσεις της Συνθήκης της Γενεύης. Ο πόλεμος της Βοσνίας, θα μείνει στην ιστορία για την τεράστια ανθρωπιστική κρίση που δημιουργήθηκε λόγω των συνεχών εθνοκαθάρσεων που συνέβησαν απ’ όλες τις πλευρές του πολέμου, και τα θηριώδη εγκλήματα που διαπράχθηκαν λόγω της μεγάλης έκρηξης των εθνικιστικών παθών. Όσον αφορά τον ακριβή αριθμό των θυμάτων του πολέμου, νεότερες έρευνες έχουν δείξει περίπου 100.000 με 110.000 νεκρούς (στρατιώτες και άμαχοι) και πιστεύεται ότι από αυτούς το 66% είναι Μουσουλμάνοι, το 25% Σέρβοι και το 8% Κροάτες. Ειδικότερα ανάμεσα στους αμάχους το 83% των θυμάτων είναι Μουσουλμάνοι, το 10% Σέρβοι και το 5% Κροάτες, ακολουθούμενοι από έναν μικρότερο αριθμό Αλβανών και Ρομά. Τουλάχιστον 30% των νεκρών Μουσουλμάνων είναι γυναικόπαιδα. Ο αριθμός των νεκρών για όλες τις πλευρές πιθανολογείται ακόμη και σήμερα ότι θα αυξηθεί λόγω των συνεχιζόμενων ερευνών για ομαδικούς τάφους και αγνοούμενους.

Τον Μάρτιο του 1992 η κυβέρνηση της ομόσπονδης δημοκρατίας της Βοσνίας, μέλους ως τότε της Γιουγκοσλαβικής ομοσπονδίας, αποτελούμενη κατά πλειοψηφία από μουσουλμάνους, διοργανώνει δημοψήφισμα για την απόσχιση από την Γιουγκοσλαβία. Οι Σερβοβόσνιοι απέχουν από το δημοψήφισμα, ψηφίζει το 67% του πληθυσμού, εκ των οποίων το 99,43% υπέρ της ανεξαρτησίας. Πράγματι στις 5 Μαρτίου 1993 η κυβέρνηση της Βοσνίας κηρύσσει την ανεξαρτησία της Βοσνίας. Ήδη από τις αρχές Μαρτίου οι Σέρβικες δυνάμεις του Γιουγκοσλαβικού στρατού στήνουν οδοφράγματα περιμετρικά του Σαράγιεβου. Στα τέλη Μαρτίου και στις αρχές Απριλίου του 1992 στην πόλη διεξάγονται μεγάλες διαδηλώσεις με τη συμμετοχή όλων των εθνοτήτων, ως αντίδραση στον αποκλεισμό της Βοσνιακής πρωτεύουσας από τον Γιουγκοσλαβικό στρατό. Στις 5 Απριλίου και ενώ 100.000 διαδηλωτές έχουν μαζευτεί μπροστά στο κτίριο του κοινοβουλίου, ελεύθερος σκοπευτής του Γιουγκοσλαβικού στρατού δολοφονεί τα δύο πρώτα θύματα της πολιορκίας, τις Σουάντα Ντιλμπέροβιτς και Όλγα Σούτσιτς. Από την ημερομηνία αυτή θεωρείται ότι αρχίζει και επίσημα η πολιορκία του Σαράγιεβο. Την επόμενη μέρα 6 Απριλίου 1992, η Ε.Ο.Κ. αναγνωρίζει τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη ως ανεξάρτητο κράτος και στις 7 Απριλίου οι ΗΠΑ. Στις 2 Μαΐου 1992, οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις επιβάλουν έναν συνολικό αποκλεισμό της πόλης μπλοκάροντας τις οδούς πρόσβασης, διακόπτοντας την προμήθεια τροφίμων και φαρμάκων και την διανομή νερού, ηλεκτρικού ρεύματος και θέρμανσης.

Η πολιορκία του Σαράγιεβο είχε όλα όσα μπορεί να φανταστεί κανείς για μια πολιορκία :

• Καθημερινούς βομβαρδισμούς με πυροβόλα όπλα, όλμους, τάνκς κλπ. Κατά μέσο όρο 329 βόμβες έπεφταν σε κάθε μέρα της πολιορκίας, με αποκορύφωμα στις 22/7/1993 που εκτιμάται ότι έπεσαν περίπου 3.780 βόμβες.

• Ελεύθερους σκοπευτές που στόχευαν απλούς πολίτες εκεί που δεν το περίμενες. 225 άτομα πέθαναν από βολές ελεύθερων σκοπευτών και 1.030 τραυματίστηκαν

• Έλλειψη βενζίνης, ελάχιστη κυκλοφορία ιδιωτικών αυτοκινήτων, σχεδόν απόλυτος περιορισμός των δημόσιων μεταφορών. Από 200 γραμμές δημόσιας μεταφοράς στην πόλη, λειτουργούσε μόνο μία κατά μήκος της πόλης. Από τα 6.000 οχήματα δημόσιας συγκοινωνίας κυκλοφορούσαν μόνο 60, ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός των υπολοίπων καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς. Η δημόσια συγκοινωνία συνήθως φυλάσσονταν από τις δυνάμεις του ΟΗΕ (UNPROFOR), διότι τα δημόσια μέσα μεταφοράς ήταν πάντα στόχος των πολιορκητών. Η προστασία αυτή δεν ήταν πάντα επιτυχής αφού πολλοί πέθαναν από βολές ελεύθερων σκοπευτών ενώ προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε ένα λεωφορείο. Στους δρόμους επικρατούσε χάος. Κατεστραμμένα αυτοκίνητα στην μέση του δρόμου, χαλάσματα από τους βομβαρδισμούς, φωτεινοί σηματοδότες εκτός λειτουργίας, τα αυτοκίνητα έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα για να αποφεύγουν τους ελεύθερους σκοπευτές, το βράδυ χωρίς φώτα.

• Ελλείψεις τροφίμων, ειδών βασικής διατροφής και φαρμάκων, συσσίτια, μαύρη αγορά. Ο λαός του Σαράγιεβο μπόρεσε να επιβιώσει αποκλειστικά και μόνο χάρη στην μεταφορά τροφίμων από τις δυνάμεις της UNPROFOR, οι οποίες τον Ιούνιο του 1992 εγκαταστάθηκαν στο αεροδρόμιο της πόλης, μέσα από το οποίο γίνονταν οι αερομεταφορές των τροφίμων, που μοιράζονταν με το δελτίο. Η προμήθεια των τροφίμων ήταν μία επικίνδυνη ιστορία. Η αγορά Markale, ήταν ασφαλής, αφού ήταν σκεπασμένη. Όμως η πρόσβαση σε αυτή αποτελούσε τον στόχο των ελεύθερων σκοπευτών και των βομβαρδισμών. Έξω από την αγορά αυτή έγιναν οι δύο μεγαλύτερες σφαγές στην διάρκεια των 4 ετών της πολιορκίας. Η πρώτη στις 5/2/1994 με 68 νεκρούς και 200 τραυματίες. Η δεύτερη στις 28/8/1995 με 37 νεκρούς και 90 τραυματίες, οδήγησε στους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς των Σερβικών δυνάμεων και μέσω αυτών σε κατάπαυση του πυρός τον Οκτώβρη του 1995 και στην συμφωνία του Ντεϊτον στις 14 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους.

• Διακοπή της υδροδότησης της πόλης με αποτέλεσμα ο κόσμος να περπατά πολλά χιλιόμετρα μέχρι τα σημεία διανομής, όπου μετά από ώρες αναμονής σε ουρές μετέφεραν το νερό με μπετόνια. Η παλιά μπυραρία της πόλης, φτιαγμένη το 1881 από τους Αυστροούγγρους ήταν το σημαντικότερο σημείο διανομής νερού, λόγω του ότι διέθετε δεξαμενές, που γέμιζαν με νερό από υπόγεια ύδατα. Οι ουρές για προμήθεια νερού υπήρξαν και αυτές στόχος των ελεύθερων σκοπευτών. Στις 12/7/1993 12 άτομα έχασαν την ζωή τους ενώ περίμεναν στη σειρά για νερό.

• Σε όσες γειτονιές δεν είχε καταστραφεί το δίκτυο και οι εγκαταστάσεις διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, αυτό λειτουργούσε για ελάχιστες ώρες ανά γειτονιά. Μέρα ή νύκτα οι κάτοικοι περίμεναν την ώρα αυτή σαν θείο δώρο για να μαγειρέψουν. Για τις μέρες που δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα ο πληθυσμός είχε επινοήσει μία σειρά ευφάνταστων κατασκευών που έκαιγαν ξύλα και χρησίμευαν για το μαγείρεμα και την θέρμανση των σπιτιών. Τα δέντρα των πάρκων της πόλης κόπηκαν σιγά-σιγά για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες θέρμανσης. Όταν τα δελτία καιρού προέβλεπαν μεγάλα κρύα οι τιμές των καυσόξυλων στην μαύρη αφορά ανέβαιναν κατακόρυφα.

• Μεγάλες καταστροφές στα κτίρια της πόλης από τους βομβαρδισμούς. Υπολογίζεται ότι 35.000 κτίρια της πόλης υπέστησαν ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή. Ανάμεσα σε αυτά πιο σημαντική πρέπει να θεωρείται η πυρπόληση και καταστροφή της Εθνικής βιβλιοθήκης με τα 1.000.000 βιβλία, μεγάλος αριθμός εκ των οποίων αποτελούσαν παλαιά βιβλία ανεκτίμητης αξίας.

• Και βέβαια μία πολιορκία δεν μπορεί να μην έχει και ένα τούνελ διαφυγής. Έτσι και στο Σαράγιεβο οι πολιορκημένοι με συνεχείς 8ωρες εθελοντικές βάρδιες δουλειάς κατασκεύασαν το πρώτο εξάμηνο του 1993 ένα τούνελ που ένωνε τις ελεύθερες γειτονιές της πόλης με τον χώρο του αεροδρομίου, που βρίσκονταν υπό την προστασία των δυνάμεων του ΟΗΕ. Από το τούνελ αυτό μήκους περίπου 1 χιλιομέτρου υπολογίζεται ότι διακινήθηκαν περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι φαγητού και 1 εκατομμύριο ατόμων. Μέσα από το ίδιο τούνελ βέβαια παρά το εμπάργκο όπλων διακινήθηκε και σημαντική ποσότητα οπλισμού για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας των πολιορκημένων.

• Για την ενημέρωση των κατοίκων δύο εφημερίδες συνέχισαν την κυκλοφορία τους σε όλη την διάρκεια της πολιορκίας. Η εφημερίδα Oslobodjenjeσυνέχισε να τυπώνεται στο ισόγειο του πολυώροφου, πολυβομβαρδισμένου και πολυκατεστραμμένου κτιρίου στο οποίο στεγάζονταν. Περιόρισε το τιράζ της σε 5.000 φύλλα, το μέγεθός της και το πλήθος των σελίδων της από 32 σε 8 ή και 4 στις δύσκολες περιόδους και μοιράζονταν σαν ζεστό ψωμί μέσα σε 20 λεπτά από τους ίδιους τους δημοσιογράφους της. Το κάθε φύλλο γύρναγε από πρόσωπο σε πρόσωπο και από οικογένεια σε οικογένεια μέχρι να μην μείνει κανείς απληροφόρητος

• Το HolidayInn ήταν το μόνο ξενοδοχείο της πόλης που συνέχισε την λειτουργία του φιλοξενώντας ξένες αντιπροσωπείες, δημοσιογράφους κλπ. Προφανώς υπήρξε στόχος βομβαρδισμών και ελεύθερων σκοπευτών. Τα πιο ακριβά δωμάτιά του σε πείσμα των διεθνών κανόνων ήταν όσα έβλεπαν σε φωταγωγούς.

Παρά τις μεγάλες κακουχίες, παρά τους πάνω από 10.000 νεκρούς της πολιορκίας, οι κάτοικοι του Σαράγιεβο επέδειξαν μεγάλο θάρρος και φρόνημα (όπως επέδειξαν και οι κάτοικοι του Βελιγραδίου κατά τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς του 1999 - Η χρυσή επέτειος των χάλκινων της Guca - post #60). Σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας εκατοντάδες πολιτιστικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, φεστιβάλ ταινιών κλπ έδιναν κουράγιο στους κατοίκους και μετέδιδαν στον έξω κόσμο την εικόνα ενός λαού που αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία του και ζήταγε της συμπαράστασή του. Χαρακτηριστική η αφίσα του φεστιβάλ του Σαράγιεβο του 1994, που αποτελεί και την φωτογραφία εξωφύλλου της παρούσας ταξιδιωτικής ιστορίας, η οποία παραφράζει το γνωστό Σαιξπηρικό δίλημμα To be or not to be? στο οποίο και απαντά με την αποφασιστικότητα των πολιορκημένων : No question!

Δεν μπορώ να ολοκληρώσω την αναφορά μου αυτή στην πολιορκία του Σαράγιεβο και στον πόλεμο της Βοσνίας χωρίς να κάνω μία επιγραμματική αναφορά στην Ελληνική στάση. Με μία δόση συλλογικής και ατομικής αυτοκριτικής πρέπει να αναφέρω ότι τόσο η κοινή γνώμη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όσο και η Ελληνική πολιτεία, διατιθεμένη ευνοϊκά προς τους Σέρβους, εθελοτύφλησε αρνούμενη να παραδεχτεί έγκαιρα τις βαρβαρότητες που διαπράχτηκαν εκ μέρους τους και αρνήθηκε να υποστηρίξει την διεθνή επέμβαση, που οδήγησε στην συμφωνία του Ντεϊτον και στην λήξη του πολέμου.


Α. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ


Ο χάρτης της πολιορκίας

(φωτο από το internet - ο χάρτης πωλείται ως τουριστικό αναμνηστικό)


5 Απριλίου 1992 μπροστά στο κτίριο του κοινοβουλίου διαδηλώνουν 100.000 άτομα. Οι ελεύθεροι σκοπευτές σκοτώνουν τα δύο πρώτα θύματα, οι υπόλοιποι κρύβονται όπου μπορούν. Η πολιορκία αρχίζει.

Welcome to Sarajevo - η γνωστή φωτογραφία με το σύνθημα στον χιλιοτρυπημένο από σφαίρες τοίχο καλωσορίζει την διεθνή ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ και καλεί σε βοήθεια όλη την ανθρωπότητα.

Το τούνελ της σωτηρίας

(φωτο από το internet)


Ο Μιτεράν στο πολιορκημενο Σαράγιεβο

Μαζεύοντας νερό από την υδροροή

Αυτοσχέδιες κατασκευές για μαγείρεμα και θέρμανση

Διαβαίνοντας την γέφυρα

Δεν έμεινε ακάλυπτος χώρος που να μην σπαρεί από λαχανικά ή ....

... ή από νεκρούς

Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα ερειπια

Φωτογραφίες της πολιορκίας από το internet (προσοχή περιλαμβάνονται και σοκαριστικές φωτογραφίες)



Β. Ενδιαφέροντα link

Β1. Τέσσερις ενδιαφέρουσες ανταποκρίσεις του δημοσιογράφου Αργύρη Ντινόπουλου από το πολιορκημένο Σαράγιεβο και τον πόλεμο της Βοσνίας:

1. Σαράγιεβο : Η πολιορκία (1992-1995)

2. Σαράγιεβο : Ο σκληρότερος χειμώνας της πολιορκίας (1994)

3. Σαράγιεβο : Η τέχνη στον πόλεμο (1992-1995)

4. Βοσνία - Φότσα : Οι βομβαρδισμοί (1995)

Β2. Αναφορές της Wikipedia :
Wikipedia : Η πολιορκία του Σαράγιεβο (Αγγλικά)
Wikipedia : Ο πόλεμος της Βοσνίας (Ελληνικά)


Β3. Εκπομπή του national Geografic :

Σρεμπρένιτσα - Μια σύγχρονη γενοκτονία (Μέρος Α’)

(ακολουθούν 4 ακόμα μέρη)

Το Μοστάρ υπήρξε από την αρχή της προετοιμασίας του ταξιδιού αυτού ένας από τους πιο ενδιαφέροντες προορισμούς. Μας τράβαγε εδώ όχι μόνο η ομορφιά της παλιάς γέφυρας (Stari Most), που αποτελεί το σύμβολο της πόλης, αλλά και η ίδια η πολύπαθη ιστορία της.

Κτισμένη το 1566 επί της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή η γέφυρα του Μοστάρ είναι μία πέτρινη μονοτοξωτή γέφυρα, που περνάει σε ύψος 29 μέτρων πάνω από τα ορμητικά νερά του ποταμού Νερέτβα, γεφυρώνοντας μία απόσταση 30 μέτρων που απέχουν οι δύο του βραχώδεις όχθες του. Η γέφυρα είχε πάντοτε μία μεγάλη στρατιωτική και οικονομική σημασία αφού έλεγχε την διακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων. Για τον σκοπό αυτό από τον 17ο αιώνα είχαν κτιστεί στα δύο άκρα της γέφυρας δύο οχυρά κτίρια, που έλεγχαν την κίνηση της γέφυρας και τα οποία ονομάζονταν mostari (φύλακες της γέφυρας), από τα οποία πήρε την ονομασία της και η ίδια η πόλη.

Για 427 χρόνια η γέφυρα του Μοστάρ ένωνε όχι μόνο τις δύο απέναντι όχθες του ποταμού, αλλά και δυο διαφορετικές θρησκείες και δυο διαφορετικές εθνότητες. Τους καθολικούς Κροάτες στη δυτική πλευρά του ποταμού με τους Βόσνιους μουσουλμάνους στην ανατολική του πλευρά. Αυτή η πρακτική και συμβολική λειτουργία της γέφυρας διακόπηκε απότομα με τον πόλεμο της Βοσνίας. H πόλη, πρωτεύουσα της Ερζεγοβίνης, βρέθηκε στο κέντρο της αντιπαράθεσης τριών στρατών. Τον Μαϊο του 1992 την πόλη βομβάρδισαν οι σέρβικες δυνάμεις, γκρεμίζοντας όλες τις υπόλοιπες γέφυρες της περιοχής, αλλά σεβόμενοι την ιστορική γέφυρα του Μοστάρ. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους οι Κροατικές δυνάμεις ελέγχουν την πόλη, αλλά αργότερα μετά την δημιουργία του Βοσνιακού στρατού, οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι θα ελέγξουν το ανατολικό τμήμα της πόλης. Στις 8 Νοεμβρίου του 1993 οι Κροατικές δυνάμεις βομβαρδίζουν συνεχώς την γέφυρα του Μοστάρ. Θα χρειαστούν 61 βόμβες ώστε η γέφυρα να καταπέσει στα αφρισμένα νερά του Νερέτβα την επομένη ημέρα 9 Νοεμβρίου 1993. Για να πιέσουν τους Κροατο-βόσνιους να λύσουν την πολιορκία της πόλης, οι Βόσνιοι εξαπέλυσαν επίθεση υπό την κωδική ονομασία "Νέρετβα 93". Η επιχείρηση όμως λίγο αργότερα εγκαταλείφθηκε, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι Βόσνιοι (με την σειρά τους….) διέπραξαν εγκλήματα εναντίον Κροατών αμάχων.

Η γέφυρα πληγωμένη από τους πρώτους βομβαρδισμούς. Πρόχειρες κατασκευές προσπαθούν να προστατέψουν την γέφυρα από τις βόμβες και τους διαβάτες από τους ελεύθερους σκοπευτές.

Είναι προφανές ότι η καταστροφή της γέφυρας του Μοστάρ από τους Κροάτες εξυπηρετούσε αποκλειστικά και μόνον συμβολικούς, παρά στρατιωτικούς λόγους, αφού μόνο πεζοί μπορούσαν να διαβούν την γέφυρα. Η καταστροφή της ιστορικής γέφυρας του Μοστάρ θεωρήθηκε από την παγκόσμια κοινότητα ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και οι υπεύθυνοί της οδηγήθηκαν στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης.

1993 : Το κατεστραμμένο μετά τον πόλεμο Μοστάρ. Η γέφυρα δεν υπάρχει πια, στην θέση της μία πρόχειρη κρεμαστή πεζογέφυρα.

Κτίζοντας γέφυρες

Όμως δεν αρκεί να τιμωρείς τους ενόχους. Ο πόλεμος άφησε την νεογέννητη Βοσνία-Ερζεγοβίνη βαθιά διχασμένη. Νέες γέφυρες φιλίας έπρεπε να κτιστούν. Η UNESCO παίρνει την απόφαση να επανακατασκευάσει την ιστορική γέφυρα. Η ίδια μαζί με την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα επενδύσεων και με την χρηματοδότηση της Κροατίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ολλανδίας, της Τουρκίας και των Δημοτικών αρχών της πόλης αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν ένα έργο προϋπολογισμού 15,4 εκατ. δολαρίων, σύμφωνα με το οποίο η γέφυρα θα επανακατασκευαζόνταν στην ίδια μορφή, με τα ίδια υλικά και την ίδια τεχνική με την αρχική γέφυρα. Μαζί με αυτή και η Χαλεμπίγια με την Τάρα, οι δύο οχυροί πύργοι που δέσποζαν στις δύο άκρες της γέφυρας.

Χρειάστηκαν δύο χρόνια μελετών και προετοιμασίας για να αρχίσουν οι εργασίες της κατασκευής. Στο διάστημα αυτό οι δύτες του Ουγγρικού στρατού ανάλαβαν το δύσκολο έργο της περισυλλογής κάτω από τα ορμητικά νερά του ποταμού Νερέτβα των λίθων της γέφυρας, που είχαν καταπέσει. Στις 7/6/2001 γίνεται η έναρξη των εργασιών, αλλά χρειάστηκαν να περάσουν περίπου ακόμα δύο χρόνια μέχρι να τοποθετηθεί στις 19/4/2003 η πρώτη πέτρα του τόξου. Σε όλο αυτό το διάστημα γίνονταν προεργασίες που αφορούσαν την επεξεργασία και το ταίριασμα των δομικών στοιχείων που περισυλλέγησαν από τον ποταμό και η συμπλήρωση όσων έλειπαν. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε πέτρα από ένα λατομείο στο χωριό Ορτίγιες, την ίδια δηλαδή περιοχή από την οποία είχαν φέρει την πέτρα όταν κτίστηκε το γιοφύρι 4,5 αιώνες πριν. Κάθε ένας από τους 1088 λίθους, που χρησιμοποιήθηκαν, παλιός ή καινούργιος, είχε αποτυπωθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και είχε βρει ακόμα πριν από την κατασκευή της γέφυρας την θέση του στην νέα κατασκευή.

Η πρώτη πέτρα της παλιάς γέφυρας μόλις ανασύρθηκε από τον ποταμό

Το τεράστιο παζλ της επανακατασκευής της γέφυρας

Τα θολωτά πέτρινα γιοφύρια είναι θαυμαστές κατασκευές. Τόσο για την αισθητική τους αξία, όσο και για τις δυσκολίες στον τρόπο κατασκευής τους. Ο γνωστός Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή πέρασε από την Stari Most τον 17ο αιώνα και έγραψε γι’ αυτήν : «Στην πόλη του Μοστάρ υπάρχει μία γέφυρα, που μοιάζει με ουράνιο τόξο, σαν να μην την έχει κατασκευάσει ανθρώπινο χέρι ή μυαλό. Θέλω να πω, ότι εγώ ο Εβλιγιά, δούλος του θεού, πέρασα από 16 αυτοκρατορίες και δεν είδα ποτέ μου μία γέφυρα τόσο ψηλή, που να δείχνει σαν να συνδέει δύο σύννεφα». Αυτό όμως που ίσως είναι το πιο εντυπωσιακό είναι το πόσο λεπτά είναι τα πέτρινα θολωτά γεφύρια στο ψηλότερο σημείο τους. Οι θολωτές κατασκευές είναι γνωστές από την αρχαιότητα, όπου συναντώνται ήδη στην πυραμίδα του Χέοπος (26ος αιώνας π.χ.) και στους Μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους (17ος-12ος αιώνας π.χ.). Ήταν μία ευφάνταστη απάντηση των αρχαίων στο πρόβλημα της στέγασης κτισμάτων. Η μέχρι τότε χρησιμοποιούμενη τεχνική των επίπεδων δοκιδωτών κατασκευών απαιτούσε πυκνή διάταξη κολωνών και πρακτικά δεν μπορούσε να γεφυρώσει ανοίγματα μεγαλύτερα των 5-6 μέτρων περίπου. Με τις θολωτές κατασκευές οι αρχαίοι τεχνίτες κατάφεραν να αξιοποιήσουν την ίδια την γεωμετρία της θολωτής κατασκευής για να μεταφέρουν τα φορτία στα κατακόρυφα στοιχεία της κατασκευής γεφυρώνοντας μεγαλύτερα ανοίγματα. Όμως η δυσκολία της κατασκευής μιας θολωτής κατασκευής και μάλιστα γέφυρας ήταν μεγάλη, αφού σε όλη την φάση της κατασκευής του τόξου μέχρι και να τοποθετηθεί η κλείδα, η τελευταία πέτρα στην κορυφή του τόξου, που «κλείδωνε» το τόξο και σφήνωνε τις πέτρες μεταξύ τους, έπρεπε να είναι πολύ καλά στερεωμένη με ξύλινες σκαλωσιές μέχρι το έδαφος. Αυτό στην περίπτωση μιας γέφυρας ανοίγματος 30 μέτρων με τα ορμητικά νερά από κάτω να εμποδίζουν οποιαδήποτε στήριξη επί του πυθμένα του ποταμού, ήταν μία εξαιρετικά δύσκολη κατασκευή που έπρεπε να στηρίζεται αποκλειστικά στις δύο απέναντι όχθες. Συχνές αστοχίες στην φάση της κατασκευής τέτοιων γεφυριών, με τα ορμητικά νερά μιας ξαφνικής πλημμύρας να παρασέρνουν τα πάντα, γέννησε και τον μύθο του γεφυριού της Άρτας, που απαντάται πολύ συχνά σε πολλές περιοχές των Βαλκανίων.

Η επανακατασκευή του γεφυριού του Μοστάρ έγινε βασικά με την ίδια τεχνική που γίνονταν από παλιά. Ένας μεγάλος ημικυκλικός ξυλότυπος, που γεφύρωσε προσωρινά τις δύο βραχώδεις όχθες, δημιούργησε της επιφάνεια εργασίας για την κατασκευή του τόξου και την στήριξή του μέχρι την ολοκλήρωσή του. Βέβαια σύγχρονες τεχνικές βοήθησαν την επιτάχυνση των εργασιών και εξασφάλισαν την σταθερότητα της κατασκευής. Τα παλαιά βάθρα της γέφυρας ενισχύθηκαν με τσιμεντενέσεις, ο ημικυκλικός ξυλότυπος στηρίχτηκε σε προσωρινά τοιχεία από σκυρόδεμα, της αντοχή του ξυλότυπου βοήθησε μία μεγάλη δικτυωτή μεταλλική δοκός και ένας πανύψηλος γερανός ανάλαβε την μεταφορά των λίθων επί τόπου. Φανταστείτε όμως πόσο πιο δύσκολη ήταν η κατασκευή 4,5 αιώνες πριν χωρίς όλα αυτά τα σύγχρονα εργαλεία. Όλες οι πέτρες του τόξου είχαν όπως παλιά κατάλληλες εγκοπές μέσα στις οποίες χυτό επί τόπου μολύβι ενίσχυσε την συνάφεια μεταξύ τους.

Η κατασκευή της γέφυρας έτοιμη να ξεκινήσει

Όπως και στην παλιά γέφυρα οι πέτρες δένονται μεταξύ τους με χυτό μολύβι

Στις 23/8/2003, τέσσερις μόλις μήνες μετά την τοποθέτηση του πρώτου λίθου του τόξου, τοποθετήθηκε σε ειδική τελετή η κλείδα του τόξου, που ξαναένωσε μετά από το θλιβερό αυτό διάλειμμα των 10 χρόνων, ελπίζουμε για πολλά πολλά χρόνια, τις δύο όχθες του Νερέτβα. Ένα χρόνο μετά στις 23/7/2004 γίνονταν με μεγάλη επισημότητα και εξαιρετικά μέτρα ασφαλείας τα εγκαίνια της «νέας παλαιάς γέφυρας του Μοστάρ».

Το 2005 η UNESCO ενέταξε την γέφυρα του Μοστάρ στην λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.



Δυστυχώς δεν αρκεί μόνο μία γέφυρα

Η επανακατασκευή της γέφυρας του Μοστάρ μπορεί να αποτελεί από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας μία κίνηση με σημαντικά συμβολικά και πρακτικά χαρακτηριστικά, μπορεί όμως να αποτελέσει από μόνη της το ενωτικό εκείνο στοιχείο, που θα αποκαταστήσει τις ομαλές και ειρηνικές συνθήκες συμβίωσης και συνεργασίας ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές και εθνικές κοινότητες της πόλης;

Διαβάζοντας σχετικά με τα εγκαίνια της γέφυρας συνειδητοποίησα, ότι η κατασκευή της γέφυρας ήταν πιο πολύ μία κίνηση της διεθνούς κοινότητας, παρά κάτι που πήγαζε μέσα από τους ίδιους τους κάτοικους του Μοστάρ. Χαρακτηριστική η γελοιογραφία της εποχής. Ένας άνθρωπος με τα πόδια ανοικτά προσπαθεί να ισορροπήσει γεφυρώνοντας τις δύο όχθες ενός ποταμού. Φέρνει τα χαρακτηριστικά OHR (Office of the High Representativ), που αντιστοιχούν στο γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας, που εκπροσωπεί τον διεθνή παράγοντα. Στις δύο όχθες κοιτούν έκπληκτοι και αμέτοχοι δύο άνθρωποι με τα χαρακτηριστικά SDA και HDZ, που αντιστοιχούν στα δύο κυρίαρχα εκατέρωθεν του Νερέτβα εθνικιστικά κόμματα.

​

Είναι αλήθεια ότι ο ξένος παράγοντας επένδυσε πολλά στο συμβολικό αυτό έργο. Προσπάθησε δε να του προσθέσει μεγαλύτερη βαρύτητα κάνοντας παραμονές των εγκαινίων δύο σημαντικές κινήσεις. Παρέπεμψε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης τον Κροάτη στρατηγό Slobodan Praljak, μαζί με 5 ακόμη Κροάτες αξιωματικούς, ως βασικούς κατηγορούμενους για εγκλήματα ενάντια στην ανθρωπότητα, ανάμεσα στα οποία και για την καταστροφή της ιστορικής γέφυρας του Μοστάρ. Συγχρόνως εφάρμοσε μία διοικητική μεταρρύθμιση στην πόλη ενοποιώντας τις δύο ανεξάρτητες διοικητικές δομές, που λειτουργούσαν στην πόλη μετά τον πόλεμο.

Στην ουσία όμως ανεξάρτητα από τις ευγενείς διεθνείς προθέσεις το Μοστάρ αποτελείται από δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους πόλεις, με τους δικούς της η κάθε μία διοικητικούς θεσμούς. Έτσι στο Μοστάρ λειτουργούν δύο ανεξάρτητα μεταξύ τους συστήματα υγείας και εκπαίδευσης, δύο πανεπιστήμια, δύο εθνικά θέατρα, δύο εταιρείες λεωφορείων, δύο εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας, δύο ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία, μέχρι και δύο ποδοσφαιρικές ομάδες. Τα χρόνια που έχουν περάσει από τον πόλεμο είναι πάρα πολύ λίγα για να έχουν ξεπεραστεί οι συνέπειες και οι μνήμες του πολέμου. Οι ίδιοι άνθρωποι που έπαιξαν ηγετικό ρόλο στον εξοντωτικό και φρικώδη αυτό πόλεμο, είναι όχι μόνο ακόμα ζωντανοί, αλλά και κατέχουν ηγετικές θέσεις στις δύο κοινότητες. Στα σχέδια πολεοδομικής ανασυγκρότησης της πόλης πέρα από τις ανεξάρτητες περιοχές των κροατών και των βόσνιων μουσουλμάνων έχει προβλεφθεί μία περιοχή ανάμεσά τους, στην οποία έχει απαγορευτεί η ανέγερση κτισμάτων, που απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο στην μία από τις δύο κοινότητες. Σκοπός του μέτρου αυτού είναι να διαμορφωθεί σιγά-σιγά ένα κοινό κέντρο της πόλης και για τις δύο κοινότητες, με την ανέγερση κοινών θεάτρων, κινηματογράφων, εμπορικών κέντρων κλπ, που θα λειτουργούν ενωτικά για την πόλη. Όμως μπορεί σήμερα κάτω από την πίεση (ή την απαίτηση) του ξένου παράγοντα, που χρηματοδοτεί μία σειρά έργα και εγγυάται την εφαρμογή της συμφωνίας του Ντεϊτον, οι δύο κοινότητες του Μοστάρ να αποδέχονται εν τέλει να μοιραστούν ένα κοινό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, είναι όμως πολύ μακριά η στιγμή, που θα αποδεχτούν ένα κοινό σχολείο.

Η διπλή ταυτότητα των δρόμων, που κάνει εμφανή την προσπάθεια υπογράμμισης της εθνικής διαφοράς. Σε πολλές περιπτώσεις οι παλιές ονομασίες είτε αντικαθίστανται με νέες, είτε απλώς συνυπάρχουν (όπως εδώ) με τις παλιές. Με κόκκινο – το εθνικό χρώμα της Κροατίας - η νέα Κροατική ονομασία.

​

Η αλήθεια είναι ότι οι πληγές του πολέμου δεν έχουν ακόμα κλείσει. Πολλοί μουσουλμάνοι κάτοικοι του Μοστάρ, περίμεναν ότι με την ευκαιρία των εγκαινίων της νέας γέφυρας θα άκουγαν ένα συγνώμη εκ μέρους των Κροατών επισήμων. Όχι μόνο κάτι τέτοιο δεν συνέβη, αλλά μέχρι την τελευταία στιγμή οι κροάτες απειλούσαν με αποχώρηση από τα εγκαίνια, έτσι και ακούγονταν από επίσημα χείλη λόγια σε βάρος τους. Γράφτηκε επίσης σε εφημερίδες της Βοσνίας, με όση αντικειμενικότητα μπορούν να έχουν τέτοιες αναφορές, ότι στο πρόγραμμα των εγκαινίων είχε κληθεί να συμμετάσχει ο Κροάτης τραγουδιστής Zlatan Stipisic «Gibonni», ο οποίος επρόκειτο να τραγουδήσει το ερωτικό τραγούδι «Oprosti» (Συγνώμη), όπου στους στίχους του ακούγεται η φράση «…Είναι πιο εύκολο να πεθάνει κανείς, παρά να πει ο ένας στον άλλο συγνώμη…». Γράφτηκε λοιπόν ότι οι Κροάτες απαίτησαν να μην ακουστεί το τραγούδι αυτό και εν τέλει ο τραγουδιστής απέσυρε την συμμετοχή του μην θέλοντας η μουσική του να πολιτικοποιηθεί.

Πιο σοβαρό όμως πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι επτά χρόνια μετά την έναρξη της δίκης του στρατηγού Slobodan Praljak στο Δικαστήριο της Χαγης, ως υπευθύνου για την καταστροφή της γέφυρας, αυτή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Ενδεικτικό μάλιστα για την άρνηση των Κροατών να αναλάβουν την ευθύνη για την καταστροφή αυτή, είναι ότι η υπερασπιστική γραμμή του Praljak, σύμφωνα με την έκθεση τριών Κροατών ειδικών που παρουσίασε, είναι ότι την γέφυρα ανατίναξαν μόνοι τους οι μουσουλμάνοι!!!....

Η εφημερίδα του Σπλίτ Feral Tribune ειρωνεύεται τον ισχυρισμό του Κροάτη στρατηγού Slobodan Praljak με τον τίτλο «Ο μουσουλμάνος που κατέστρεψε την Stari Most» δείχνοντας τον ίδιο με σαρίκι

Υ.Γ. Ωραίες εντυπώσεις μας άφησε η παραμονή μας στο ανακαινισμένο οθωμανικό αρχοντικό «Bosnian National Monument Muslibegovic House», που λειτουργεί παράλληλα ως μουσείο και ως ξενοδοχείο. Τιμή από 90 ευρώ ανάλογα με την εποχή.

Το ξενοδοχείο-μουσείο Muslibegovic House

[1] Τον ευφυή τίτλο, που παραπέμπει στο γνωστό τραγούδι των Simon and Carfunkel και αντικατοπτρίζει επιτυχώς την ιστορία της γέφυρας του Μοστάρ, δανείστηκα από σχετικό άρθρο του site της διεθνούς ειρηνευτικής δύναμης SFOR.

Α. Φωτογραφίες

Α1. Στιγμές από την ιστορία της γέφυρας

Η Stari Most στα τέλη του 19ου αιώνα

Η στιγμή της πτώσης

Προσωρινή κρεμαστή πεζογέφυρα μετά την καταστροφή της γέφυρας

Η βουτιά από την γέφυρα στα παγωμένα νερά του Νερέτβα ήταν πάντα μία αγαπημένη συνήθεια των κατοίκων του Μοστάρ.

Α2. Το Μοστάρ του σήμερα

Το τζαμί του Καραντόζ μπέη μετά τις καταστροφές του πολέμου και σήμερα

Η αυλή του τζαμιού

Η κρήνη στο τζαμί Μέκσετ

Β. Η ιστορία της γέφυρας σε ένα βίντεο

Στο 3:05 η πτώση της γέφυρας

Γ. Ενδιαφέροντα link / βιβλιογραφία

Γ1. Άρθρο της EMILY MAKAS, διδάκτορος στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, με πολύ ενδιαφέροντα ιστορικά, κοινωνιολογικά και δημογραφικά στοιχεία :

«Κατασκευές και ανακατασκευές στο μεταπολεμικό Μοστάρ : Κεφάλαιο 3 – Η παλιά γέφυρα»

Και «Κεφάλαιο 5 : Μεταπολεμικές εικόνες και ταυτότητες του Μοστάρ»

Γ2. Άρθρο του δημοσιογράφου Bakir Rahmanovic (1/7/2004) :

«Το Μοστάρ αποκαθιστά την παλιά του γέφυρα, αλλά διατηρεί τις εθνικιστικές πολιτικές»

Γ3. Το site της εταιρείας General Engineering, Galileo SISCAM technology, της εταιρείας που μελέτησε την επανακατασκευή της γέφυρας του Μοστάρ, με ενδιαφέροντα στοιχεία για το έργο.

Γ4. Από το site της UNESCO:

Η γέφυρα του Μοστάρ : Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς

Τα εγκαίνια της γέφυρας

Γ5. Από της site της ειρηνευτικής δύναμης SFOR και την συνεισφορά της στην ανακατασκευή της γέφυρας.

Γ6. Από την Wikipedia : Stari Most


Επ’ευκαιρία για τα πέτρινα θολωτά γεφύρια :
Γ7. «Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας», έκδοση του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας

Γ8. Αθ.Τιλκίδη «Τα πέτρινα γεφύρια του νομού Σερρών», με ενδιαφέροντες πληροφορίες από την σελ.23
Μπαίνοντας στην Κροατία και πλησιάζοντας τις Δαλματικές ακτές είναι εμφανές ότι βρίσκεσαι πλέον στην Ευρώπη. Το άρωμα της Ανατολής έχει μένει πίσω στα υψίπεδα του Μοστάρ και του Σαράγιεβο, εδώ πλέον τα ίχνη του Βενετσιάνικου πολιτισμού είναι κυρίαρχα σε όλες τις παραθαλάσσιες Δαλματικές πόλεις.

Δεδομένων των πολλών ταξιδιωτικών αναφορών στις Δαλματικές ακτές θα τις διασχίσουμε μαζί σας εν τάχει.

Trogir
Κτισμένο τον 3ο π.χ. αιώνα από Έλληνες αποίκους το Trogirγνώρισε στους 23 αιώνες της ιστορίας του μέρες μεγάλης δόξας ή ύφεσης. Αυτό όμως που κάνει το Trogirελκυστικό είναι η παλιά καλοδιατηρημένη μεσαιωνική περιτοιχισμένη πόλη του. Γι’ αυτήν την κληρονομιά άλλωστε περιελήφθη το 1997 στην λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Στα 27 χλμ από το Σπλίτ αξίζει σίγουρα να την επισκεφτείτε, να περιδιαβείτε τα πανέμορφα σοκάκια της, να θαυμάσετε την πανέμορφη κεντρική της πλατεία και από το καμπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Λορέτζο να απολαύσετε την θέα της πόλης από ψηλά.

Σπλίτ
Σε σχέση με άλλους φημισμένους τουριστικούς προορισμούς το Σπλίτ διαθέτει μία μοναδικότητα. Πέρα από την υπέροχη βενετσιάνικη αρχιτεκτονική του και τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του, το Σπλίτ διαθέτει το παλάτι του Διοκλητιανού. Βέβαια Ρωμαϊκά κτίσματα μπορεί κανείς να συναντήσει σε αρκετές πόλεις. Αυτό που κάνει όμως ξεχωριστό το παλάτι του Διοκλητιανού είναι ότι αυτό κατοικήθηκε συνεχώς από την κατασκευή του τον 4ο αιώνα μ.χ. μέχρι και σήμερα. Οι μεταγενέστεροι κάτοικοι της περιοχής κτίσανε στον χώρο του παλαιού παλατιού μία ολόκληρη πολιτεία, ενσωματώνοντας στις κατοικίες τους τους τοίχους και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του παλατιού, που είχαν μείνει ανέπαφα από τον χρόνο. Έτσι δημιουργήθηκε μία μοναδική μείξη διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρυθμών και ιστορικών εποχών, που καθιστούν το Σπλίτ ελκυστικό και μοναδικό. Διασχίζοντας τα στενά στον χώρο του παλιού παλατιού θα διακρίνει κανείς παλιές ρωμαϊκές καμάρες να βγαίνουν από τον τοίχο ενός σπιτιού και να χάνονται στον τοίχο του απέναντι σπιτιού, παλιές κολώνες να είναι ενσωματωμένες στην νεότερη ιστορικά αρχιτεκτονική, ολόκληρα συμπλέγματα τοίχων κατοικημένων σπιτιών να αποτελούνται από τους ίδιους τους τοίχους του παλαιού παλατιού, που στέκονται ανέπαφοι για πάνω από 17 αιώνες.

Σπλιτ : guideinyourpocket σε pdf


Από το Σπλίτ προς το Ντουμπρόβνικ
Κινηθήκαμε από το Σπλίτ προς το Ντουπρόβνικ από τον παλαιό παραθαλάσσιο δρόμο, αποφεύγοντας τον αυτοκινητόδρομο, που καλύπτει ένα μέρος της διαδρομής. Απρίλη μήνα η κίνηση ήταν περιορισμένη, κάτι που μας έδινε την δυνατότητα να απολαύσουμε την διαδρομή. Ο δρόμος στενός στο μεγαλύτερό του μήκος σίγουρα θα είναι μία δοκιμασία κατά τους πολυσύχναστους καλοκαιρινούς μήνες. Το τοπίο τυπικό μεσογειακό, με τις βραχώδεις πλαγιές των βουνών να καταλήγουν απότομα στην θάλασσα και ένα σύμπλεγμα νησιών να τις ακολουθεί κατά μήκος των ακτών. Το τοπίο, η βλάστηση, η θάλασσα, όλα σου θυμίζουν εικόνες από την Ελλάδα. Από την άλλη, τα χωριά που συναντάς, με την υπέροχη αρχιτεκτονική τους, σου δημιουργούν την εντύπωση ότι βρίσκεσαι στις ακτές της Ιταλίας.

Μέχρι να καταλήξουμε στο Ντουπρόβνικ σταματήσαμε σε μία σειρά ωραία και γραφικά χωριά : OMIS, MAKARSKA, SLANO, TRSTENO.

OMIS

MAKARSKA

Ερχόμενος κανείς από το Σπλίτ προς το Ντουπρόβνικ (αλλά και ανάποδα) θα διαπιστώσει μία παγκόσμια πρωτοτυπία. Αν και οι δύο πόλεις ανήκουν στην Κροατία, για να πάει κανείς από την μία στην άλλη πρέπει να περάσει υποχρεωτικά από ένα μικρό τμήμα, μήκους 8 περίπου χλμ, από το έδαφος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Ή για να είμαστε πιο σαφείς, η περιοχή του Ντουπρόβνικ δεν βρίσκεται σε συνέχεια και επαφή με το υπόλοιπο έδαφος της Κροατίας. Είναι και αυτό ένα από τα Βαλκανικά παράδοξα, που επιτείνουν τις εύθραυστες διακρατικές ισορροπίες. Η Κροατία με μία στενή λουρίδα άνω των 250 χλμ και φάρδους σε ορισμένα σημεία κάτω των 5 χλμ, καταλαμβάνει όλες τις ακτές μπροστά από την Βοσνία. Από τις κορυφογραμμές των παρακείμενων βουνών, οι Βόσνιοι βλέπουν από τις βεράντες των σπιτιών τους τις ακτές σε 4-5 χλμ, αλλά για να κολυμπήσουν σε αυτές πρέπει να πάρουν μαζί τα διαβατήριά τους. Για να χρυσώσουν το χάπι, όταν φτιάχτηκαν τα κράτη, που προέκυψαν από την διάλυση της Γιουσκοσλαβίας, δώσανε στην Βοσνία μία μικρή διέξοδο προς την θάλασσα, που απέκοψε έτσι το έδαφος της Κροατίας σε δύο μη συνδεόμενες μεταξύ τους περιοχές. Στο σημείο αυτό βρίσκεται το μοναδικό λιμάνι της Βοσνίας, το Neum, που βλέπει σε ένα στενό κόλπο, που βρίσκεται περιτριγυρισμένος ασφυκτικά από εδάφη της Κροατίας. Η αλήθεια είναι ότι οι Δαλματικές ακτές πολιτισμικά είναι ξεκάθαρο ότι ανήκουν στην Κροατία. Όμως είναι σαφές ότι σε ένα μελλοντικό ενδεχόμενο εντάσεων, η περιοχή αυτή θα αποτελέσει σημείο αντιπαραθέσεων και διεκδικήσεων.

SLANO

TRSTENO

Ντουμπρόβνικ
Μία πόλη στολίδι, που δεν χορταίνεις να περπατάς στα στενά της. Γραφική, καθαρή, καλοδιατηρημένη, με όμορφα εστιατόρια και καφέ. Αδυνατεί ανθρώπου νους να πιστέψει ότι η πόλη αυτή βομβαρδίστηκε από το ναυτικό των Σέρβων! Μην παραλείψετε να περπατήσετε την βόλτα πάνω στα τείχη περιμετρικά από την παλιά πόλη.

Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ : Ντουμπρόβνικ- Εργο τέχνης
Εφημερίδα Το Βήμα : Ντουμπρόβνικ - η αναγέννηση

Ντουμπρόβνικ : guideinyourpocket σε pdf

Από το Ντουμπρόβνικ προς τον κόλπο του Κότορ.
Φεύγοντας από το Ντουμπρόβνικ και παίρνοντας τον παραλιακό δρόμο προς νότο μετά από 52 περίπου χλμ θα περάσει κανείς στο έδαφος του Μαυροβούνιου και αφού διασχίσει για άλλα 33 χλμ τις ακτές του πανέμορφου κόλπου του Κότορ θα φτάσει στην μεσαιωνική περιτοιχισμένη πόλη του Κότορ.

Αυτή είναι η συνηθισμένη και πιο εύκολη διαδρομή. Εμείς όμως επιλέξαμε κάτι πιο πολύπλοκο. Άλλωστε τα βουνά μας είχαν λείψει.
Πέντε χλμ περίπου μετά το Ντουμπρόβνικ κατευθυνθήκαμε αριστερά προς τα σύνορα με την Βοσνία με κατεύθυνση την Σερβοβοσνιακή πόλη της Trebinje. Σκοπός μας δεν ήταν τόσο η επίσκεψη αυτής της περιοχής της Βοσνίας, όσο η προσέγγιση του Μαυροβουνίου και της λίμνης του Κοτόρ, που ήταν ο προορισμός μας, μέσω του Vilusiκαι του Grahovo, ώστε να απολαύσουμε από ψηλά, κατεβαίνοντας προς το Lipci και το Riisan, τον υπέροχο κόλπο του Κότορ.

TREBINJE
Βρεθήκαμε στην Τρεμπίνιε ανήμερα του Πάσχα. Έτσι συναντήσαμε μία εντελώς ήσυχη και ήρεμη πόλη, με ελάχιστους κατοίκους να κυκλοφορούν στην πόλη. Το παλιό τμήμα της πόλης (Starigrad) με έντονες αλλοιώσεις, έχει χάσει μεγάλο μέρος από την παλιά του γραφικότητα. Το κέντρο της πόλης, με την πλατεία της αγοράς και το παλιό ξενοδοχείο Πλατάνι, ήταν αρκετά συμπαθητικό. Ξεκινήσαμε να φύγουμε από την πόλη με κατεύθυνση τα σύνορα προς το Μαυροβούνιο, χωρίς να έχουμε βρει την παλιά λιθόκτιστη γέφυρα Arslanagic. Όμως ήμασταν τυχεροί, αφού την συναντήσαμε στον δρόμο μας λίγες εκατοντάδες μέτρα μετά την πόλη. Δίπλα σε μία νεόκτιστη γειτονιά της πόλης, η παλιά γέφυρα Arslanagic με τα 4 ανοίγματά της αξίζει να την θαυμάσει κανείς από κοντά.

RISAN - PERAST
Η διαδρομή που είχαμε επιλέξει για να προσεγγίσουμε τον κόλπο του Κότορ μας επιβράβευσε. Η θέα όσο κατεβαίνει κανείς από το βουνό προς την θάλασσα ήταν μαγευτική. Ο κόλπος από ψηλά μοιάζει με λίμνη, αφού ο εσωτερικός κόλπος μόνο από ένα στενό άνοιγμα επικοινωνεί με το εξωτερικό τμήμα του κόλπου, που και αυτό με την σειρά του συνδέεται με την θάλασσα με μία στενή λουρίδα νερού. Στο κέντρο του κόλπου απέναντι από το Perastδύο πολύ μικρά νησάκια, με μικρή εκκλησία πάνω τους το καθένα, σε προκαλούν να τα επισκεφτείς.

Στο Risan δεν κάναμε παρά μία μικρή στάση για να δούμε ένα παλαιό ρωμαϊκό γεφύρι, ενώ δυστυχώς ο αρχαιολογικός χώρος με τα ρωμαϊκά ψηφιδωτά ήταν κλειστός και έτσι δεν μπορέσαμε παρά να ρίξουμε μία κλεφτή ματιά από την είσοδο.

Το Perast, ένα μικρό και πολύ γραφικό χωριό, αξίζει κανείς να το επισκεφτεί και να περπατήσει δίπλα στα ήρεμα νερά του κόλπου.

KOTOR
Παλιά μεσαιωνική πόλη, καλοδιατηρημένη, με περιμετρικά τείχη και ένα κάστρο πάνω από αυτήν. Πολύ γραφική, με πολύ ωραία σοκάκια και πάμπολλες υπέροχες πλατείες, σου δημιουργεί μία πολύ ξεκάθαρη και αντιπροσωπευτική εικόνα για το πώς ήταν και λειτουργούσε η πόλη τον μεσαίωνα.

Αφήνοντας πίσω μας το Κότορ είχαμε σαν προορισμό για την επόμενη διανυκτέρευσή μας την παραλιακή και τουριστική Budvaκαι εκεί κοντά το γνωστό από τον Τζέημς Μπόντ SvetiStefan. Η συνολική απόσταση δεν ξεπερνούσε τα 35 χλμ. Όμως για άλλη μία φορά δεν μπορέσαμε να αρκεστούμε στον εύκολο δρόμο. Για άλλη μία φορά πήραμε τα βουνά. Πριν πάμε στην Budva θα κάναμε μία μικρή – όπως φαίνεται στον χάρτη – παράκαμψη προς την Cetinjeκαι από εκεί για την Rijeka Crnojevica και τα ψαροχώρια της Λίμνης της Σκόδρας.

Ανεβαίνοντας στο Lovcen
Πάνω από το Κότορ ευρίσκεται ο ορεινός όγκος του Lovcen (1749 μ), του μαύρου βουνού, που έδωσε το όνομά του στο Μαυροβούνιο. Σε αυτό ευρίσκεται το εθνικό πάρκο του Lovcen και το μαυσωλείο του ποιητή και πολιτικού και θρησκευτικού Μαυροβούνιου ηγέτη Njegos. Εδώ βρίσκεται μία από τις πιο ωραίες οδικές διαδρομές της Ευρώπης. Από το επίπεδο της θάλασσας στο Κότορ ο δρόμος προς το Lovcen ανεβαίνει απότομα μέσα σε δέκα μόνο χιλιόμετρα σε επίπεδο πάνω από 1.000μ. Ένας στενός φιδωτός δρόμος, που η κάτοψή του από το googleearthσου δίνει την εντύπωση καρδιογραφήματος. Στροφή την στροφή η θέα σου κόβει όλο και πιο πολύ την ανάσα. Στην αρχή αρχίζεις να βλέπεις το Κότορ και το κάστρο του από ψηλά. Σιγά-σιγά βλέπεις όλο τον εσωτερικό κόλπο του Κότορ, όσο ανεβαίνεις πιο ψηλά βλέπεις και τον εξωτερικό κόλπο και ύστερα την Αδριατική. Σε λίγο έχεις την εντύπωση ότι μόλις απογειώθηκε το αεροπλάνο σου και έπιασε το κανονικό του ύψος.

Ο φιδωτός δρόμος από το Kotor προς το Lovcen από ψηλά (Googleearth)

Όσο ανεβαίνεις νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε αεροπλάνο

Cetinje
Από το Lovcenο δρόμος μας οδήγησε μέχρι το οροπέδιο της Cetinje, της πόλης που υπήρξε η πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου από τον 15ο αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου. Μπαίνοντας στην Cetinje από τον δρόμο, που κατεβαίνει από το Lovcen, θα διασχίσεις έναν μακρύ ευθύγραμμο δρόμο. Μικρά ισόγεια και διώροφα σπίτια δεξιά και αριστερά σου δείχνουν ότι πλησιάζεις στην πόλη. Σε λίγο βρίσκεσαι σε μία αστική περιοχή με αυστηρό ιπποδάμειο σύστημα, όμως και πάλι τα σπίτια είναι μικρά και χαμηλά. Μία μεγάλη ηρεμία επικρατεί στην πόλη. Μα που είναι το κέντρο αναρωτιέσαι, για να διαπιστώσεις εν τέλει ότι αυτή η ήσυχη γειτονιά είναι το κέντρο της παλιάς πρωτεύουσας του Μαυροβουνίου, που δεν έχει πάνω από 15.000 κατοίκους. Μάλλον ευτυχώς που δεν παράμεινε σαν πρωτεύουσα και έτσι απέφυγε την τύχη του να γίνει μία μεγάλη και πολύβουη πόλη. Περπατώντας στον κεντρικό πεζόδρομο θα φτάσει κανείς στην περιοχή που ήταν κάποτε το παλιό διοικητικό κέντρο. Ωραία νεοκλασικά, το παλιό κτίριο του κοινοβουλίου, το παλιό ανάκτορο, που σήμερα στεγάζει το Εθνικό μουσείο, το μοναστήρι της Cetinje και ένα μεγάλο ωραίο πάρκο, που η επέκτασή του γίνεται ένα με την φύση που περιβάλει την πόλη. Δεν είναι μία εντυπωσιακή πόλη η Cetinje, ούτε έχει τόσα ελκυστικά μέρη για να σε κρατήσει εκεί, όμως εμάς μας άφησε μίαν ευχάριστη και γλυκειά ανάμνηση.

Cetinje

Η διαδρομή στην λίμνη της Σκόδρας

Στον βιότοπο της λίμνης της Σκόδρας και στην Rijeka Crnovica.
Από την Cetinje τραβήξαμε δυτικά στον δρόμο προς την Podgorica, από την οποία δεν απέχει πάνω από 30 χλμ. Ο δρόμος ήταν πρόσφατα βελτιωμένος, αλλά εμείς πολύ γρήγορα επρόκειτο να τον εγκαταλείψουμε προς τα δεξιά για να μπούμε σε ένα στενό δρόμο, που οδηγούσε προς το μικρό χωριό Rijeka Crnovica, που βρίσκεται στις όχθες του μικρού ποταμού Rijeka λίγο πριν αυτός εκβάλει στο βορειοδυτικό μέρος της λίμνης της Σκόδρας. Της λίμνης που μοιράζεται η Αλβανία με το Μαυροβούνιο. Πρέπει να πούμε ότι το Βόρειο τμήμα της λίμνης, αυτό που ανήκει στο Μαυροβούνιο, είναι ένας επίγειος παράδεισος. Η Rijeka Crnovica είναι ένα μικρό παραποτάμιο χωριό με πέτρινα γεφυράκια και βαρκούλες σε ένα καταπράσινο περιβάλλον. Τα παρακείμενα καφέ και εστιατόρια, ανάμεσα στα οποία και ένα από τα πιο φημισμένα εστιατόρια του Μαυροβουνίου, είναι ένας συνηθισμένος προορισμός των κατοίκων της πρωτεύουσας. Σ’ αυτό το ειδυλλιακό και ήρεμο περιβάλλον και αφού απολαύσαμε στις όχθες του ποταμού έναν μικρό μεζέ, ήταν που αποφασίσαμε να αλλάξουμε το πρόγραμμά μας. Να αφιερώσουμε δηλαδή όσες ώρες έμεναν μέχρι να σκοτεινιάσει στις όχθες της λίμνης και να κοιμηθούμε στο παραλίμνιο Virpazar, αντί να επιστρέψουμε στο προπληρωμένο ξενοδοχείο μας στην Budva, που έτσι και αλλιώς θα ήταν μία ακόμη επανάληψη όσων είχαμε ήδη δει στις Δαλματικές ακτές.

Rijeka Crnovica

Πιο κάτω από το Rijeka Crnovica ο ποταμός Rijeka είναι ένα από τα πιο φημισμένα και πολυφωτογραφημένα τοπία του Μαυροβουνίου με τους χαρακτηριστικούς και πανέμορφους μαιάνδρους που σχηματίζει (πολύ ωραίες οι φωτογραφίες του taver: εδώ).

Οι μαίανδροι του ποταμού Rijeka

Η λίμνη της Σκόδρας : Σαν ζωγραφικός πίνακας

Μαθήματα κυματικής στα ακύμαντα νερά της λίμνης

Karuc και Dodosi
Μην μπορώντας να χορτάσουμε αυτό το μαγευτικό τοπίο προχωρήσαμε προς ανατολάς τον δρόμο που περνάει από το βόρειο μέρος της λίμνης και κάνα χιλιόμετρο πριν την διασταύρωση με τον δρόμο που πάει προς Podgorica, στρίψαμε δεξιά προς νότο για να επισκεφτούμε τα ψαροχώρια του Karucκαι του Dodosi.
Και εδώ νέες μαγευτικές εικόνες μας περίμεναν. Το Karuc, ένα μικρό χωριό με λίγα πέτρινα σπίτια στις όχθες της λίμνης, ήταν μία νοσταλγική εικόνα από τις παιδικές μας αναμνήσεις ενός μακρινού παρελθόντος, που δεν υπάρχει πια. Κινηθήκαμε προς το Dodosi από τον υπερβολικά στενό δρόμο, που είναι απορίας άξιο το πως μπορεί να ικανοποιεί τις κυκλοφοριακές ανάγκες σε περιόδους αιχμής. Αντικρίσαμε το Dodosi μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον, που δεν άφηνε να ξεχωρίσεις που τέλειωνε η στεριά και που άρχιζε η λίμνη. Χαμηλές επιφάνειες στεριάς αποτελούσαν το διαρκές αντικείμενο διαμάχης της φύσης. Επιφάνειες που κατά καιρούς κέρδιζε, έστω και προσωρινά, το νερό, όταν η στάθμη της λίμνης ανέβαινε. Ο πληροφοριακός χάρτης στην άκρη της λίμνης σημείωνε χαρακτηριστικά : «Προσοχή : Η σημειούμενη ακτογραμμή αντιστοιχεί σε στάθμη νερού +5,5 μ. Τα χαμηλότερα νερά είναι το καλοκαίρι, ενώ την χειμερινή περίοδο η στάθμη του νερού φτάνει στα +9,0 μ». Από το Dodosi, όπως μας πληροφορούσαν οι πινακίδες, αρχίζουν μερικές από τις πιο ωραίες περιπατητικές διαδρομές, προς το μοναστήρι του Κομ και το κάστρο του ZabljakCrnojevica.
Όλο το βόρειο τμήμα της λίμνης της Σκόδρας, που ανήκει στο Μαυροβούνιο, είναι χαρακτηρισμένο ως Εθνικό πάρκο και είναι υπέροχος προορισμός για όσους ενδιαφέρονται για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, βαρκάδες, πεζοπορίες, παρατήρηση των σπάνιων πουλιών και της βαλτώδους χλωρίδας.

Karuc : ένα ψαροχώρι από το παρελθόν

Το υπέροχο Dodosi

Η διαδρομή από το Virpazar στα Τίρανα

Από το Virpazar στα Τίρανα
Αν και στον χάρτη βρισκόμασταν πολύ κοντά στο Virpazar οι βαλτώδεις εκτάσεις της λίμνης μας εμπόδιζαν να φτάσουμε γρήγορα σε αυτό και έτσι αναγκαστήκαμε να κάνουμε έναν μεγάλο κύκλο, φτάνοντας μέχρι τα προάστια της Podgorica. Το Virpazar, ένα μικρό χωριό στις όχθες της λίμνης, πάνω στον δρόμο που συνδέει την Podgorica με τις ακτές, είναι ένα μικρό κέντρο του τουρισμού, που συνδέεται με τις δραστηριότητες της λίμνης.
Από το Virpazar, την επόμενη μέρα κατευθυνθήκαμε προς τα σύνορα με την Αλβανία, όχι μέσω των παράλιων της Αδριατικής και του Bar, που ο δρόμος ήταν σαφώς πιο καλός, αλλά από τον στενό δρόμο που διατρέχει τις δυτικές ακτές της λίμνης προς νότο. Αντίθετα με ότι αναμέναμε, το τοπίο δεν μπορούσε να συναγωνιστεί αυτό της βόρειας πλευράς της λίμνης, αφού κάτω από το Virpazar η λίμνη φαρδαίνει και βαθαίνει και συνεπώς η θέα της λίμνης πιο πολύ μοιάζει με ανοικτή θάλασσα. Έτσι η διαδρομή μέχρι τα σύνορα και στην συνέχεια μέχρι την Σκόδρα και τα Τίρανα δεν είχε τίποτα το εξαιρετικό.

Virpazar

Κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, εντός του Μαυροβουνίου, μία επιγραφή πληροφοριακή για το δάσος με τις καστανιές, γραμμένη στην γλώσσα του Μαυροβουνίου έχει σβηστεί από τους Αλβανόφωνους κατοίκους!!!


Τίρανα
Στα Τίρανα δεν είχαμε αφιερώσει παρά μόνο 24 ώρες, που σε συνδυασμό με την μεγάλη κούραση που είχαμε συσσωρεύσει μετά από 13 μέρες συνεχών μετακινήσεων, δεν μας επέτρεψε να τα δούμε όσο θα επιθυμούσαμε.
Το κέντρο της πόλης, γύρω από την πλατεία Σκεντέρμπεη, βρίσκονταν σε μεγάλο οργασμό έργων. Έργων που με την δημιουργία πεζοδρόμων και την αναμόρφωση της πλατείας θα ομορφύνουν το χαρακτηριστικό αυτό σημείο των Τιράνων. Η εποχή που οι φαρδείς δρόμοι, που συγκλίνουν στην πλατεία Σκεντέρμπεη, ήταν γεμάτοι με ποδήλατα και λίγα κρατικά και κομματικά αυτοκίνητα, είναι πλέον παρελθόν. Ένα παρελθόν, που όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν, αφού είναι συνδεδεμένο με το καθεστώς του Εμβέρ Χότζα, που κράτησε την χώρα για δεκαετίες στην απομόνωση και στην ανέχεια. Από το παρελθόν αυτό παραμένουν αρκετά χαρακτηριστικά κτίρια, όπως το «παλάτι του πολιτισμού», το Εθνικό και ιστορικό μουσείο ή παραπέρα το κτίριο του πανεπιστημίου και η εγκαταλελειμμένη και υπό κατεδάφιση πυραμίδα των Τιράνων. Την εικόνα αυτή προσπαθεί να αλλάξει η ανέγερση σύγχρονων και μοντέρνων πολυώροφων κτιρίων.
Στην περιοχή Biloku, νότια από το ποτάμι θα βρεί κανείς μεγάλο αριθμό από εστιατόρια, καφέ και μπάρ, που αποτελούν την καρδιά της διασκέδασης μιας σύγχρονης πόλης.

Τίρανα : Η πλατεία του Σκεντέρμπεη

Σε μια πίσω αυλή παρατημένες φιγούρες από το παρελθόν

Στον δρόμο της επιστροφής
Πήραμε το αεροπλάνο της επιστροφής έχοντας νωπές τις εντυπώσεις από το Εθνικό και ιστορικό μουσείο των Τιράνων, που επισκεφτήκαμε πριν φύγουμε. Με εκθέματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, την προσοχή μας τράβηξαν πιο πολύ οι αναφορές στην πιο πρόσφατη ιστορία της Αλβανίας από την Λίγκα της Πριζρένης και τον αγώνα των Αλβανών για την ανεξαρτησία τους από τους Οθωμανούς. Με μικρό αριθμό μεταφρασμένων στα Αγγλικά επεξηγηματικών πινακίδων, περιοριστήκαμε πιο πολύ στην θέαση των φωτογραφιών. Τα μάτια μας πλημμύρισαν από φουστανέλες και καριοφίλια, ενώ εντύπωση μας έκανε η ιδιαίτερη αναφορά στον Μάρκο Μπότσαρη.

Είναι γνωστές και συνηθισμένες οι εθνικές και εθνικιστικές διεκδικήσεις, που συχνά συναντά κανείς εκατέρωθεν των συνόρων, ειδικά εάν βρίσκεται κανείς στα Βαλκάνια. Σε μία περιοχή που πολλοί λαοί ζούσαν και συνυπήρχαν για πολλούς αιώνες (ειρηνικά στα μεγαλύτερα διαστήματα) υπό την σκέπη της οθωμανικής αυτοκρατορίας, είναι προφανές ότι είναι εύκολο να βρίσκει κανείς επιχειρήματα για μια πολιτική διεκδικήσεων και αντιπαραθέσεων. Ήταν ο Μάρκος Μπότσαρης Έλληνας ή Αλβανός; Έμαθε να γράφει Ελληνικά πριν τα 19 του χρόνια ή μετά; Τα Γαλλικά τάγματα στην Κέρκυρα, όπου κατατάχτηκε, ήταν τάγματα Ελλήνων Σουλιωτών ή Αλβανών; Εύκολα μπορεί κανείς να οχυρώνεται πίσω από τέτοιου είδους ερωτήματα και επιχειρήματα για να δικαιολογεί διεκδικήσεις του είδους «Τσαμουριά» ή «Βόρεια Ήπειρος».

Όμως υπάρχει και μία άλλη οπτική θεώρηση της Ιστορίας, που αυτήν την κοινή ή παράλληλη ιστορική πορεία και τα γεγονότα που προκύπτουν από αυτήν, αντί για στοιχείο διαίρεσης και διεκδίκησης τα βλέπουν αντίθετα σαν στοιχείο ενωτικό. Εγώ προτιμώ να βλέπω με χαρά το γεγονός ότι Έλληνες και Αλβανοί θεωρούν τον Μάρκο Μπότσαρη σαν κοινό εθνικό τους ήρωα, σαν τον άνθρωπο που έφτιαξε το πρώτο ελληνοαλβανικό λεξικό και ο οποίος με τον αγώνα του και την προσωπική του θυσία συνέβαλε στην ανεξαρτησία της Ελλάδας. Ή να σκέφτομαι ότι ο Σκεντέρμπεης, ο μεγαλύτερος Εθνικός ήρωας της Αλβανίας, που το άγαλμά του κοσμεί την κεντρική πλατεία των Τιράνων, είχε και Ελληνικό αίμα στις φλέβες του. Ή ότι οι Αρβανίτες, που ήρθαν στην νότια Ελλάδα από την Αλβανία τον 13ο αιώνα, συνέβαλαν αποφασιστικά στον αγώνα της Ελληνικής ανεξαρτησίας και ότι οι παππούδες πολλών από εμάς μιλούσαν Αρβανίτικα μέχρι και στις μέρες μας.

Σε όλα τα Βαλκάνια με αφορμή το ταξίδι αυτό είδα πολλά στοιχεία διαίρεσης, που ενέχουν κινδύνους νέων μελλοντικών αντιπαραθέσεων. Τα φράγματα του Κομάν, πλημμύρισαν εδάφη και στο γειτονικό Κόσοβο, ενώ στέρησαν νερά από την λίμνη της Σκόδρας, που μοιράζεται η Αλβανία με το Μαυροβούνιο. Στο Κόσοβο είδα και κατάλαβα πολύ καλά, γιατί με τόσα ορθόδοξα μνημεία οι Σέρβοι νιώθουν ότι με την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου είναι σαν να τους ξεριζώνεται κάτι από την ψυχή. Από την άλλη κατάλαβα πολύ καλά και την επιθυμία και το δικαίωμα των Αλβανών του Κοσόβου, που αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, να ζουν ανεξάρτητα και να ορίζουν τα του τόπου τους. Στην Βοσνία είδα την εύθραυστη εσωτερική διαίρεση σε εθνικές ζώνες και την αδυναμία του Δήμου του Μοστάρ να λειτουργήσει σαν ένας ενιαίος Δήμος και όχι σαν ισορροπία του τρόμου ανάμεσα σε Κροάτες και Βόσνιους μουσουλμάνους. Στα Δαλματικά παράλια είδα τους Βόσνιους να αποκόπτονται από τις ακτές και το Κροατικό έδαφος να κόβεται στα δυο από μία στενή λουρίδα Βοσνιακού εδάφους.

Όλα αυτά και άλλα πολλά είναι μία βραδυφλεγής ωρολογιακή βόμβα, που είναι στο χέρι μας να αφοπλίσουμε. Μέσα σε ένα κοινό Ευρωπαϊκό σπίτι, με τις απαγορεύσεις των συνόρων να χαλαρώνουν, την ελεύθερη διακίνηση να μεγαλώνει, τις οικονομικές σχέσεις να αναπτύσσονται και να δημιουργούν κοινά συμφέροντα, με τις κοινές πολιτιστικές αναφορές να προβάλλονται, με τον αλληλοσεβασμό, την αλληλοκατανόηση και την συνεργασία τα Βαλκάνια μπορούν πέρα από τις επί μέρους εθνικές ταυτότητες, να αποκτήσουν μία κοινή ισχυρή παρουσία στην Ευρώπη και στον κόσμο.

******************************************************************
Η τελευταία και τελική, γλυκιά γεύση της εκδρομής : Πριν φύγουμε από τα Τίρανα γευτήκαμε το δημοφιλές τα τελευταία χρόνια γλυκό tre lece, με τα τρία διαφορετικά γάλατα και την στρώση καραμέλας. Προϊόν και αυτό της παγκοσμιοποίησης, ταξίδεψε από την Λατινική Αμερική και την Ισπανία, για να φτάσει στα Τίρανα και να αποκτήσει την επικάλυψη με την καραμέλα.

​

Έστω και εκ των υστέρων σκέφτηκα να προσθέσω ορισμένες σκόρπιες εικόνες από την Βοσνία, που στην διάρκεια που έγραφα την ιστορία είχα κρίνει ως μη απαραίτητες να αναφερθούν.

Αποσπασματικές εικόνες από την Βοσνία

Visoko
Φεύγοντας από το Σαράγιεβο, πριν κατευθυνθούμε προς το Μοστάρ κάναμε μία παράκαμψη 30 περίπου χλμ για να επισκεφτούμε την κατά τον Βόσνιο αρχαιολόγο SemirOsmanagicμεγαλύτερη πυραμίδα του κόσμου. Μας παρέσυρε ως εκεί η σχετική αναφορά του LonelyPlanet, που κέντρισε την περιέργειά μας. Εν τέλει αποδείχτηκε μία ιστορία αντίστοιχης σοβαρότητας με αυτές του Ντένιγκεν. Μία σειρά φυσικών λόφων, που εάν τις δει κανείς από ελικόπτερο φαίνονται να έχουν κωνικό σχήμα, ερμηνεύτηκαν αυθαίρετα από έναν ευφάνταστο αρχαιολόγο ως μία συστάδα πυραμίδων κατασκευασμένων από έναν πολιτισμό που έδρασε πριν 12.000 χρόνια και έσβησε άδοξα. Μία ιστορία που αξιοποιείται από τους ντόπιους καθαρά για τουριστικούς λόγους. Μία σειρά υπόγειων τούνελ υποτίθεται ότι συνέδεαν τις πυραμίδες αυτές. Κάποια τούνελ έχουν ανασκαφεί και είναι επισκέψιμα. Το μόνο πραγματικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον μπορεί να βρίσκεται σε μεγάλο αριθμό λειασμένων λίθων, που παραπέμπουν σε νεολιθική κατοίκηση και μπορεί να ήταν νεολιθικά εργαλεία. Άλλωστε η περιοχή του Βίσοκο θεωρείται πράγματι ότι αποτέλεσε σημαντικό νεολιθικό οικισμό.

Το σύστημα από τους λόφους-«πυραμίδες» όπως φαίνεται φωτογραφημένο από ψηλά

Konjic
Πάνω στον δρόμο από το Σαράγιεβο για το Μοστάρ βρίσκεται το Konjic, στο οποίο σταματήσαμε εντελώς τυχαία. Διαθέτει μία πολύ ωραία παλαιά πέτρινη γέφυρα με έξι τοξωτά ανοίγματα και εντοιχισμένη πέτρινη επιγραφή με την χρονολογία 1098, αν και πιστεύεται ότι έχει κατασκευαστεί αρκετά αργότερα από του οθωμανούς. Αξίζει κανείς εάν έχει λίγο χρόνο να πιεί έναν καφέ στις όχθες του Νερέτβα, θαυμάζοντας την γέφυρα.

Blagaj
Λίγο μετά το Μοστάρ, κοντά στην περιοχή του αεροδρομίου κάναμε μία ακόμη παράκαμψη και αφού μπερδευτήκαμε σε μικρούς επαρχιακούς δρόμους επισκεφτήκαμε το μικρό και γραφικό Blagaj, το οποίο διαθέτει μία πολύ ωραία πηγή, που αναβλύζει από ένα βράχο και σχηματίζει μικρούς καταρράκτες.

Pocitelj
Πάνω στον δρόμο που οδηγεί από το Μοστάρ προς τα παράλια, το Pociteljείναι ένας πολύ όμορφος και γραφικός περιτοιχισμένος οικισμός, στον οποίο όχι μόνο αξίζει να σταματήσετε, αλλά και να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να τον περπατήσετε και να ανηφορήσετε μέχρι τον εξαγωνικό πύργο, που δεσπόζει από πάνω του και από τον οποίο αξίζει να θαυμάσετε την θέα. Ένας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών έχει αγοράσει και αναπαλαιώσει πολλά του σπίτια, μετατρέποντάς το σε κάτι σαν την Μονεμβασιά της Βοσνίας. Και στο Pocitelj τα θρησκευτικά μνημεία πλήρωσαν βαρύ φόρο στην περίοδο του πολέμου.

Μετά τον πόλεμο και σήμερα

Καταρράκτες στο Kravice
Μετά το Pocitelj, στην πόλη Capljinaαντί να συνεχίσουμε προς τα παράλια, στρίψαμε δεξιά, βορειοδυτικά δηλαδή, για να αποφύγουμε τον πολυσύχναστο παραλιακό δρόμο και να κατευθυνθούμε από ένα πιο ήσυχο επαρχιακό δρόμο προς την Κροατία και το Σπλίτ. Στον δρόμο μας λίγο μετά το Studenciμία αριστερή παράκαμψη 3,5 χλμ, μας οδήγησε στους περίφημους καταρράκτες του Kravice, οι οποίοι πέφτουν από ύψος 28 μέτρων ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση δημιουργώντας ένα ειδυλλιακό περιβάλλον.

 

Προηγούμενο Κεφάλαιο

• 1
• …

  Go to chapter

  Go
• 10
• 11
• 12
• 13

Επόμενο Κεφάλαιο

First Προηγούμενη 12 of 13

Go to chapter

Go

Επόμενη Last

[nenena]

Ωραίος τίτλος!

 

[ΕΡΣΗ]

Ωραια! Ξεκινησες επιτελους την ιστορια σου!
Θα καταγραψω τα παντα γιατι ειναι μεσα στα σχεδια!

 

[galat]

...Θα καταγραψω τα παντα γιατι ειναι μεσα στα σχεδια!

Συστήνω ανεπιφύλακτα το ταξίδι αυτό....

 

[pattyyy]

Το ταξίδι σας είναι ένα από αυτά που έχω ονειρευτεί και σχεδιάσει...Ανυπομονώ για τη συνέχεια!

 

[hydronetta]

Πολύ ωραία. Αν και έλαβα προγευση δια ζώσης στον Ελλήσποντο, καιρός να εντρυφήσω και στις λεπτομέρειες ειδικά για το κομμάτι Αλβανίας, Μαυροβουνίου, Κοσόβου. Πήραμε θέση και αναμένουμε

 

[fenia42]

Ωραία ξεκινάς ! Περιμένουμε τη συνέχεια. Δώσε έμφαση στην κατάσταση των δρόμων αν θες !
Καλή έμπνευση !!

 

[coccobill]

Ωραια, περιμενουμε περιγραφες των δρομων, των τουνελ, των ανθρωπων που συναντησατε στις διαδρομες και φωτογραφικα ντοκουμεντα βεβαια. Την πατησες! τα θελουμε ολα!
(Ουτε να το σκεφτεις να βαλεις τη γλωσσα σου μεσα στα δια ζωσης.. )

 

[Twinkie]

Αυτά τα τοπία της Κροατίας περιμένω πως και πως και φυσικά Σεράγιεβο. Με μεγάλη αγωνία!! Καλή αρχή

 

[kalspiros]

Καλώς τον! Για πες; Πλεύσατε στα "φιόρδ" της Koman; (αν κι απ' τον χάρτη σου, καταλαβαίνω ότι το κόψατε οδικώς το οποίο κι αυτό είναι μια εμπειρία (για γερά νεύρα) ειδικότερα εάν δεν προτιμήσατε την καινούρια οδό για Κόσοβο)

 

[galat]

...Δώσε έμφαση στην κατάσταση των δρόμων αν θες !...

Από τα 2200 χλμ. ούτε 100 δεν ήταν σε αυτοκινητόδρομους. Με εξαίρεση κάποια μικρά τμήματα, που οι δρόμοι είχαν λακούβες ή ήταν στενοί και στους οποίους θα αναφερθώ συγκεκριμένα, οι υπόλοιποι ήταν μεσαίας κατάστασης. Βέβαια επειδή είχαν αρκετές στροφές ο μέσος όρος ταχύτητας πολλές φορές δεν ξεπέρναγε τα 40-50 χλμ. Πάντως το οδικό δίκτυο γενικά δεν μας προβλημάτισε.

...Για πες; Πλεύσατε στα "φιόρδ" της Koman; (αν κι απ' τον χάρτη σου, καταλαβαίνω ότι το κόψατε οδικώς το οποίο κι αυτό είναι μια εμπειρία (για γερά νεύρα) ειδικότερα εάν δεν προτιμήσατε την καινούρια οδό για Κόσοβο)

Και βέβαια πλεύσαμε. Ήταν άλλωστε βασικός στόχος. Μόνο που η διαδρομή στην φωτογραφία είναι "ενδεικτική", γιατί η michelin αφ'ενός δεν αναγνώριζε το Koman και αφ'ετέρου δεν δεχόταν τόσους ενδιάμεσους σταθμούς. Όμως μην ανησυχείς, θα έχω επι μέρους αναλυτικούς χάρτες στις ημερήσιες διαδρομές. Εκεί θα διευκρινηστούν όλα.

 

[vagantos]

Όμως μην ανησυχείς, θα έχω επι μέρους αναλυτικούς χάρτες στις ημερήσιες διαδρομές.
Εκεί θα διευκρινηστούν όλα.

Α... γειά σου.
Κάτι τέτοια περιμένουμε. Δώσε πράμα άφθονο.