Klair
Member
- Μηνύματα
- 2.217
- Likes
- 25.829
- Ταξίδι-Όνειρο
- Υπερσιβηρικός
Περιεχόμενα
- Κεφάλαιο 1
- ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
- Βυτίνα-Όρος Μαίναλο-Χιονοδρομικό Κέντρο-Αλωνίσταινα
- Νυμφασία-Λεβίδι
- Ελάτη-Στεμνίτσα
- Ελληνικό-Λούσιος ποταμός-Αρχαία Γόρτυνα
- Καρύταινα: Το Τολέδο της Ελλάδας!
- Όρος Σαϊτάς
- Βυζαντινός ναός Παναγίας Λεβιδίου και Αρχαιολογικός Χώρος Ορχομενού
- Ναός Αγίας Φωτεινής Μαντινείας
- Και μετά ήρθε ο "Λέανδρος"!
- Βλαχέρνα-Κάστρο Μπεζενίκου-Παναγία Καταφυγιώτισσα-Μονή Αγίας Ελεούσας-Όρος Καστανιά-Μονή Παναγίας της Βλαχέρνας.
- Σαν σήμερα η μάχη στο Λεβίδι, 14 Απριλίου 1821.
- Μαγούλιανα: Ο εξώστης της Αρκαδίας ή μήπως ολόκληρης της Πελοποννήσου;
- Βαλτεσινίκο: Ο τόπος με τα πολλά νερά!
- Μονή Αγίου Νικολάου Βαλτεσινίκου και Μυγδαλιά
- Αρχαιολογικός Χώρος Αρχαίας Μαντινείας
- Κοντοβάζαινα: Το κεφαλοχώρι με τα πολλά νερά και τα όμορφα πλατάνια
- Δήμητρα-Μουριά-Τεχνητή Λίμνη Λάδωνα-Λάδωνας ποταμός
- Λάστα: Το χωριό με μόνιμο αριθμό κατοίκων όσα τα δάχτυλα του ενός χεριού!
- Λαγκάδια: Το "κρεμαστό" χωριό με την πέτρινη ομορφιά!
- Λίμνη Τάκα
- Τεγέα: Αλέα-Αρχαιολογικό Μουσείο-Ναός Αλέας Αθηνάς-Αρχαιολογικό Πάρκο-Στάδιο
- Βούρβουρα: Το σιωπηλό χωριό με την παρθένα φύση
- Δάρα: Η Χώρα των Νάσων (Νησιών)
- Το Δάρα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
- Το Δάρα μετά την Απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό
- Δάρα: Έθιμα και παραδόσεις
- Δάρα: Η μετάβαση από Δήμο σε Κοινότητα και η μετανάστευση
- Το Δάρα και ο Πόλεμος του 1940
- Το Δάρα και ο Εμφύλιος Πόλεμος
- Το Δάρα μετά τον Εμφύλιο και στα χρόνια της Δικτατορίας
- Το Δάρα και ο ζωοδότης κάμπος του
- Το Δάρα και το νερό
- Το μικρό Δάρα της Αυστραλίας
- Το Δάρα και το Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού
- Το Δάρα ζει στους ρυθμούς του Αστέρα Ραχούλας
- Κανδήλα-Ιερά Μονή Παναγίας της Κανδήλας-Πηγή Σίντζι
- Λίμνη-Χωτούσα-Αρχαιολογικός Χώρος Καφυών
- Λιμποβίσι-Αρκουδόρεμα-Χρυσοβίτσι: Στα λημέρια του Κολοκοτρώνη
- Πιάνα: Η κατοικία του Θεού Πάνα
- Ζάτουνα: Το χωριό πέρα από το ποτάμι
- Ζυγοβίστι: Το χωριό όπου η ιστορία δεν ξαπόστασε ακόμα-Ο τόπος των Αθανάτων
- Κάψια-Σπήλαιο Κάψια-Πηγή του Πανός-Μηλιά-Ιερό Ιππίου Ποσειδώνος
- Μονή Αιμυαλών
- Βαλτεσινίκο-Μονή Αγίου Νικολάου-Μονή Φιλοσόφου-Ζάτουνα
Βυζαντινός ναός Παναγίας Λεβιδίου και Αρχαιολογικός Χώρος Ορχομενού
Αυτήν τη φορά θα γίνουμε χρονοταξιδιώτες και θα πηδήξουμε στο παρελθόν. Tο ταξίδι στον χρόνο είναι μια ιδέα, που έχει περάσει από το μυαλό, των περισσότερων ανθρώπων πάνω στον πλανήτη, και είμαι σίγουρη, ότι όλοι μας κάποια στιγμή, έχουμε εκφράσει την επιθυμία να μπορούσαμε, με μια χρονομηχανή, να κάνουμε χρονικά άλματα, είτε στο παρελθόν, είτε στο μέλλον. Σε πολλά αρχαία κείμενα γίνονται περιγραφές για ανθρώπους, οι οποίοι βιώνουν τον χρόνο με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικές διαστάσεις, βλέποντας το παρελθόν ή το μέλλον της ανθρωπότητας. Πολλές αρχαίες διηγήσεις μιλάνε, για ανθρώπους που ταξιδεύουν πίσω στον χρόνο ή ξαφνικά βρίσκονται στο μέλλον. Εγώ θα προσπαθήσω, να σας ταξιδέψω νοερά, μέσα από τις περιγραφές μου, σε μια οργανωμένη πόλη, που ουσιαστικά μπήκε στο στερέωμα της ιστορίας της Αρκαδίας, από τα χρόνια του Τρωικού πολέμου (1193-1184 π.Χ), όταν μαζί με άλλες Αρκαδικές πόλεις, συμμετείχε στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
Ο Ορχομενός, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ανάμεσα στις 5 μεγάλες πόλεις της Αρκαδίας και η ίδρυσή του αποδίδεται, στον γιο του Λυκάονα, έναν μυθικό ήρωα, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομά του. Ο Όμηρος αναφέρει, ότι η περιοχή γύρω από την πόλη του Ορχομενού, ήταν πλούσια σε κοπάδια προβάτων, κάτι που ισχύει ακόμα και σήμερα, γι΄ αυτό και την αποκαλεί “Πολύμηλο”.
Στις αρχαίες γραπτές πηγές και στις επιγραφές, υπάρχουν δύο τύποι για το όνομα της πόλης: Ερχομενός και Ορχομενός. Στη γραμμική Β΄ γραφή, εμφανίζεται το όνομα Ορχομενός στον τύπο: E-ko-me-no=Ερχόμενος.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
Στη διάρκεια των Α΄ και Β΄ Μεσσηνιακών πολέμων (776-628 π.Χ), ο Ορχομενός γίνεται η έδρα των βασιλέων της Αρκαδίας. Ο λιθοβολισμός και η θανάτωση του επίορκου βασιλέα των Ορχομενίων, Αριστοκράτη Β΄, θέτει ένα τέλος στον θεσμό της βασιλείας και στην πρωτοκαθεδρία της πόλης του Ορχομενού στην Αρκαδία. Γύρω στο 540-500 π.Χ γίνεται κατασκευή μεγάλου εκατόμπεδου (οικοδόμημα μήκους 100 ποδών) δωρικού ναού, στην κάτω πόλη του Ορχομενού (λεπτομέρειες στη συνέχεια της ιστορίας).
Στους Περσικούς πολέμους, ο Ορχομενός συμμετέχει με 120 οπλίτες στη μάχη των Θερμοπυλών, και με 600 στις Πλαταιές. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, γύρω στο 418 π.Χ, γίνεται πολιορκία της πόλης από τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους. Λόγω της αφοσίωσης προς τη Σπάρτη, οι Ορχομένιοι αντιδρούν στη δημιουργία του Κοινού των Αρκάδων, αλλά και στην ίδρυση και στον συνοικισμό της Μεγαλόπολης (371 π.Χ). Ωστόσο, φοβούμενοι την αυξανόμενη επιρροή των Θηβαίων στην Πελοπόννησο, αναγκάζονται να προσχωρήσουν τελικά στην Αρκαδική Ομοσπονδία το 367 π.Χ. Στη μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ) θα πολεμήσουν εναντίον του Επαμεινώνδα και των συμμάχων του.
Στο β΄ μισό του 4ου και στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ εξελίσσεται ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα στην πόλη. Στη νέα οικοδομική δραστηριότητα συμπεριλαμβάνονται: η κατασκευή νέας οχύρωσης, η ανοικοδόμηση των μνημείων της Αγοράς, του ιερού της Αρτέμιδος Μεσοπολίτιδος και του Θεάτρου (λεπτομέρειες στη συνέχεια). Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ ο Ορχομενός, λόγω της αξιόλογης στρατιωτικής του δύναμης και της καίριας γεωγραφικά θέσης του, θα διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο, στις πολιτικές και στρατιωτικές συγκρούσεις, της ταραχώδους αυτής περιόδου. Πρόκειται για μια μακρά περίοδο ανταγωνισμού, μεταξύ της Αχαϊκής Συμπολιτείας, των Σπαρτιατών και του βασιλείου της Μακεδονίας.
Ξεκινήσαμε από το Δάρα ακολουθώντας την ΕΟ Πάτρας-Τρίπολης, με την προπολεμική ονομασία 111. Από το 1963, ο δρόμος αυτός ονομάζεται ΕΟ 33, αλλά όλοι οι κάτοικοι της ευρείας περιοχής, μαζί τους και εγώ, εξακολουθούμε να τον αποκαλούμε 111. Όταν φτάσαμε στην πλατεία Λεβιδίου στρίψαμε αριστερά, ακολουθώντας την ΕΟ Νεμέας-Λεβιδίου, η οποία διατρέχει τον κάμπο του χωριού. Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο είναι ένα κέντημα, με πράσινες και καφεκόκκινες βελονιές, όπου το βλέμμα του ταξιδιώτη χάνεται στην απεραντοσύνη του.
Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο
Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο
Το Λεβίδι
Είχαμε απομακρυνθεί 2 χιλιόμετρα από το Λεβίδι, όταν συναντήσαμε το πρώτο αξιοθέατο της σημερινής εξερεύνησής μας, δηλαδή τον βυζαντινό ναό της Παναγίας.
Σύμφωνα με μελετητές, στην τοποθεσία της βυζαντινής εκκλησίας υπήρχε ιερό της Υμνίας Αρτέμιδος. Περιηγητές του 19ου αιώνα αναφέρουν την ύπαρξη τμημάτων δωρικών κιόνων σε αυτήν την εκκλησία. Η περιοχή πρέπει να ήταν μέρος της αρχαίας Ελυμίας, την οποία μνημονεύει ο Ξενοφών και την τοποθετεί στα λιβάδια, βορειοανατολικά του Λεβιδίου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί, ότι η Αρκαδική Ελυμία έχει σχέση με την πόλη της Σικελίας, Έλυμα, που κατά την παράδοση, χτίστηκε προς τιμήν του Ελύμου, από τον αδελφό του Αινεία.
Άφθονα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά μέλη έχουν αφομοιωθεί στην κατασκευή του ναού. Πωρόλιθοι, κέραμοι και επεξεργασμένοι λίθοι έχουν ταιριάξει με νεότερα υλικά, για να αποδοθεί αυτή η ιδιαίτερη μορφή στον ναό. Η εκκλησία ανεγέρθηκε τον 11ο μ.Χ αιώνα και ανήκει στον τύπο της Βασιλικής με τρουλοκαμάρα, σπάνιος αρχιτεκτονικός τύπος, που συναντάται σε ελάχιστες εκκλησίες. Είναι σταυρεπίστεγος ναός και ο θόλος του έχει αγιογραφηθεί. Ο τρούλος στηρίζεται πάνω σε κίονες, οι οποίοι εκτιμάται, ότι στήριζαν και τον αρχαίο ναό της Υμνίας Αρτέμιδος. Δυστυχώς ο ναός ήταν κλειστός για να μπορέσουμε να επισκεφθούμε το εσωτερικό του.
Συνεχίσαμε την πορεία μας μέσα στην απλωσιά του κάμπου. Στα δεξιά μας, σε μια πτυχή του Τραχέος όρους, είδαμε να φωλιάζει το χωριό Παλαιόπυργος, το οποίο απολαμβάνει εξαιρετική θέα προς το Μαίναλο, ενώ στα εύφορα χωράφια που απλώνονται στα “πόδια” του, οι λιγοστοί κάτοικοι καλλιεργούν τα αμπέλια τους και βάζουν τα περιβόλια τους. Στη θέση “Μύτικας Παλαιοπύργου”, ανατολικά του Ορχομενού, έχουν εντοπιστεί τμήματα οικισμού της μυκηναϊκής εποχής και ένα ιερό της αρχαϊκής εποχής, αλλά δεν μπήκαμε στη διαδικασία να τα ψάξουμε.
Παλαιόπυργος
Αντικρίσαμε στον κωνικό λόφο της αρχαίας πόλης στο βάθος του κάμπου. Ο λόφος αυτός, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε ο Ορχομενός, χωρίζει τον απέραντο κάμπο σε δύο πεδία: το νότιο, γνωστό ως πρώτο Ορχομένιο πεδίο (κάμπος Λεβιδίου και Παλαιοπύργου), το οποίο ήδη σας περιέγραψα, και το βόρειο, το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, που καταλαμβάνει τους κάμπους των χωριών, Κανδήλας και Χωτούσας.
Ο κάμπος της Κανδήλας και της Χωτούσας, δηλαδή το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, όπως φαίνεται από την Ακρόπολη του αρχαίου Ορχομενού
Φτάσαμε στα “πόδια” του λόφου, όπου φιλοξενείται το σημερινό χωριουδάκι του Ορχομενού. Το πρώτο κτίσμα που συναντήσαμε, πριν διασχίσουμε το χωριό, ήταν ένα μαντρί φτιαγμένο από ξύλα, τσίγκους και συρματοπλέγματα. Η γνωστή μυρωδιά πλημμύρισε το αυτοκίνητο, αν και είχαμε κλειστά τα παράθυρα.
Το σημερινό χωριό Ορχομενός
Ο σημερινός Ορχομενός και η θέα που απολαμβάνει προς το πρώτο Ορχομένιο πεδίο, ενώ στα χωράφια κάτω από το χωριό βόσκουν προβατάκια, όπως ακριβώς συνέβαινε στην ακμή της αρχαίας πόλης
Ο κάμπος του Λεβιδίου, όπως φαίνεται από τον σημερινό Ορχομενό
Διασχίζοντας το παντέρημο χωριό, μας πήραν στο κατόπι τρεις σκύλοι. Ο ένας από αυτούς ήταν μεγαλόσωμος, σε "λερωμένο" λευκό χρώμα με σωματοδομή μικρής αρκούδας. Οι άλλοι δύο ήταν πιο καχεκτικοί. Μπροστά μας, μέσα στο χωριό, συναντήσαμε μια πινακίδα. Δεξιά στην ανηφοριά, έδειχνε προς την Ακρόπολη του Ορχομενού, και ευθεία προς τον αρχαϊκό δωρικό ναό.
Στη δυτική λοιπόν άκρη του σημερινού χωριού, το οποίο παλαιότερα ονομαζόταν Καλπάκι, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και από το κοιμητήριο, υπάρχουν τα κατάλοιπα ενός περίπτερου ναού (ναός που περιβάλλεται από μια σειρά κιόνων), διαστάσεων 31,22x13,33 μέτρων.
Διέθετε πρόναο (το τμήμα του ναού πριν τον σηκό) και σηκό [ο κεντρικός και κύριος (στον άξονα του μήκους) χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού, όπου τοποθετούσαν το άγαλμα του θεού ή της θεάς, στον οποίο-α ήταν αφιερωμένος ο ναός]. Δε διέθετε οπισθόδομο (ο οπίσθιος χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού). Λόγω μη εύρεσης σχετικής επιγραφής, δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα η λατρευόμενη θεότητα, στην οποία είχε αφιερωθεί. Πρόκειται πιθανότατα για ναό του Ποσειδώνα ή της Αφροδίτης, τους οποίους αναφέρει ο Παυσανίας. Μέσα στον σηκό εντοπίστηκαν τα ίχνη μεγάλου βάθρου αγάλματος.
Μετά τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής χτίστηκε το κωδωνοστάσιο της παρακείμενης εκκλησίας του Αη Γιάννη, που κατέλαβε και ισοπέδωσε την ανατολική, στενή πλευρά του αρχαίου ναού.
Σήμερα στον χώρο βρίσκονται μόνο τα δωρικά κιονόκρανα του ναού, ο οποίος χρονολογείται ανάμεσα στο 530 και 500 π.Χ. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε το κατώτερο τμήμα των σπονδύλων δωρικών κιόνων, που σήμερα δεν υπάρχουν, προφανώς διότι αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό στο χωριό.
Ανηφορίσαμε προς την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Μια χοντρή αλυσίδα και το σήμα του STOP μας έκοψαν τον δρόμο. Στο σημείο υπάρχει ένα άπλωμα, που εκτελεί χρέη parking και ήταν χρήσιμο άλλες εποχές, προ ιού, όταν ο αρχαιολογικός χώρος ήταν επισκέψιμος. Τώρα αφήσαμε το αυτοκίνητο ακριβώς μπροστά από την αλυσίδα και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε τον χωματόδρομο,
ο οποίος οδηγεί στο κιόσκι του αρχαιολογικού χώρου.
Ρίξαμε μια ματιά γύρω μας και είδαμε το πρώτο Ορχομένιο πεδίο, με τα πράσινα και τα οργωμένα χωράφια, να κυριαρχεί στο τοπίο.
Στο βάθος το Λεβίδι, με τα πετρόχτιστα σπίτια του, κουρνιασμένο στην αγκαλιά του βουνού των Νυμφών και των μύθων, φαινόταν σαν να αιωρούνταν πάνω από τον ζωοδότη κάμπο.
Ο Ορχομενός είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αρχαίας πόλης, που συνδυάζει τα αμυντικά πλεονεκτήματα μιας Ακρόπολης με τις δυνατότητες ανάπτυξης της γεωργίας, που προσφέρουν οι γύρω εκτάσεις. Η φύση έχει προικίσει την περιοχή, με δύο τεράστιους κάμπους, οι οποίοι περιβάλλονται ολόγυρα, από ορεινούς όγκους όπως: του Μαινάλου, του Τραχέος όρους και του Ολίγυρτου. Αυτά τα Ορχομένια πεδία αποτελούσαν τον σιτοβολώνα της αρχαίας πόλης, αλλά και τα στανοτόπια της. Η πληροφορία όμως, που με άφησε άφωνη όταν τη διάβασα, έχει να κάνει με τα εντυπωσιακά υδραυλικά έργα της προϊστορικής εποχής, που έγιναν στη θέση “Στενό”, βορειοανατολικά του σημερινού Ορχομενού. Το “Στενό” είναι μια λωρίδα γης, που αποτελούσε το πέρασμα, από τον κάμπο του Λεβιδίου σε αυτόν της Κανδήλας.
Το λεγόμενο πρώτο Ορχομένιο πεδίο, (ο κάμπος του Λεβιδίου), είναι μικρότερο σε έκταση, αλλά βρίσκεται ψηλότερα (630m), ενώ το δεύτερο πεδίο, (ο κάμπος της Κανδήλας), είναι μεγαλύτερο, αλλά καθώς είναι χαμηλότερα (620m) υπέφερε από λιμνάζοντα νερά. Ήδη από την εποχή του Χαλκού, στα δύο Ορχομένια πεδία έγιναν τεχνητά κοψίματα των βράχων, αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα. Στη θέση “Στενό” διανοίχθηκε μια τεχνητή τάφρος, ανάμεσα στις δύο πεδιάδες, έτσι τα νερά που κατέκλυζαν και λίμναζαν στο πρώτο πεδίο διοχετεύονταν με αυτά τα έργα στο δεύτερο. Εκεί με τη βοήθεια διωρύγων και καναλιών, τα νερά οδηγούνταν προς υπόγεια βάραθρα, τα οποία οι Αρκάδες αποκαλούσαν, ζέρεθρα.
Τόσο μπροστά ήταν αυτοί οι άνθρωποι!
Το πρώτο μνημείο που συναντήσαμε ήταν το Θέατρο της αρχαίας αυτής πόλης, το οποίο είναι περιφραγμένο, αλλά ήταν πολύ εύκολο πηδώντας, να βρεθούμε μέσα στον χώρο. Η θέα προς το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, δηλαδή προς τον κάμπο της Κανδήλας και της Χωτούσας μας έκοψε την ανάσα.
Το Θέατρο είναι χτισμένο από ντόπιο, γκρίζο ασβεστόλιθο, στην πλαγιά του λόφου της Ακρόπολης, σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων και προσφέρει, όπως ελέχθη, ανεμπόδιστη θέα στην πεδιάδα των χωριών, Κανδήλα και Χωτούσα. Δύο ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι* από λευκό ασβεστόλιθο, ορίζουν το βόρειο και το νότιο πέρας του κοίλου (κοίλον=θέσεις των θεατών).
*Στην αρχιτεκτονική και την αρχαιολογία, αναλημματικός τοίχος ή απλά ανάλημμα ορίζεται ο τοίχος που κατασκευάζεται συνήθως σε έδαφος υπό κλίση. Από στατική άποψη, η κατασκευή αναλήμματος βοηθά στη συγκράτηση του εδάφους από τη διάβρωση, δημιουργώντας παράλληλα ισόπεδες επιφάνειες.
Δε διατηρούνται ίχνη διαζώματος, αλλά το πιθανότερο είναι, ότι υπήρχε τουλάχιστον ένα. Τέσσερις κλίμακες διαιρούσαν το κοίλον του θεάτρου σε πέντε κερκίδες. Στο νότιο τμήμα του κοίλου, σώζεται ο λίθινος, χτιστός αγωγός απορροής ομβρίων υδάτων. Το κοίλον υπολογίζεται ότι διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων (καθισμάτων) και η χωρητικότητά του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Το Θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ.
Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ
Η ορχήστρα είναι ημικυκλική, καθώς ο κύκλος της διακόπτεται από τα θεμέλια του προσκηνίου. Με διάμετρο 20,60 μέτρων ήταν μάλλον στρωμένη με χώμα, διότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη πλακόστρωσης. Σώζονται δύο μαρμάρινοι θρόνοι πάνω σε ορθογώνια πλίνθο, οι οποίοι προορίζονταν για τους ανώτερους θρησκευτικούς λειτουργούς.
Αριστερά ο μαρμάρινος θρόνος και δίπλα του ο βωμός
Μεταξύ των μαρμάρινων θρόνων υπάρχει μεγάλος κυλινδρικός βωμός, που φέρει την επιγραφή: ΟMONOIAΣ. Από το προσκήνιο διατηρείται ο στυλοβάτης, αποτελούμενος από ασβεστολιθικές πλάκες.
Η ΠΡΟΕΔΡΙΑ
Η πρώτη σειρά των επισήμων καθισμάτων του Θεάτρου, ενώνει το κοίλον με την ορχήστρα. Η προεδρία είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο και αποτελείται από επιβλητικά καθίσματα, που διαθέτουν ενιαίο ερεισίνωτο (πλάτη του καθίσματος) και ερεισίχειρα (πλαϊνά μπράτσα του καθίσματος) στα άκρα. Στο εμπρόσθιο τμήμα δύο καθισμάτων της προεδρίας διατηρείται τμήμα αφιερωματικής επιγραφής. Εκεί αναγράφεται ότι τα έδρανα της προεδρίας κατασκευάστηκαν με έξοδα, του γιου του Επιγένους, ο οποίος είχε διατελέσει αγωνοθέτης, δηλαδή αξιωματούχος που είχε τη διεύθυνση των δραματικών αγώνων, προς τιμήν του Θεού Διονύσου.
Η προεδρία
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το Θέατρο αποκαλύφθηκε το 1913 από τους αρχαιολόγους G. Blum και A. Plassart, της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Κατά το έτος 1973 πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, υπό τη διεύθυνση του Εφόρου Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ συμπληρωματική έρευνα στο καλυμμένο, από επιχώσεις κατώτερο τμήμα, του κοίλου του Θεάτρου. Τη δεκαετία του 1980 ερευνήθηκε το άνω τμήμα του κοίλου, υπό τη διεύθυνση του Εφόρου Αρχαιοτήτων Θ. Σπυρόπουλου.
Πηδήσαμε έξω και ανεβήκαμε τη μεταλλική σκάλα, η οποία οδηγεί στην κορυφή του λόφου, όπου βρισκόταν η Αρχαία Αγορά.
ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ
Η Αρχαία Αγορά του Ορχομενού ως δημόσιος χώρος εξυπηρετούσε, τόσο τις εμπορικές και πολιτικές ανάγκες, όσο και τις θρησκευτικές λειτουργίες της πόλης. Την ύστερη κλασική-πρώιμη ελληνιστική περίοδο, το πλάτωμα της Αγοράς αναπτύχθηκε σε μνημειακή κλίμακα, με την κατασκευή αναλημματικών τειχών και μεγάλων στωικών κτιρίων.* Επίσης την ίδια περίοδο χτίστηκε και ο ναός της Αρτέμιδος Μεσοπολίτιδος.
*Τα στωικά οικοδομήματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής αποτελούν συστατικό στοιχείο των δημοσίων χώρων, στους οποίους συνηθίζεται μεγάλη συρροή ανθρώπων. Κύρια και πρωταρχική λειτουργία τους, ήταν να προσφέρουν κατάλυμα και προστασία, από τις καιρικές συνθήκες. Από την κλασική περίοδο τείνουν να χαρακτηριστούν αναγνωρίσιμα κτίρια των Αγορών.
ΒΟΡΕΙΑ ΣΤΟΑ
Το μεγαλύτερο σε μήκος οικοδόμημα του αρχαιολογικού χώρου είναι η λεγόμενη Βόρεια Στοά. Κατέχει μια κυρίαρχη θέση στον χώρο και αποτελούσε το προς βορράν όριο της Αγοράς. Η Στοά ήταν ανοιχτή στη νότια πλευρά, προς το επίπεδο της Αγοράς. Ήταν ένα μεγάλο οικοδόμημα, με μια εξωτερική δωρική, και μια εσωτερική ιωνική κιονοστοιχία. Η Στοά πρέπει να ήταν εμπορικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχουν όμως ίχνη από καταστήματα στο εσωτερικό της. Η Στοά χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ, παράλληλα με την ανοικοδόμηση των νέων τειχών της πόλης. Το μόνο που είδαμε από την άλλοτε μεγαλειώδη Αγορά και τη Βόρεια Στοά ήταν μόνον ελάχιστες πέτρες. Ο χώρος αυτός δεν είναι καν περιφραγμένος, εν αντιθέσει με την Ανατολική Στοά (Βουλευτήριο).
Τα τείχη της πόλης
ΑΝΑΤΟΛΙΚΉ ΣΤΟΑ (ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ)
Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του πλατώματος της Αγοράς. Πρόκειται για ένα επίμηκες, ορθογώνιο στωικό κτίσμα. Οι τοίχοι του είναι κατασκευασμένοι από ασβεστόλιθο, κατά το ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας. Η μόνη είσοδος στο κτίριο βρίσκεται στη δυτική πλευρά. Εσωτερικά, κατά μήκος του μεγάλου άξονα του κτίσματος, αναπτυσσόταν κιονοστοιχία από 12 αρράβδωτους ασβεστολιθικούς κίονες, επιχρισμένους με κονίαμα. Μια σειρά από παράθυρα ανοίγονταν κατά μήκος του ανατολικού τοίχου, για τον φωτισμό του εσωτερικού και για θέα στον κάμπο. Το κτίριο ήταν κεραμοσκεπές. Η ανοικοδόμησή του δεν είναι σίγουρο ότι ανήκει σε μια ενιαία φάση. Η νεότερη φάση του κτιρίου μπορεί να τοποθετηθεί στα τέλη του 4ου-αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.
Το Βουλευτήριο
Το κτίριο ταυτίστηκε με το Βουλευτήριο της πόλης, κυρίως λόγω της ανεύρεσης 12 χάλκινων ελασμάτων με προξενικά ψηφίσματα (3ος αιώνας π.Χ). Ωστόσο η ανεύρεσή τους στον συγκεκριμένο χώρο, επιτρέπει την ταύτιση του στωικού κτιρίου ή μέρος του, με τα “Αρχεία” της πόλης.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΙΤΙΔΟΣ
Ο ΝΑΟΣ
Απέναντι από το Βουλευτήριο είδαμε τον ναό της Αρτέμιδος χωρίς καμία περίφραξη. Ο ναός αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1913 στις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Η θεμελίωσή του ήταν από ασβεστόλιθο, ενώ το ανώτερο τμήμα των τοίχων, από ωμόπλινθους (πλίνθοι από πηλό, που δεν έχουν ψηθεί σε καμίνι, αλλά έχουν αφεθεί να στεγνώσουν στον ήλιο). Οι εξωτερικές επιφάνειες ήταν επιχρισμένες με λευκό, παχύ στρώμα κονιάματος, κατά απομίμηση του ισόδομου συστήματος τοιχοποιίας.*
*Σε αυτό το σύστημα κάθε δόμος (στρώση από πέτρες, πλάκες ή πλίνθους) αποτελείται από λαξευμένες πέτρες, ίσου ύψους και πάχους, όπως οι τσιμεντόλιθοι.
Ο ναός αποτελείται από σηκό [ο κεντρικός και κύριος (στον άξονα του μήκους) χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού, όπου τοποθετούσαν το άγαλμα του θεού ή της θεάς, στον οποίο-α ήταν αφιερωμένος ο ναός] και βαθύ πρόναο (το τμήμα του ναού πριν από τον σηκό). Στην πρόσοψη του ναού υπήρχε κιονοστοιχία αποτελούμενη από 4 κίονες, ενώ 2 κίονες υπήρχαν στην προέκταση των παραστάδων (τετράγωνοι στύλοι, στους οποίους απολήγει ο τοίχος ναών στον πρόναο). Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε τον Ορχομενό (2ος αιώνας μ.Χ) ο ναός δε λειτουργούσε.
Η ΛΑΤΡΕΥΟΜΕΝΗ ΘΕΟΤΗΤΑ
Μπροστά από τον ναό βρέθηκε μικρός αριθμός λίθινων βάσεων επιγραφών. Μεγίστης σημασίας ήταν η ανεύρεση τμήματος μαρμάρινης επιγραφής, του 3ου αιώνα π.Χ, σύμφωνα με την οποία ταυτίστηκε το ιερό, με αυτό της Αρτέμιδος. Προφανώς είναι το ίδιο ιερό, το οποίο αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, κατά τα γεγονότα του 315 π.Χ. Το προσωνύμιο “Μεσοπολίτις”, δηλαδή της θεάς που έχει το ιερό της στο μέσον της πόλης, μαρτυρείται στο προξενικό ψήφισμα για τον Νεοκλή από την Πελλάνα, του 3ου αιώνα π.Χ.
Χωρίς το ψήφισμα του Νεοκλή, ο ναός πιθανότατα θα είχε αποδοθεί στην Άρτεμη Κεδρεάτιδα ή στην Άρτεμη Υμνία, αφού αυτά τα δύο ιερά της θεάς μαρτυρούνται από αρχαίες πηγές στην περιοχή του Ορχομενού.
Ο ΒΩΜΟΣ
Πρόκειται για μια ορθογώνια, επιμήκη κατασκευή από ακανόνιστες ασβεστολιθικές πλάκες. Σώζεται σε ύψος δύο δόμων (στρώσεις από πέτρες). Το μνημείο προκατασκευάστηκε αλλού και εν συνεχεία συναρμολογήθηκε μπροστά στον ναό. Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ.
Απέναντι από τον ναό της Αρτέμιδος είδαμε δύο ωραιότατα παγκάκια και ετοιμαστήκαμε να στρογγυλοκαθήσουμε. Θα ήταν απόλαυση να έχουμε μπροστά μας την αρχαία Ακρόπολη, πίσω μας τα καταπράσινα λιβάδια του κάμπου και στο βάθος το Λεβίδι. Με το ....θα μείναμε! Ξαφνικά άρχισε να φυσάει ένας μανιασμένος αέρας, ο οποίος μας πήρε και μας σήκωσε! Κατρακυλήσαμε γρήγορα τον κατήφορο, επιστρέφοντας στο αυτοκίνητο.
Τελειώνοντας, θέλω να υποβάλλω τα σέβη μου στους ήρωες αναγνώστες, οι οποίοι δεν ξεπέταξαν απλώς τις φωτογραφίες, αλλά είχαν την υπομονή να διαβάσουν και να εντρυφήσουν μαζί μου, στην αρχαιολογία της περιοχής και του Ορχομενού! Σας ευχαριστώ θερμά!
Αυτήν τη φορά θα γίνουμε χρονοταξιδιώτες και θα πηδήξουμε στο παρελθόν. Tο ταξίδι στον χρόνο είναι μια ιδέα, που έχει περάσει από το μυαλό, των περισσότερων ανθρώπων πάνω στον πλανήτη, και είμαι σίγουρη, ότι όλοι μας κάποια στιγμή, έχουμε εκφράσει την επιθυμία να μπορούσαμε, με μια χρονομηχανή, να κάνουμε χρονικά άλματα, είτε στο παρελθόν, είτε στο μέλλον. Σε πολλά αρχαία κείμενα γίνονται περιγραφές για ανθρώπους, οι οποίοι βιώνουν τον χρόνο με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικές διαστάσεις, βλέποντας το παρελθόν ή το μέλλον της ανθρωπότητας. Πολλές αρχαίες διηγήσεις μιλάνε, για ανθρώπους που ταξιδεύουν πίσω στον χρόνο ή ξαφνικά βρίσκονται στο μέλλον. Εγώ θα προσπαθήσω, να σας ταξιδέψω νοερά, μέσα από τις περιγραφές μου, σε μια οργανωμένη πόλη, που ουσιαστικά μπήκε στο στερέωμα της ιστορίας της Αρκαδίας, από τα χρόνια του Τρωικού πολέμου (1193-1184 π.Χ), όταν μαζί με άλλες Αρκαδικές πόλεις, συμμετείχε στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
Ο Ορχομενός, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ανάμεσα στις 5 μεγάλες πόλεις της Αρκαδίας και η ίδρυσή του αποδίδεται, στον γιο του Λυκάονα, έναν μυθικό ήρωα, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομά του. Ο Όμηρος αναφέρει, ότι η περιοχή γύρω από την πόλη του Ορχομενού, ήταν πλούσια σε κοπάδια προβάτων, κάτι που ισχύει ακόμα και σήμερα, γι΄ αυτό και την αποκαλεί “Πολύμηλο”.
Στις αρχαίες γραπτές πηγές και στις επιγραφές, υπάρχουν δύο τύποι για το όνομα της πόλης: Ερχομενός και Ορχομενός. Στη γραμμική Β΄ γραφή, εμφανίζεται το όνομα Ορχομενός στον τύπο: E-ko-me-no=Ερχόμενος.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
Στη διάρκεια των Α΄ και Β΄ Μεσσηνιακών πολέμων (776-628 π.Χ), ο Ορχομενός γίνεται η έδρα των βασιλέων της Αρκαδίας. Ο λιθοβολισμός και η θανάτωση του επίορκου βασιλέα των Ορχομενίων, Αριστοκράτη Β΄, θέτει ένα τέλος στον θεσμό της βασιλείας και στην πρωτοκαθεδρία της πόλης του Ορχομενού στην Αρκαδία. Γύρω στο 540-500 π.Χ γίνεται κατασκευή μεγάλου εκατόμπεδου (οικοδόμημα μήκους 100 ποδών) δωρικού ναού, στην κάτω πόλη του Ορχομενού (λεπτομέρειες στη συνέχεια της ιστορίας).
Στους Περσικούς πολέμους, ο Ορχομενός συμμετέχει με 120 οπλίτες στη μάχη των Θερμοπυλών, και με 600 στις Πλαταιές. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, γύρω στο 418 π.Χ, γίνεται πολιορκία της πόλης από τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους. Λόγω της αφοσίωσης προς τη Σπάρτη, οι Ορχομένιοι αντιδρούν στη δημιουργία του Κοινού των Αρκάδων, αλλά και στην ίδρυση και στον συνοικισμό της Μεγαλόπολης (371 π.Χ). Ωστόσο, φοβούμενοι την αυξανόμενη επιρροή των Θηβαίων στην Πελοπόννησο, αναγκάζονται να προσχωρήσουν τελικά στην Αρκαδική Ομοσπονδία το 367 π.Χ. Στη μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ) θα πολεμήσουν εναντίον του Επαμεινώνδα και των συμμάχων του.
Στο β΄ μισό του 4ου και στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ εξελίσσεται ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα στην πόλη. Στη νέα οικοδομική δραστηριότητα συμπεριλαμβάνονται: η κατασκευή νέας οχύρωσης, η ανοικοδόμηση των μνημείων της Αγοράς, του ιερού της Αρτέμιδος Μεσοπολίτιδος και του Θεάτρου (λεπτομέρειες στη συνέχεια). Κατά τον 3ο αιώνα π.Χ ο Ορχομενός, λόγω της αξιόλογης στρατιωτικής του δύναμης και της καίριας γεωγραφικά θέσης του, θα διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο, στις πολιτικές και στρατιωτικές συγκρούσεις, της ταραχώδους αυτής περιόδου. Πρόκειται για μια μακρά περίοδο ανταγωνισμού, μεταξύ της Αχαϊκής Συμπολιτείας, των Σπαρτιατών και του βασιλείου της Μακεδονίας.
Ξεκινήσαμε από το Δάρα ακολουθώντας την ΕΟ Πάτρας-Τρίπολης, με την προπολεμική ονομασία 111. Από το 1963, ο δρόμος αυτός ονομάζεται ΕΟ 33, αλλά όλοι οι κάτοικοι της ευρείας περιοχής, μαζί τους και εγώ, εξακολουθούμε να τον αποκαλούμε 111. Όταν φτάσαμε στην πλατεία Λεβιδίου στρίψαμε αριστερά, ακολουθώντας την ΕΟ Νεμέας-Λεβιδίου, η οποία διατρέχει τον κάμπο του χωριού. Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο είναι ένα κέντημα, με πράσινες και καφεκόκκινες βελονιές, όπου το βλέμμα του ταξιδιώτη χάνεται στην απεραντοσύνη του.
Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο
Ο κάμπος του Λεβιδίου, δηλαδή το πρώτο Ορχομένιο πεδίο
Το Λεβίδι
Είχαμε απομακρυνθεί 2 χιλιόμετρα από το Λεβίδι, όταν συναντήσαμε το πρώτο αξιοθέατο της σημερινής εξερεύνησής μας, δηλαδή τον βυζαντινό ναό της Παναγίας.
Σύμφωνα με μελετητές, στην τοποθεσία της βυζαντινής εκκλησίας υπήρχε ιερό της Υμνίας Αρτέμιδος. Περιηγητές του 19ου αιώνα αναφέρουν την ύπαρξη τμημάτων δωρικών κιόνων σε αυτήν την εκκλησία. Η περιοχή πρέπει να ήταν μέρος της αρχαίας Ελυμίας, την οποία μνημονεύει ο Ξενοφών και την τοποθετεί στα λιβάδια, βορειοανατολικά του Λεβιδίου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί, ότι η Αρκαδική Ελυμία έχει σχέση με την πόλη της Σικελίας, Έλυμα, που κατά την παράδοση, χτίστηκε προς τιμήν του Ελύμου, από τον αδελφό του Αινεία.
Άφθονα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά μέλη έχουν αφομοιωθεί στην κατασκευή του ναού. Πωρόλιθοι, κέραμοι και επεξεργασμένοι λίθοι έχουν ταιριάξει με νεότερα υλικά, για να αποδοθεί αυτή η ιδιαίτερη μορφή στον ναό. Η εκκλησία ανεγέρθηκε τον 11ο μ.Χ αιώνα και ανήκει στον τύπο της Βασιλικής με τρουλοκαμάρα, σπάνιος αρχιτεκτονικός τύπος, που συναντάται σε ελάχιστες εκκλησίες. Είναι σταυρεπίστεγος ναός και ο θόλος του έχει αγιογραφηθεί. Ο τρούλος στηρίζεται πάνω σε κίονες, οι οποίοι εκτιμάται, ότι στήριζαν και τον αρχαίο ναό της Υμνίας Αρτέμιδος. Δυστυχώς ο ναός ήταν κλειστός για να μπορέσουμε να επισκεφθούμε το εσωτερικό του.
Συνεχίσαμε την πορεία μας μέσα στην απλωσιά του κάμπου. Στα δεξιά μας, σε μια πτυχή του Τραχέος όρους, είδαμε να φωλιάζει το χωριό Παλαιόπυργος, το οποίο απολαμβάνει εξαιρετική θέα προς το Μαίναλο, ενώ στα εύφορα χωράφια που απλώνονται στα “πόδια” του, οι λιγοστοί κάτοικοι καλλιεργούν τα αμπέλια τους και βάζουν τα περιβόλια τους. Στη θέση “Μύτικας Παλαιοπύργου”, ανατολικά του Ορχομενού, έχουν εντοπιστεί τμήματα οικισμού της μυκηναϊκής εποχής και ένα ιερό της αρχαϊκής εποχής, αλλά δεν μπήκαμε στη διαδικασία να τα ψάξουμε.
Παλαιόπυργος
Αντικρίσαμε στον κωνικό λόφο της αρχαίας πόλης στο βάθος του κάμπου. Ο λόφος αυτός, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε ο Ορχομενός, χωρίζει τον απέραντο κάμπο σε δύο πεδία: το νότιο, γνωστό ως πρώτο Ορχομένιο πεδίο (κάμπος Λεβιδίου και Παλαιοπύργου), το οποίο ήδη σας περιέγραψα, και το βόρειο, το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, που καταλαμβάνει τους κάμπους των χωριών, Κανδήλας και Χωτούσας.
Ο κάμπος της Κανδήλας και της Χωτούσας, δηλαδή το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, όπως φαίνεται από την Ακρόπολη του αρχαίου Ορχομενού
Φτάσαμε στα “πόδια” του λόφου, όπου φιλοξενείται το σημερινό χωριουδάκι του Ορχομενού. Το πρώτο κτίσμα που συναντήσαμε, πριν διασχίσουμε το χωριό, ήταν ένα μαντρί φτιαγμένο από ξύλα, τσίγκους και συρματοπλέγματα. Η γνωστή μυρωδιά πλημμύρισε το αυτοκίνητο, αν και είχαμε κλειστά τα παράθυρα.
Το σημερινό χωριό Ορχομενός
Ο σημερινός Ορχομενός και η θέα που απολαμβάνει προς το πρώτο Ορχομένιο πεδίο, ενώ στα χωράφια κάτω από το χωριό βόσκουν προβατάκια, όπως ακριβώς συνέβαινε στην ακμή της αρχαίας πόλης
Ο κάμπος του Λεβιδίου, όπως φαίνεται από τον σημερινό Ορχομενό
Διασχίζοντας το παντέρημο χωριό, μας πήραν στο κατόπι τρεις σκύλοι. Ο ένας από αυτούς ήταν μεγαλόσωμος, σε "λερωμένο" λευκό χρώμα με σωματοδομή μικρής αρκούδας. Οι άλλοι δύο ήταν πιο καχεκτικοί. Μπροστά μας, μέσα στο χωριό, συναντήσαμε μια πινακίδα. Δεξιά στην ανηφοριά, έδειχνε προς την Ακρόπολη του Ορχομενού, και ευθεία προς τον αρχαϊκό δωρικό ναό.
Στη δυτική λοιπόν άκρη του σημερινού χωριού, το οποίο παλαιότερα ονομαζόταν Καλπάκι, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και από το κοιμητήριο, υπάρχουν τα κατάλοιπα ενός περίπτερου ναού (ναός που περιβάλλεται από μια σειρά κιόνων), διαστάσεων 31,22x13,33 μέτρων.
Διέθετε πρόναο (το τμήμα του ναού πριν τον σηκό) και σηκό [ο κεντρικός και κύριος (στον άξονα του μήκους) χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού, όπου τοποθετούσαν το άγαλμα του θεού ή της θεάς, στον οποίο-α ήταν αφιερωμένος ο ναός]. Δε διέθετε οπισθόδομο (ο οπίσθιος χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού). Λόγω μη εύρεσης σχετικής επιγραφής, δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα η λατρευόμενη θεότητα, στην οποία είχε αφιερωθεί. Πρόκειται πιθανότατα για ναό του Ποσειδώνα ή της Αφροδίτης, τους οποίους αναφέρει ο Παυσανίας. Μέσα στον σηκό εντοπίστηκαν τα ίχνη μεγάλου βάθρου αγάλματος.
Μετά τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής χτίστηκε το κωδωνοστάσιο της παρακείμενης εκκλησίας του Αη Γιάννη, που κατέλαβε και ισοπέδωσε την ανατολική, στενή πλευρά του αρχαίου ναού.
Σήμερα στον χώρο βρίσκονται μόνο τα δωρικά κιονόκρανα του ναού, ο οποίος χρονολογείται ανάμεσα στο 530 και 500 π.Χ. Κατά τις ανασκαφές βρέθηκε το κατώτερο τμήμα των σπονδύλων δωρικών κιόνων, που σήμερα δεν υπάρχουν, προφανώς διότι αποτέλεσαν οικοδομικό υλικό στο χωριό.
Ανηφορίσαμε προς την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Μια χοντρή αλυσίδα και το σήμα του STOP μας έκοψαν τον δρόμο. Στο σημείο υπάρχει ένα άπλωμα, που εκτελεί χρέη parking και ήταν χρήσιμο άλλες εποχές, προ ιού, όταν ο αρχαιολογικός χώρος ήταν επισκέψιμος. Τώρα αφήσαμε το αυτοκίνητο ακριβώς μπροστά από την αλυσίδα και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε τον χωματόδρομο,
ο οποίος οδηγεί στο κιόσκι του αρχαιολογικού χώρου.
Ρίξαμε μια ματιά γύρω μας και είδαμε το πρώτο Ορχομένιο πεδίο, με τα πράσινα και τα οργωμένα χωράφια, να κυριαρχεί στο τοπίο.
Στο βάθος το Λεβίδι, με τα πετρόχτιστα σπίτια του, κουρνιασμένο στην αγκαλιά του βουνού των Νυμφών και των μύθων, φαινόταν σαν να αιωρούνταν πάνω από τον ζωοδότη κάμπο.
Ο Ορχομενός είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αρχαίας πόλης, που συνδυάζει τα αμυντικά πλεονεκτήματα μιας Ακρόπολης με τις δυνατότητες ανάπτυξης της γεωργίας, που προσφέρουν οι γύρω εκτάσεις. Η φύση έχει προικίσει την περιοχή, με δύο τεράστιους κάμπους, οι οποίοι περιβάλλονται ολόγυρα, από ορεινούς όγκους όπως: του Μαινάλου, του Τραχέος όρους και του Ολίγυρτου. Αυτά τα Ορχομένια πεδία αποτελούσαν τον σιτοβολώνα της αρχαίας πόλης, αλλά και τα στανοτόπια της. Η πληροφορία όμως, που με άφησε άφωνη όταν τη διάβασα, έχει να κάνει με τα εντυπωσιακά υδραυλικά έργα της προϊστορικής εποχής, που έγιναν στη θέση “Στενό”, βορειοανατολικά του σημερινού Ορχομενού. Το “Στενό” είναι μια λωρίδα γης, που αποτελούσε το πέρασμα, από τον κάμπο του Λεβιδίου σε αυτόν της Κανδήλας.
Το λεγόμενο πρώτο Ορχομένιο πεδίο, (ο κάμπος του Λεβιδίου), είναι μικρότερο σε έκταση, αλλά βρίσκεται ψηλότερα (630m), ενώ το δεύτερο πεδίο, (ο κάμπος της Κανδήλας), είναι μεγαλύτερο, αλλά καθώς είναι χαμηλότερα (620m) υπέφερε από λιμνάζοντα νερά. Ήδη από την εποχή του Χαλκού, στα δύο Ορχομένια πεδία έγιναν τεχνητά κοψίματα των βράχων, αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα. Στη θέση “Στενό” διανοίχθηκε μια τεχνητή τάφρος, ανάμεσα στις δύο πεδιάδες, έτσι τα νερά που κατέκλυζαν και λίμναζαν στο πρώτο πεδίο διοχετεύονταν με αυτά τα έργα στο δεύτερο. Εκεί με τη βοήθεια διωρύγων και καναλιών, τα νερά οδηγούνταν προς υπόγεια βάραθρα, τα οποία οι Αρκάδες αποκαλούσαν, ζέρεθρα.
Τόσο μπροστά ήταν αυτοί οι άνθρωποι!
Το πρώτο μνημείο που συναντήσαμε ήταν το Θέατρο της αρχαίας αυτής πόλης, το οποίο είναι περιφραγμένο, αλλά ήταν πολύ εύκολο πηδώντας, να βρεθούμε μέσα στον χώρο. Η θέα προς το δεύτερο Ορχομένιο πεδίο, δηλαδή προς τον κάμπο της Κανδήλας και της Χωτούσας μας έκοψε την ανάσα.
Το Θέατρο είναι χτισμένο από ντόπιο, γκρίζο ασβεστόλιθο, στην πλαγιά του λόφου της Ακρόπολης, σε υψόμετρο περίπου 800 μέτρων και προσφέρει, όπως ελέχθη, ανεμπόδιστη θέα στην πεδιάδα των χωριών, Κανδήλα και Χωτούσα. Δύο ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι* από λευκό ασβεστόλιθο, ορίζουν το βόρειο και το νότιο πέρας του κοίλου (κοίλον=θέσεις των θεατών).
*Στην αρχιτεκτονική και την αρχαιολογία, αναλημματικός τοίχος ή απλά ανάλημμα ορίζεται ο τοίχος που κατασκευάζεται συνήθως σε έδαφος υπό κλίση. Από στατική άποψη, η κατασκευή αναλήμματος βοηθά στη συγκράτηση του εδάφους από τη διάβρωση, δημιουργώντας παράλληλα ισόπεδες επιφάνειες.
Δε διατηρούνται ίχνη διαζώματος, αλλά το πιθανότερο είναι, ότι υπήρχε τουλάχιστον ένα. Τέσσερις κλίμακες διαιρούσαν το κοίλον του θεάτρου σε πέντε κερκίδες. Στο νότιο τμήμα του κοίλου, σώζεται ο λίθινος, χτιστός αγωγός απορροής ομβρίων υδάτων. Το κοίλον υπολογίζεται ότι διέθετε πάνω από 40 σειρές εδωλίων (καθισμάτων) και η χωρητικότητά του υπερέβαινε τους 4.000 θεατές. Το Θέατρο ανήκει σε ενιαία κατασκευαστική φάση, η ολοκλήρωση της οποίας χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ.
Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ
Η ορχήστρα είναι ημικυκλική, καθώς ο κύκλος της διακόπτεται από τα θεμέλια του προσκηνίου. Με διάμετρο 20,60 μέτρων ήταν μάλλον στρωμένη με χώμα, διότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη πλακόστρωσης. Σώζονται δύο μαρμάρινοι θρόνοι πάνω σε ορθογώνια πλίνθο, οι οποίοι προορίζονταν για τους ανώτερους θρησκευτικούς λειτουργούς.
Αριστερά ο μαρμάρινος θρόνος και δίπλα του ο βωμός
Μεταξύ των μαρμάρινων θρόνων υπάρχει μεγάλος κυλινδρικός βωμός, που φέρει την επιγραφή: ΟMONOIAΣ. Από το προσκήνιο διατηρείται ο στυλοβάτης, αποτελούμενος από ασβεστολιθικές πλάκες.
Η ΠΡΟΕΔΡΙΑ
Η πρώτη σειρά των επισήμων καθισμάτων του Θεάτρου, ενώνει το κοίλον με την ορχήστρα. Η προεδρία είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο και αποτελείται από επιβλητικά καθίσματα, που διαθέτουν ενιαίο ερεισίνωτο (πλάτη του καθίσματος) και ερεισίχειρα (πλαϊνά μπράτσα του καθίσματος) στα άκρα. Στο εμπρόσθιο τμήμα δύο καθισμάτων της προεδρίας διατηρείται τμήμα αφιερωματικής επιγραφής. Εκεί αναγράφεται ότι τα έδρανα της προεδρίας κατασκευάστηκαν με έξοδα, του γιου του Επιγένους, ο οποίος είχε διατελέσει αγωνοθέτης, δηλαδή αξιωματούχος που είχε τη διεύθυνση των δραματικών αγώνων, προς τιμήν του Θεού Διονύσου.
Η προεδρία
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το Θέατρο αποκαλύφθηκε το 1913 από τους αρχαιολόγους G. Blum και A. Plassart, της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Κατά το έτος 1973 πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία, υπό τη διεύθυνση του Εφόρου Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ συμπληρωματική έρευνα στο καλυμμένο, από επιχώσεις κατώτερο τμήμα, του κοίλου του Θεάτρου. Τη δεκαετία του 1980 ερευνήθηκε το άνω τμήμα του κοίλου, υπό τη διεύθυνση του Εφόρου Αρχαιοτήτων Θ. Σπυρόπουλου.
Πηδήσαμε έξω και ανεβήκαμε τη μεταλλική σκάλα, η οποία οδηγεί στην κορυφή του λόφου, όπου βρισκόταν η Αρχαία Αγορά.
ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ
Η Αρχαία Αγορά του Ορχομενού ως δημόσιος χώρος εξυπηρετούσε, τόσο τις εμπορικές και πολιτικές ανάγκες, όσο και τις θρησκευτικές λειτουργίες της πόλης. Την ύστερη κλασική-πρώιμη ελληνιστική περίοδο, το πλάτωμα της Αγοράς αναπτύχθηκε σε μνημειακή κλίμακα, με την κατασκευή αναλημματικών τειχών και μεγάλων στωικών κτιρίων.* Επίσης την ίδια περίοδο χτίστηκε και ο ναός της Αρτέμιδος Μεσοπολίτιδος.
*Τα στωικά οικοδομήματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής αποτελούν συστατικό στοιχείο των δημοσίων χώρων, στους οποίους συνηθίζεται μεγάλη συρροή ανθρώπων. Κύρια και πρωταρχική λειτουργία τους, ήταν να προσφέρουν κατάλυμα και προστασία, από τις καιρικές συνθήκες. Από την κλασική περίοδο τείνουν να χαρακτηριστούν αναγνωρίσιμα κτίρια των Αγορών.
ΒΟΡΕΙΑ ΣΤΟΑ
Το μεγαλύτερο σε μήκος οικοδόμημα του αρχαιολογικού χώρου είναι η λεγόμενη Βόρεια Στοά. Κατέχει μια κυρίαρχη θέση στον χώρο και αποτελούσε το προς βορράν όριο της Αγοράς. Η Στοά ήταν ανοιχτή στη νότια πλευρά, προς το επίπεδο της Αγοράς. Ήταν ένα μεγάλο οικοδόμημα, με μια εξωτερική δωρική, και μια εσωτερική ιωνική κιονοστοιχία. Η Στοά πρέπει να ήταν εμπορικού χαρακτήρα. Δεν υπάρχουν όμως ίχνη από καταστήματα στο εσωτερικό της. Η Στοά χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ, παράλληλα με την ανοικοδόμηση των νέων τειχών της πόλης. Το μόνο που είδαμε από την άλλοτε μεγαλειώδη Αγορά και τη Βόρεια Στοά ήταν μόνον ελάχιστες πέτρες. Ο χώρος αυτός δεν είναι καν περιφραγμένος, εν αντιθέσει με την Ανατολική Στοά (Βουλευτήριο).
Τα τείχη της πόλης
ΑΝΑΤΟΛΙΚΉ ΣΤΟΑ (ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ)
Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του πλατώματος της Αγοράς. Πρόκειται για ένα επίμηκες, ορθογώνιο στωικό κτίσμα. Οι τοίχοι του είναι κατασκευασμένοι από ασβεστόλιθο, κατά το ακανόνιστο πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας. Η μόνη είσοδος στο κτίριο βρίσκεται στη δυτική πλευρά. Εσωτερικά, κατά μήκος του μεγάλου άξονα του κτίσματος, αναπτυσσόταν κιονοστοιχία από 12 αρράβδωτους ασβεστολιθικούς κίονες, επιχρισμένους με κονίαμα. Μια σειρά από παράθυρα ανοίγονταν κατά μήκος του ανατολικού τοίχου, για τον φωτισμό του εσωτερικού και για θέα στον κάμπο. Το κτίριο ήταν κεραμοσκεπές. Η ανοικοδόμησή του δεν είναι σίγουρο ότι ανήκει σε μια ενιαία φάση. Η νεότερη φάση του κτιρίου μπορεί να τοποθετηθεί στα τέλη του 4ου-αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.
Το Βουλευτήριο
Το κτίριο ταυτίστηκε με το Βουλευτήριο της πόλης, κυρίως λόγω της ανεύρεσης 12 χάλκινων ελασμάτων με προξενικά ψηφίσματα (3ος αιώνας π.Χ). Ωστόσο η ανεύρεσή τους στον συγκεκριμένο χώρο, επιτρέπει την ταύτιση του στωικού κτιρίου ή μέρος του, με τα “Αρχεία” της πόλης.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΙΤΙΔΟΣ
Ο ΝΑΟΣ
Απέναντι από το Βουλευτήριο είδαμε τον ναό της Αρτέμιδος χωρίς καμία περίφραξη. Ο ναός αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1913 στις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Η θεμελίωσή του ήταν από ασβεστόλιθο, ενώ το ανώτερο τμήμα των τοίχων, από ωμόπλινθους (πλίνθοι από πηλό, που δεν έχουν ψηθεί σε καμίνι, αλλά έχουν αφεθεί να στεγνώσουν στον ήλιο). Οι εξωτερικές επιφάνειες ήταν επιχρισμένες με λευκό, παχύ στρώμα κονιάματος, κατά απομίμηση του ισόδομου συστήματος τοιχοποιίας.*
*Σε αυτό το σύστημα κάθε δόμος (στρώση από πέτρες, πλάκες ή πλίνθους) αποτελείται από λαξευμένες πέτρες, ίσου ύψους και πάχους, όπως οι τσιμεντόλιθοι.
Ο ναός αποτελείται από σηκό [ο κεντρικός και κύριος (στον άξονα του μήκους) χώρος του αρχαίου ελληνικού ναού, όπου τοποθετούσαν το άγαλμα του θεού ή της θεάς, στον οποίο-α ήταν αφιερωμένος ο ναός] και βαθύ πρόναο (το τμήμα του ναού πριν από τον σηκό). Στην πρόσοψη του ναού υπήρχε κιονοστοιχία αποτελούμενη από 4 κίονες, ενώ 2 κίονες υπήρχαν στην προέκταση των παραστάδων (τετράγωνοι στύλοι, στους οποίους απολήγει ο τοίχος ναών στον πρόναο). Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε τον Ορχομενό (2ος αιώνας μ.Χ) ο ναός δε λειτουργούσε.
Η ΛΑΤΡΕΥΟΜΕΝΗ ΘΕΟΤΗΤΑ
Μπροστά από τον ναό βρέθηκε μικρός αριθμός λίθινων βάσεων επιγραφών. Μεγίστης σημασίας ήταν η ανεύρεση τμήματος μαρμάρινης επιγραφής, του 3ου αιώνα π.Χ, σύμφωνα με την οποία ταυτίστηκε το ιερό, με αυτό της Αρτέμιδος. Προφανώς είναι το ίδιο ιερό, το οποίο αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, κατά τα γεγονότα του 315 π.Χ. Το προσωνύμιο “Μεσοπολίτις”, δηλαδή της θεάς που έχει το ιερό της στο μέσον της πόλης, μαρτυρείται στο προξενικό ψήφισμα για τον Νεοκλή από την Πελλάνα, του 3ου αιώνα π.Χ.
Χωρίς το ψήφισμα του Νεοκλή, ο ναός πιθανότατα θα είχε αποδοθεί στην Άρτεμη Κεδρεάτιδα ή στην Άρτεμη Υμνία, αφού αυτά τα δύο ιερά της θεάς μαρτυρούνται από αρχαίες πηγές στην περιοχή του Ορχομενού.
Ο ΒΩΜΟΣ
Πρόκειται για μια ορθογώνια, επιμήκη κατασκευή από ακανόνιστες ασβεστολιθικές πλάκες. Σώζεται σε ύψος δύο δόμων (στρώσεις από πέτρες). Το μνημείο προκατασκευάστηκε αλλού και εν συνεχεία συναρμολογήθηκε μπροστά στον ναό. Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ.
Απέναντι από τον ναό της Αρτέμιδος είδαμε δύο ωραιότατα παγκάκια και ετοιμαστήκαμε να στρογγυλοκαθήσουμε. Θα ήταν απόλαυση να έχουμε μπροστά μας την αρχαία Ακρόπολη, πίσω μας τα καταπράσινα λιβάδια του κάμπου και στο βάθος το Λεβίδι. Με το ....θα μείναμε! Ξαφνικά άρχισε να φυσάει ένας μανιασμένος αέρας, ο οποίος μας πήρε και μας σήκωσε! Κατρακυλήσαμε γρήγορα τον κατήφορο, επιστρέφοντας στο αυτοκίνητο.
Τελειώνοντας, θέλω να υποβάλλω τα σέβη μου στους ήρωες αναγνώστες, οι οποίοι δεν ξεπέταξαν απλώς τις φωτογραφίες, αλλά είχαν την υπομονή να διαβάσουν και να εντρυφήσουν μαζί μου, στην αρχαιολογία της περιοχής και του Ορχομενού! Σας ευχαριστώ θερμά!
Last edited:
)
)
